پنج مسیر پرتردد ترانزیت جهانی کدامند؟

حجم تجارت و مبادله‌های جهانی به جز در برخی از برهه‌های خاص و استثنایی، همواره هر ساله رو به افزایش بوده‌است. در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)، حجم تجارت جهانی کالا همچنان توسعه یافت به طوری که به سطح رکورد ۲۸.۵ تریلیون دلار رسید. این افزایش ۲۵ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) و ۱۳ درصدی بیشتر از سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) قبل از شیوع بیماری همه‌گیر کووید -۱۹ را به تصویر می‌کشید. اگرچه در سال ۲۰۲۲ (۱۴۰۱) به دلیل آغاز بحران اوکراین، حجم مبادلات تجاری جهان از ۲۸.۵ به ۲۵.۳ تریلیون دلار کاهش یافت.

اشاره به آمار و حجم معامله‌ها در جهان به این خاطر است که به اهمیت کریدورها پرداخته شود به عنوان نمونه تحقیق‌های به عمل آمده در برهه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ (۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸) به ویژه تجارت ۱۸ تریلیون دلاری کالا در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) نشان می‌دهد که کریدورها نقش بسزایی در تجارت دوطرفه بین آمریکا و چین، آمریکا و اتحادیه اروپا، اتحادیه اروپا با چین، هند، آمریکای جنوبی و غیره داشته‌اند.

در سال‌های اخیر کریدورها نقش بسزایی در تجارت دو طرفه بین آمریکا و چین، آمریکا و اتحادیه اروپا، اتحادیه اروپا با چین، هند، آمریکای جنوبی و غیره داشته‌اند اما از نگاه کارشناسان، بزرگترین کریدور جهان به چین ارتباط می‌یابد که «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» و «جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم» ر این راستا تعریف می‌شود؛ کریدوری که می‌توان آن را «از و به چین» توصیف کرد و یک طرف تجارت، این کشور قرار دارد؛ ابتکاری که هم خشکی و هم دریا را دربرمی‌گیرد. تصویر زیر، دو مسیر خشکی و دریایی پروژه را نشان می‌دهد که در نهایت در غرب اروپا به یکدیگر می‌رسند.

زمانی که چین طرح «کمربند و جاده» (BRI) را با مشارکت ده‌ها کشور آغاز کرد، ۶ کریدور اقتصادی برای آن تعریف شد. با توجه به اینکه کمربند و جاده چنین منطقه وسیعی را در بر می‌گیرد، این امر بسیار منطقی به نظر می‌رسید. با وجود تمام چالش‌ها و نیازهای متنوع در مناطق مختلف، کریدور بیشترین تأثیر را بر اقتصادهای ملی و منطقه‌ای دارد.

همان طور که اشاره شد، در طرح «کمربند و جاده» توسط ۶ مسیر ترانزیت تعریف شده است که هر کدام دارای فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری منحصربه‌فرد هستند؛ این کریدورهای ششگانه عبارتند از:

1. چین-پاکستان
2. پل زمینی جدید اوراسیا (چین و اتحادیه اروپا را از طریق مغولستان، روسیه و بلاروس به هم وصل می‌کند)
3. چین - مغولستان - روسیه
4. چین-شبه جزیره هندوچین
5. بنگلادش-چین-هند-میانمار
6. چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی

کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه (UNESCAP) در سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۶) هر کریدور را تجزیه و تحلیل کرد و به این نتیجه رسید که سرمایه گذاری بر طرح کمربند و جاده برای هر یک از آنها سود متفاوتی خواهد داشت. بر اساس گزارش آنها:

همه بازیگران زنجیره تأمین باید بدانند که مسیرهای تجاری اصلی کدامند تا از آن به نحو مطلوب استفاده کنند

کریدورهای آبی و حمل و نقل دریایی

صنعت کشتیرانی مسئول واردات / صادرات مواد خام، کالاهای تولیدی، سوخت و مجموعه‌ای از کالاهای دیگر در سراسر جهان است. با توجه به اینکه بیشتر تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود، کشتیرانی نقطه محوری تجارت جهانی است.

