از سال ۱۹۷۲ به بعد، پنجم ماه ژوئن هرسال ( ۱۵ خرداد)، به عنوان روز جهانی محیط زیست نام گرفت. این روز از سوی سازمان ملل برای افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و ترغیب سیاستمداران به اتخاذ تصمیماتی برای رویارویی با تخریب فزاینده محیط زیست و گونه‌های زیستی مختلف، انتخاب شد. در مدت بیش از ۵۰ سال گذشته، تمامی فعالان محیط‌زیست تلاش زیادی برای حفظ زمین از دست آثار مخرب فعالیت‌های انسان انجام دادند که از نیمه دوم قرن بیستم به این سو هر روز بر ابعاد آن افزوده شد.
پس از آن کشورهای پیشرو در حوزه محیط زیست، با تصویب و اجرای قوانین متعدد، بدون وقفه و درنگ اقدامات گسترده و مستمری را برای حفظ جنگل‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها انجام داده‌اند که یکی از مهمترین اقدامات در این زمینه مقابله با تولید و مصرف پلاستیک به عنوان یکی از آلاینده‌ترین منابع حیاتی این کره خاکی است.
آلودگی پلاستیکی جهانی اکنون یک فاجعه بزرگ انسانی و محیط زیستی است، زیرا مصرف جهانی کیسه‌های پلاستیکی بیش از ۵۰۰ میلیارد کیسه گزارش شده است. اما این سوال مطرح است که چه مقدار از این کیسه‌های پلاستیکی وارد آب‌ها می‌شوند و چه تأثیرات منفی و مخربی بر انسان و محیط زیست می‌گذارند؟
طبق گزارش‌های رسانه‌ای، اکوسیستم دریایی بیشترین آسیب را از آلودگی پلاستیکی دریافت می‌کند. ۳۱ گونه از پستانداران دریایی با پلاستیک‌های بلعیده شده شناسایی شده‌اند و بیشتر از ۱۰۰ گونه از پرندگان دریایی هم مصنوعات پلاستیکی را به جای غذا بلعیده‌اند.
بیشتر از ۲۵۰ گونه دریایی در پلاستیک‌های رها شده در آب‌ها گرفتار شده‌اند و حدود ۸% از گونه‌های شیر دریایی با پلاستیک‌ها خفه شده و پیکر بی‌جان آنها پیدا شده است. ذرات پلاستیکی رها شده در طبیعت که با نام «میکروپلاستیک» شناخته می‌شوند، آسیب‌های جدی به گونه‌های مختلف جانوری و انسان وارد می‌کند.
از حدود ۷ هزار و ۵۰۰ تن کیسه پلاستیک که تنها در میدان‌های میوه و تره‌بار تهران مصرف می‌شود، فقط چهار درصد یعنی ۳۰۰ تن از کیسه‌های پلاستیکی مراکز دفن، نه تنها بازیافت نمی‌شود، بلکه فشرده‌سازی و در زمین دفن شده و مابقی یعنی ۷ هزار و ۲۰۰ تن دیگر در محیط رها شده و به زمین‌های کشاورزی، سطح شهرها و آبراهه‌ها راه پیدا می‌کندقوانینی که باید اجرا شوند
در زمانی که در بسیاری از کشورهای جهان در مراکز خرید برای هر کیسه پلاستیکی مبلغ قابل ملاحظه‌ای -حتی در بعضی موارد بیشتر از قیمت اصلی جنس- دریافت می‌کنند تا خریدار ملزم به رعایت قوانین مربوط به حفظ محیط‌زیست باشد، در کشور ما تبلیغ کیسه پلاستیکی همچنان با قدرت وجود دارد.
به نظر می‌رسد در این زمینه قانون مدونی برای ایجاد ممنوعیت یا محدودیت استفاده از کیسه پلاستیکی وجود ندارد و همین امر سبب شده تا موارد استفاده از آن در صنایع مختلف از جمله صنایع غذایی نیز روزافزون شود. این درحالی است که پلاستیک یکی از بلایای زیست محیط انسان و سایر موجودات زنده است.
در سال ۱۳۹۱ و بنابر دستور درست وزیر وقت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تبلیغات کالاهای آسیب‌رسان به سلامت که در ماده ۳۷ برنامه پنجم توسعه کشور، مورد توجه قرار گرفته بود، ممنوع اعلام شد و بر همین اساس، وزارت بهداشت فهرستی از کالاهای آسیب‌رسان به سلامت جامعه را تهیه و برای دستگاههای مربوطه ارسال کرد.
