به گزارش ایرنا قیمت بالای سوخت در کشورهای همسایه و اختلاف آن با قیمت حامل‌های انرژی در داخل کشور موجب شده تا سودجویان با ترفندهای مختلف سرمایه ملی را از راه‌های وسیع استان خراسان جنوبی به سمت استان سیستان و بلوچستان برای قاچاق به افغانستان و پاکستان عبور دهند.
البته در سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ و حتی ۱۴۰۰ شیوع ویروس کرونا در کاهش قاچاق سوخت نقش موثری داشت و در استان‌های مرزی هم آمارهای مسوولان نشان دهنده کاهش قاچاق سوخت بود.
اما از سال گذشته قاچاق سوخت در خراسان جنوبی روند افزایشی به خود گرفت و تردد خودروهای شوتی با سرعت‌های بالا که از ۱۶۰ کیلومتر هم بالاتر می‌رود در جاده‌های استان بیشتر شد لذا کشفیات سوخت قاچاق در این استان رشد سه و نیم برابری را نشان می‌دهد.
همچنین در ۲ ماه نخست سال جاری بیش از ۸۰۰ هزار لیتر سوخت قاچاق تحویل شرکت توزیع فرآورده‌های نفتی منطقه خراسان جنوبی شد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۲۷۰ درصدی را نشان می‌دهد و پرونده‌های قاچاق سوخت به عنوان سرمایه ملی یکی از پرونده‌های پر تعداد در شعب تعزیرات حکومتی استان است.
با افزایش کشفیات سوخت قاچاق در سال گذشته و امسال شاهد افزایش شمار تصادفات ناشی از تردد خودروهای حامل سوخت قاچاق یا به اصطلاح شوتی در جاده‌های خراسان جنوبی نیز هستیم که تبدیل به چالش نگران‌کننده شده و با توجه به تبعات خطرآفرین آن نیازمند اقدامات پیشگیرانه و بازدارنده است.
اصطلاح "شوتی" برای خودروهای فاقد پلاک یا پلاک مخدوش به کار می‌رود که در شرق کشور واژه‌ای آشناست و با توجه به هم‌مرز بودن خراسان جنوبی با سیستان و بلوچستان و کشور افغانستان عمده تردد خودروهای شوتی در این استان برای حمل سوخت است.
کارشناسان بر این باورند که یکی از عوامل فعالیت شوتی‌ها، قیمت بالای سوخت در کشورهای همسایه و تفاوت فاحش آن در داخل ایران است که سبب شده سودجویان با ترفندهای مختلف به دنبال عبور دادن سرمایه ملی به سمت مرزها باشند.
تردد خودروهای سوخت‌بر باعث بروز حوادث تلخ شده و جان سرنشینان سایر خودروها را هم به خطر انداخته است، به گونه‌ای که سال گذشته در نتیجه وقوع ۹۱ فقره تصادف خودروهای شوتی در خراسان جنوبی ۱۰۸ نفر مجروح شدند و ۶۸ نفر جان باختند.
به گفته رئیس پلیس راه خراسان جنوبی این خودروها در بسیاری از تصادفات جاده‌ای دیگر نیز به صورت غیرمستقیم نقش دارند که قابل رصد آماری نیست.
توقیف ۳۶۷ خودرو شوتی در ۲ ماه
با توجه به اقدمات کنترلی، قاچاق سوخت از مرزهای خراسان جنوبی ناچیز است ولی قاچاقچیان محموله‌های خود را برای قاچاق از مرزهای استان همجوار با ترفندهای مختلف از خراسان جنوبی عبور می‌دهند که بیش از ۱۷ هزار کیلومتر راه دارد.
البته پلیس با همه توان در مبارزه با قاچاق کالا و سوخت، فعالیت دارد به طوری که در ۲ ماه نخست سال جاری ۳۶۷ دستگاه خودرو شوتی در خراسان جنوبی توقیف شده است.
رئیس پلیس امنیت اقتصادی خراسان جنوبی بتازگی از اجرای طرح ۷۲ ساعته "مقابله با قاچاق کالا با اولویت برخورد با خودروهای شوتی و حامل سوخت قاچاق" خبر داد و گفت: ۸۸ دستگاه خودرو شوتی و حامل سوخت قاچاق در اجرای این طرح توقیف شده است.
سرهنگ جواد بخشی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: در ۲ ماه نخست سال جاری ۳۷۶ خودرو شوتی در خراسان جنوبی توقیف شد و در راستای برخورد با خودروهای شوتی همچون سنوات گذشته طرح‌های سراسری و منطقه‌ای به طور مستمر اجرا می‌شود.