تجارت بین‌الملل آن چیزی است که دسترسی به بسیاری از کالاها را در سراسر جهان ممکن می‌سازد وبه طور عمده از طریق دریا انجام می‌شود. لازم به یادآوری است که بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود.

بنابراین مسیرهای تجاری دریایی یکی از عوامل اصلی در فرآیند حمل و نقل به شمار می‌روند. آنها شرایط و زمان لازم برای رسیدن به مقصد و نیز قیمت‌گذاری را تعیین می‌کنند. بنابراین، همه بازیگران زنجیره تأمین باید بدانند که مسیرهای تجاری اصلی کدامند تا از آن به نحو مطلوب استفاده کنند. نقشه زیر مهمترین و اصلی‌ترین مسیرهای تجاری کشتیرانی جهان را به نمایش می‌کشد.

بر اساس گزارش «شورای جهانی کشتیرانی» (WSC) و بر اساس عملکرد تجاری کشورها در سال ۲۰۱۷، مسیرهای تجاری برتر جهان عبارتند از:

• آسیا – آمریکای شمالی: ۲۶.۵۷ میلیون TEU
• آسیا – اروپای شمالی: ۱۵.۰۶ میلیون TEU
• آسیا – مدیترانه: ۷.۹۱ میلیون TEU
• آسیا – خاورمیانه: ۴.۷۴ میلیون TEU
• اروپای شمالی – آمریکای شمالی: ۵.۴۰ میلیون TEU
• آسیا – ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۲.۰۷ میلیون TEU
• اروپای شمالی / مدیترانه - ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۱.۶۸ میلیون TEU
• آمریکای شمالی – ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۱.۲۷ میلیون TEU

لازم به بیان است که TEU مخفف «Twenty-foot Equivalent Unit» یا همان «واحد معادل ۲۰ فوت» است که واحد شمارش کانتینر بر مبنای یک کانتینر استاندارد به طول ۲۰ فوت به شمار می‌رود. (هر فوت معادل ۳۰٫۴۸ سانتی‌متر است)

قاره آسیا در مسیرهای تجاری اصلی قرار دارد زیرا ۷۰ درصد از بنادر برتر جهان در چین واقع شده‌اند؛ موضوعی که از اهمیت تجارت بین‌المللی و لجستیکی منطقه و چین نشان دارد

تعجب آور نیست که ببینیم قاره آسیا در مسیرهای تجاری اصلی قرار دارد زیرا ۷۰ درصد از بنادر برتر جهان در چین واقع شده‌اند؛ موضوعی که از اهمیت تجارت بین‌المللی و لجستیکی چین نشان دارد. با این پتانسیل، چین اکنون تأمین کننده اصلی اقلام برای تمام جهان است.

مسیرهای پرتردد و مهم کشتیرانی در سال ۲۰۲۳ کدامند؟

همان طور که پیشتر اشاره شد، بر پایه گزارش «سازمان بین‌المللی دریانوردی» (IMO)، بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود؛ موضوعی که مسیرهای کشتیرانی را به یک جنبه مهم تجارت تبدیل کرده‌است. در این بخش، پنج مورد از شلوغ‌ترین مسیرهای جهان را بررسی می‌کنیم تا افراد و سازمان‌های متولی تجارت، ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر را برگزینند، چرا که زمان رسیدن محموله به مقصد نهایی بر هزینه کلی تأثیر می‌گذارد.

1. کانال پاناما (آسیا-آمریکا)
2. کانال سوئز (آسیا-اروپا)
3. کانال انگلیس (اروپا-بریتانیا)
4. تنگه دانمارک (روسیه-اروپا)
5. تنگه مالاکا (داخل آسیا)

در ادامه هر یک از این مسیرهای پنجگانه پرتردد به صورت جدا مورد بررسی و واکاوی قرار خواهند گرفت؛

کانال پاناما (آسیا-آمریکا)

کانال پاناما فرآیندهای تجاری عمده بین آسیا و آمریکا را تسهیل می‌بخشد اما ساحل شرقی آسیا (خاور دور) و ایالات متحده شلوغ ترین مسیر تجارت کشتی آن است. این به عنوان یک نقطه اتصال مستقیم برای کشتی‌هایی است که بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام حرکت می‌کنند.