در این فهرست برخی کالاهای خوراکی همچون چیپس و پفک، فست فودها و... به عنوان کالاهای آسیب‌رسان معرفی شدند که می‌بایست تبلیغات آنها ممنوع شود. این در حالی است که سهم زیادی از آگهی‌های بازرگانی صدا و سیما را تبلیغات چیپس و پفک تشکیل می‌داد. خوراکی‌هایی که کارشناسان تغذیه و سلامت بر مضر بودن آنها تاکید داشته و معتقدند که نمی‌بایست تبلیغ شوند.
وقتی چنین سابقه‌ای برای ممانعت و تشویق مردم برای استفاده نکردن از یک کالا به این شکل می‌تواند مورد توجه باشد، در رابطه با کیسه‌های پلاستیکی هم می‌توان چنین کاری کرد. هرچند قبل از این گونه اقدامات باید ذهنیت عمومی نسبت به استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را تغییر داد، اما ممنوعیت تبلیغات هم می‌تواند تاثیر مضاعفی داشته باشد.
بیشتر کارشناسان محیط زیست می‌گویند کیسه‌های پلاستیکی بیشترین کالای مصرفی در دنیا هستند که تأثیرات بسیار نامطلوبی بر چرخه حیات در محیط‌زیست داشته‌اند.
تولید مواد پلاستیکی در سال ۲۰۱۶ در جهان حدود ۲۶۰ میلیون تن تخمین‌زده شده که حدود یک‌سوم آن مربوط به پلاستیک‌های یک‌بارمصرف است.در ایران هم روزانه نزدیک به ۴۹۰ تن کیسه پلاستیکی تولید می‌شود.
به گفته «حسن پسندیده» مدیرکل وقت دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، مطابق یک طرح پژوهشی انجام شده که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست با همکاری دانشگاه شهید بهشتی در سال‌های ۹۵ - ۱۳۹۴ انجام شده، روزانه حدود ۲۱ تن و سالانه حدود هفت هزار و ۵۰۰ تن کیسه پلاستیک تنها در میدان‌های میوه و تره‌بار تهران مصرف می‌شود و فقط چهار درصد از کیسه‌های پلاستیکی مراکز دفن، فشرده‌سازی و در زمین دفن می‌شود و مابقی در محیط رها شده و به زمین‌های کشاورزی، سطح شهرها و آبراهه‌ها راه پیدا می‌کند.
نکته حائز اهمیت این است که بدانیم از حدود ۷ هزار و ۵۰۰ تن کیسه پلاستیک که در میدان‌های میوه و تره‌بار تهران مصرف می‌شود، فقط چهار درصد یعنی ۳۰۰ تن از کیسه‌های پلاستیکی مراکز دفن، نه تنها بازیافت نمی‌شود، بلکه فشرده‌سازی و در زمین دفن شده و مابقی یعنی ۷ هزار و ۲۰۰ تن دیگر در محیط رها شده و به زمین‌های کشاورزی، سطح شهرها و آبراهه‌ها راه پیدا می‌کند.
طبق گزارش‌های رسانه‌ای سهم دنیا از تولید پلاستیک، سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون تن است و ایران در فهرست ۱۰ کشور پرمصرف در این زمینه، جای گرفته است. در ایران هرسال بیش از ۵۷۰هزار تن(روزانه بیش از هزار و ۵۶۱ تن) زباله پلاستیکی، تولید و در طبیعت رها می‌شود که تجزیه آن حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰سال طول می‌کشد.
ایران در فهرست ۱۰ کشور پرمصرف پلاستیک، جای گرفته است. در کشور بیش از ۵۷۰هزار تن(روزانه بیش از هزار و ۵۶۱ تن) زباله پلاستیکی، تولید و در طبیعت رها می‌شود که تجزیه آن حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰سال زمان می‌بردنکته حائز اهمیت این است که اگرچه صنعت بازیافت در ایران از سال‌ها قبل شروع به کار کرده اما همچنان بسیاری از مواد مصرفی قابل بازیافت نیستند. به طور مثال اکنون کاغذها و مقواهای مربوط به جعبه‌های شیرینی و یا مواد مرتبط با بسته‌بندی انواع مواد خوراکی، بسته‌بندی و مواد غذایی بازیافت نمی‌شوند و همین معضل در مورد کیسه‌های پلاستیکی هم وجود دارد. آنچه که بیش از این معضل هم خودنمایی می‌کند، نبود قانون مناسب برای جلوگیری از تولید برای بسته‌بندی آن‌هاست. به عبارت دیگر حتی اگر شما این ضایعات را جداسازی کرده و به مراکز بازیافت شهرداری ارائه کنید، از تحویل گرفتن بسیاری از مواد خودداری می‌شود.