وی افزود: توقیف خودروهای خالی در مسیر برگشت در دستور کار بوده و برابر هماهنگی‌های انجام شده تمامی خودروهای سوخت‌کش از سه تا ۶ ماه توقیف می‌شوند.
رئیس پلیس امنیت اقتصادی خراسان جنوبی گفت: اجرای طرح‌های انتظامی، شناسایی و توقیف خودروها سپس معرفی آنها به مرجع قضایی از اقدامات پلیس بوده که پارسال به طور ویژه دنبال شده است.
وی افزود: اقدامات سلبی و ایجابی پلیس تاثیر بسزایی در مهار و کاهش روند قاچاق سوخت داشته ولی اهتمام و تلاش سایر دستگاه‌های عضو برای انجام وظایف قانونی تعیین شده در افزایش اثربخشی اقدامات می‌تواند موثر باشد.
به عقیده این مقام انتظامی، تعامل با مراجع قضایی برای افزایش بازدارندگی مجازات‌ها از قبیل افزایش جرایم و افزایش مدت توقف خودرهای توقیف شده شوتی و حامل سوخت در پارکینگ‌ها در کاهش این نوع قاچاق و ترددهای خطرآفرین جاده‌ای اثرگذار است.
سرهنگ بخشی تاکید کرد: شناسایی منشاء انحراف توزیع سوخت از چرخه قانونی توزیع و برخورد قانونی با آن راهکار اساسی برای جلوگیری از سوخت‌کشی است.
۶۸ نفر جان دادند
آن طور که رئیس پلیس راه خراسان جنوبی آمار می‌دهد سال گذشته ۶۸ نفر بر اثر تصادفات خودروهای سوخت‌کش در جاده‌های این استان جان باختند.
سرهنگ علیرضا رضایی با این توضیح که ۹۱ فقره تصادف سال گذشته فقط مخصوص خودروهای سوخت‌کش بوده است گفت: در این تصادفات ۱۰۸ نفر مجروح و ۶۸ نفر فوت شدند.
وی افزود: البته خودروهای مذکور در بسیاری از تصادفات دیگر جاده‌ای به صورت غیرمستقیم نقش دارند که قابل بررسی و رصد آماری نیست.
رئیس پلیس راه خراسان جنوبی بیان کرد: حمل سوخت قاچاق در داخل اتاق خودرو با مشک، ترفند این افراد است که هزار تا ۲ هزار لیتر سوخت را جاساز می‌کنند!
وی گفت: این کار باعث ایجاد اختلال در تعادل خودرو به ویژه در عارضه‌های هندسی جاده نظیر پیچ و خم‌ها شده و خودرو به صورت غیرارادی به سمت مقابل منحرف می‌شود لذا خودرو حامل سوخت با خودروهای عبوری از سمت مقابل برخورد می‌کند یا از جاده خارج و واژگون می‌شود.
سرهنگ رضایی گفت: این وضعیت توام با حرکت تهاجمی و سرعت غیرمجاز و رانندگی تحت استرس زیاد (ناشی از ارتکاب جرم قاچاق کالا و احتمال دستگیری توسط ماموران) شدت حوادث را افزایش می‌دهد که باعث انفجار، حریق و افزایش تلفات و خسارات ناشی از تصادف خودروهای حامل قاچاق سوخت می‌شود.
وی اضافه کرد: خودروهای حامل سوخت قاچاق در بسیاری از موارد به صورت غیرمستقیم باعث ایجاد حادثه برای سایر رانندگان می‌شوند به نحوی که سرعت سرسام‌آور، انحراف به چپ‌های آنی و مخاطره‌آمیز، رعایت نکردن حق تقدم عبور در ورود از فرعی به اصلی، تعادل نداشتن خودرو حین حرکت باعث ایجاد مخاطرات رانندگی و وقوع حادثه می‌شود.
رشد ۳۳۴ درصدی کشفیات سوخت قاچاق
سوخت همیشه در صدر فهرست کالاهای قاچاق خراسان جنوبی قرار داشته به طوری که براساس آمارهای دبیر کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز خراسان جنوبی، کشفیات سوخت قاچاق در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۰ رشد ۳۳۴ درصدی را نشان می‌دهد.
محمد شریف گلچین در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از کشف سه میلیون و ۷۱۵ هزار لیتر سوخت قاچاق در سال گذشته خبر داد و گفت: ۴۵ روز نخست امسال نیز ۷۳۵ هزار و ۴۷۷ لیتر سوخت کشف شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۷۲ درصد رشد داشته است.
وی عنوان کرد: با وجود تلاش و زحمات همه دست‌اندرکاران مبارزه با قاچاق و تمهیدات صورت گرفته برابر آسیب‌شناسی انجام شده و به دلیل نیاز شدید ۱۵ تا ۱۷ میلیون لیتری روزانه کشور افغانستان و حتی کشورهای آسیای میانه به دلیل تفاوت فاحش قیمت انواع فرآورده‌های نفتی در مقایسه با ایران، این سرمایه ملی توسط عناصر و عوامل متعدد و با شیوه‌ها و شگردهای متفاوت و حرفه‌ای از کشور قاچاق می‌شود.
مدیرکل دفتر امور امنیتی و انتظامی استانداری خراسان جنوبی افزود: اگرچه در سنوات گذشته در مقاطعی به دلیل اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها و سهمیه‌بندی فرآورده‌ها، صدور کارت هوشمند، کنترل نسبی سهمیه مصارف عمده و جزء و اقدامات پیشگیرانه ستاد مرکزی تا حدودی قاچاق سوخت در استان کاهش یافت اما متاسفانه از سال گذشته دوباره روند افزایشی به خود گرفته است.
وی تفاوت فاحش قیمت انواع فرآورده‌های نفتی ایران با کشور همسایه، چند نرخی بودن انواع فرآورده‌ها در داخل، نیاز حیاتی کشور همسایه و سودآوری را از علل افزایش قاچاق سوخت در منطقه عنوان کرد.
گلچین گفت: سودآوری قاچاق سوخت به گونه‌ای است که قیمت یک بشکه نفت‌گاز (گازوئیل) در شهر نهبندان از حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان در اواخر سال ۱۴۰۰ اکنون به ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان افزایش یافته است.
چه اقداماتی انجام شده است؟
وی بیان کرد: امسال با توجه به افزایش قاچاق فرآورده‌های نفتی به منظور بهبود وضعیت موجود اقداماتی در دستور کار قرار گرفته که اجرای طرح جدول مدیریت برداشت نفت‌گاز در بخش حمل و نقل استان، طرح تعدیل کارت‌های سوخت و توزیع بنزین آزاد با کارت‌های جایگاه تا سقف ۲۰ لیتر از جمله آنهاست.
دبیر کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز خراسان جنوبی افزود: انجام بازدید مشترک اعضای کارگروه پیشگیری از عرضه خارج از شبکه و مقابله با قاچاق فرآورده‌های نفتی استان از نیروگاه‌ها و کارخانه‌ها به منظور جلوگیری از عرضه خارج از شبکه فرآورده نفتی و بازدید از مصرف‌کنندگان عمده برای کنترل و نظارت بر فعالیت مصرف‌کنندگان عمده سوخت از اقدامات انجام شده در سال جاری است.
وی گفت: همچنین بازدید کنترل کیفیت مجاری عرضه، انجام بازدید مجازی عرضه و مصرف‌کنندگان عمده توسط شرکت پخش، احذ توقیف موقت کارت‌های سوخت مهاجر از دادستان برای اولین بار در کشور، شناسایی بارنامه‌های صوری و غیرواقعی ناوگان حمل و نقل عمومی (خراسان جنوبی در کشف بارنامه‌های صوری اولین استان کاشف موضوع است)، پایش تراکنش‌های سوختگیری خودروهای دیزلی و شناسایی کارت‌های دارای ترکنش نامتعارف و توقیف این کارت‌های مهاجر و سرگردان از دیگر اقدامات پیشگیری و مقابله‌ای با قاچاق سوخت است.
گلچین از پایش تقاضای استفاده از کارت نیمه یارانه ۶۰۰ تومانی در بخش حمل و نقل عمومی خودروهای دیزلی و توقف کارت‌های هوشمند سوخت متقاضیانی که با ترفندهای مختلف اقدام به دریافت سهمیه از کارت ویژه جایگاه کرده‌اند، خبر داد و افزود: شناسایی مینی بوس‌های سوء‌استفاده کننده از کارت‌های نیمه یارانه‌ای، تجهیز تمامی مجاری عرضه به سامانه حفاظتی دوربین‌های مداربسته و به‌روز رسانی آن برای رصد عملیات مجازی نیز انجام شده است.
وی اظهار داشت: همچنین عرضه و شناسایی تخلفات اجتماعی در مجاری عرضه و راستی‌آزمایی خانوارهای استفاده‌کننده از نفت سفید انجام شده است.
حل معضل قاچاق سوخت به صورت زیربنایی
مدیر شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منطقه خراسان جنوبی هم معتقد است مهمترین و اساسی‌ترین راهکار مقابله با قاچاق سوخت این است که این معضل را به صورت اساسی و زیربنایی حل کنیم.