نکته حائز اهمیت این است که دانشمندان زیست محیطی معتقدند: دفع زباله به ویژ زباله‌های پلاستیکی در شهرهای بزرگ جهان اکنون مشکل ساز هم شده است: سوزاندن زباله های پلاستیکی مواد شیمیایی سمی و میکرو و نانو پلاستیک‌ها را در هوا آزاد می‌کند، در حالی که محل‌های دفن زباله خاک و آب را نیز به شدت آلوده می‌سازد. علاوه براین، همه این عناصر بر تنوع زیستی هم در سطح محلی و هم در سطح جهانی تأثیر می‌گذارند.
قوانین حفاظت از محیط‌زیست تا چه اندازه رعایت می‌شود؟
آنچه مشخص است مقابله بزرگ با تهدیدات زیست‌محیطی و به عنوان مثال در مورد کیسه‌های پلاستیکی و جلوگیری از تخریب کوهستان در ایران تنها به یک مناسبت به نام روز بدون پلاستیک و یا روز حمایت از کوهستان ختم شده است، درحالی که مضرات و تبعات زیانبار کیسه‌های پلاستیکی برای چرخه حیات آن گونه گسترده است که برخی سازمان‌های دوستدار زیست بوم، استفاده از بطری‌های آب معدنی را متوقف کرده یا دست‌کم اعلام کرده‌اند که متوقف خواهند کرد.
ایران از هفت‌سال پیش با همکاری ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، سازمان میادین میوه و تره‌بار، شرکت خدماتی کالای شهروند، روزی را در تقویم برای آن مشخص کرده اما، دستورالعمل اجرایی روز بدون کیسه پلاستیکی با شعار «کمی کمتر کیسه پلاستیکی مصرف کنیم» در حالی می‌گذرد که آب و خاک به عنوان دو منبع اساسی حیاتی در کشور به شدت قربانی تبعات زیانبار استفاده بی‌رویه از پلاستیک هستند.
سوزاندن زباله های پلاستیکی مواد شیمیایی سمی و میکرو و نانوپلاستیک‌ها را در هوا آزاد می کند، در حالی که همزمان محل‌های دفن زباله خاک و آب را نیز به شدت آلوده می‌سازد. علاوه براین، همه این عناصر بر تنوع زیستی هم در سطح محلی و هم در سطح جهانی تأثیر می‌گذارندباوجود اینکه فراکسیون محیط‌زیست در سال ۱۳۹۵ در مجلس تشکیل شده و سازمان محیط‌زیست برای هم‌افزایی هرچه بیشتر با بسیاری از وزارتخانه‌ها و ارگان‌های رسمی کشور جلساتی را تشکیل داده است، اما گزارش‌های میدانی حاکی از آن است که وضع محیط‌زیست ایران چندان خوب نیست.
این درحالی است که برای رفع چالش‌های متعدد زیست محیطی در کشور مانند نجات دریاچه ارومیه و دریاچه‌ها و رودخانه‌هایی که به علل مختلف خشکیده یا در حال نابودی هستند، مقابله با انواع فرونشست‌ها در شهرهای مختلف کشور، نجات گونه‌های نادر گیاهی و جانوری، حفظ جنگل‌ها، مراتع ،کوهستان‌ها و معادن باید همه مسئولان و مردم از مرزهای شعار و گویش صرف در این زمینه فاصله گرفته و اقدامات جدی و عملی موثر، هدفمند ومستمرری را در این زمینه انجام دهند و همه دستگاههای کشور در این زمینه هم مسیر و ملزم به رعایت ضوابط و قوانین در این زمینه باشند.
به یاد داشته باشیم، طبق گزارش یونسکو، زباله های پلاستیکی ۸۰ درصد از کل آلودگی های دریایی را تشکیل می‌دهند و سالانه حدود ۸ تا ۱۰ میلیون تن پلاستیک در اقیانوس ها به پایان می رسد. تحقیقات نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰، پلاستیک احتمالاً از تمام ماهی‌های موجود در دریا بیشتر خواهد بود.
طبق این گزارش، بیشتر پلاستیک‌ها از نفت و گاز - سوخت های فسیلی که به تغییرات آب و هوایی کمک می‌کنند - ساخته می‌شوند و حدود ۴ تا ۸ درصد از تولید نفت جهان برای پلاستیک است.علاوه براین بیشتر پلاستیک‌ها پس از یک بار استفاده دور ریخته می شوند. این درحالی است که کاهش استفاده از پلاستیک، حتی روشی برای مقابله با تغییرات شدید آب و هوایی است زیرا تولید کربن را در زیست کره و کشورها کاهش می‌دهد.