محمدرضا عابدانی گفت: پدیده قاچاق سوخت همیشه در تمامی استان‌های مرزی پررنگ بوده است که باعث محدودیت‌هایی برای مصرف کننده واقعی فرآورده‌های نفتی نیز می‌شود.
وی افزود: با توجه به وجود مرز مشترک با کشور افغانستان و موضوعات مربوط به افزایش مصرف بنزین و نفت‌گاز، اجرای طرح مدیریت کارت‌های آزاد در جایگاه‌های سوخت همزمان با تامین مستمر سوخت مورد نیاز مصرف‌کنندگان واقعی استان از مرداد پارسال آغاز شد.
مدیر شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منطقه خراسان جنوبی گفت: اجرای این طرح تاکنون نتایج خوبی در پی داشته است و توانستیم مقداری از سیر صعودی افزایش مصرف بنزین در جایگاه‌های سوخت را کاهش دهیم و با اجرای طرح مدیریت مصرف هر فرد می‌تواند در ۲۴ ساعت ۹۰ لیتر بنزین دریافت کند.
وی بیان کرد: در راستای کاهش قاچاق نفت سفید نیز تمامی سرپرست‌های خانوار برای دریافت نفت سفید در فصل سرما شناسایی شده‌اند و سهمیه نفت سفید براساس یکی از کارت‌های بانکی سرپرست خانوار تعریف شده است.
عابدانی با اشاره به اجرای طرح منطقه‌ای نفت‌گاز به منظور جلوگیری از مصرف بی‌رویه این فرآورده نفتی گفت: نفت‌گاز تخصیصی به خودروها براساس پیمایش و میزان رفت و آمد خودرو، صورت وضعیت و بارنامه خودرو محاسبه شده و مصرف‌کنندگان این بخش می‌توانند برابر سهمیه‌های تعیین شده استانی در جایگاه‌های سطح استان سوختگیری کنند.
وی با اشاره به تامین سوخت برای موارد اضطرار در جایگاه‌های عرضه گازوئیل یادآور شد: نرخ هر لیتر ۶۰۰ تومان تعیین شده است که ناوگان حمل و نقل مسافر و بار می‌توانند در موارد اضطراری از طریق کارت آزاد نفت‌گاز که در جایگاه‌های منتخب وجود دارد، سوخت موردنیاز خود را دریافت کنند.
مدیر شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منطقه خراسان جنوبی بیان کرد: به صورت کارشناسی و براساس مولفه‌هایی نظیر موقعیت جایگاه، نحوه عملکرد و تعداد مراجعان، ۱۴ جایگاه در سطح استان می‌توانند نسبت به عرضه گازوئیل در موارد اضطرار اقدام کنند و برای صحت‌سنجی باید به سامانه بارنامه اداره راهداری و حمل و نقل جاده‌ای دسترسی داشته باشیم.
وی گفت: سال ۱۴۰۱ نزدیک به سه میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر فرآورده نفتی قاچاق تحویل این شرکت شد که نسبت به سال قبل‌تر رشد حدود ۳۵۰ درصدی را نشان می‌دهد و در ۲ ماه امسال نیز بیش از ۸۰۰ هزار لیتر انواع فرآورده نفتی تحویل شده که رشد ۲۷۰ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد.
عابدانی با اشاره به افزایش مصرف سوخت در استان افزود: در چهار فرآورده به جز مصرف نیروگاهی مصرف فرآورده‌های نفتی در سال گذشته نسبت به سال ۱۴۰۰ رشد ۱۰ درصدی را نشان می‌دهد همچنین در ۲ ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۱۱ درصدی مصرف فرآورده‌های نفتی را داشته‌ایم.
وی شناسایی و توقف کارت‌های مهاجر و سرگردان، برخورد و شناسایی خودروهای دارای اسناد حمل غیر واقعی، شناسایی خودروهای شوتی، نظارت بر نحوه توزیع کارت آزاد نفت‌گاز، مدیریت و ساماندهی کارت‌های بنزین آزاد را از مهمترین اقدامات مقابله‌ای شرکت پخش فرآورده‌های نفتی با قاچاق سوخت عنوان کرد.
به گفته کارشناسان فقط یک عامل در افزایش قاچاق سوخت تاثیرگذار نیست بلکه مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دست به دست هم داده تا سرمایه ملی با قیمت اندک به سوی مرزها سرازیر شود که باید این عوامل توسط دستگاه‌های نظارتی و اجرایی ریشه‌یابی و با مشارکت ملی برای رفع این معضل چاره اساسی اندیشیده شود.