کانال پاناما سفر را تا حدود ۸۰۰۰ مایل کوتاه می‌کند و زمان حمل و نقل ۶۷ روزه را به تنها ۱۰ ساعت کاهش می‌دهد

کانال پاناما در هر سفر بین ۲۰۰۰ تا ۸۰۰۰ مایل دریایی از مسیر هر کشتی می‌کاهد. این خط کشتیرانی ساخته دست بشر، سفر را تا حدود ۸۰۰۰ مایل کوتاه می‌کند و زمان حمل و نقل ۶۷ روزه را به تنها ۱۰ ساعت کاهش می‌دهد. سالانه نزدیک به ۱۴۰۰۰ کشتی از این مسیر استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۱۶ به کشتی‌های بزرگ‌تر تا ۱۴۰۰۰ TEU اجازه تردد داده‌شد.

کانال سوئز (آسیا-اروپا)

این یکی از محبوب‌ترین مسیرهای تجاری جهان است و همچنین سریع‌ترین و کوتاه‌ترین مسیر دریایی بین آسیا و اروپا (آتلانتیک و اقیانوس هند از طریق دریای سرخ) به شمار می‌رود. این کانال زمان عبور ۲۴ روزه را به ۱۶ ساعت کاهش می‌دهد.

کانال سوئز یکی از پر استفاده‌ترین مسیرهای اقیانوسی است که روزانه بیش از ۱۰۰ کشتی در آن تردد می‌کنند و زمان عبور ۲۴ روزه را به ۱۶ ساعت کاهش می‌دهد

کانال سوئز یکی از پر استفاده‌ترین مسیرهای اقیانوسی است که روزانه بیش از ۱۰۰ کشتی در آن تردد می‌کنند اما به دلیل حجم بالای تجارت بین آسیا و اروپا به طور تقریبی همه کشتی‌های بزرگ پس از اولین ورود باید مستقر شده و در صف قرار گیرند. این یکی از دلایلی است که در سال ۲۰۲۱ به انسداد کانال سوئز انجامید و به یک مانع بزرگ برای تجارت جهانی تبدیل شد. این کانال همچنین باریک است و نمی‌تواند ترافیک دو طرفه را تنظیم کند و باعث می‌شود که کشتی‌ها تا یک هفته در صف انتظار برای حرکت قرار گیرند.

کانال انگلیس (اروپا-بریتانیا)

این مسیر شلوغ‌ترین مسیر دریایی در جهان است که دریای شمال و اقیانوس اطلس را به هم متصل می‌کند و یک پیوند تجاری مهم بین اروپا و بریتانیا تلقی می‌شود. روزانه بیش از ۵۰۰ کشتی از این کانال انگلیس عبور می‌کنند و همچنین دارای شلوغ‌ترین مسیر کشتیرانی جهان است. این مسیر کوتاه‌ترین زمان را برای حمل و نقل فراهم می‌کند و زمان حمل و نقل را از ۲۱۰ به ۹۰ دقیقه کاهش می‌دهد. بندر «دوور» در جنوب شرقی بریتانیای و بندر «کاله» در شمال فرانسه، دو مورد از شلوغ‌ترین بندرهای جهان به شمار می‌روند.

روزانه بیش از ۵۰۰ کشتی از این کانال انگلیس عبور می‌کنند و زمان حمل و نقل را از ۲۱۰ به ۹۰ دقیقه کاهش می‌دهد

تنگه دانمارک (روسیه-اروپا)

تنگه‌های دانمارک (danish straits)، دریای بالتیک را به «کاتگات» متصل می‌کنند که به‌نوبه خود به «اسکاگراک» و سپس اقیانوس اطلس شمالی منتهی می‌شود. این تنگه‌ها به طور عمده در خاک دانمارک و سوئد قرار دارند و شامل کمربند کوچک، کمربند بزرگ و ساند می‌شوند. این تنگه‌ها نقاط مهم ترانزیت برای تجارت بین روسیه و اروپا هستند که بیشترین سهم از محموله‌های این تنگه شامل نفت و نفت خام است.

سالانه بیش از ۸۳ هزار کشتی و حدود ۴۰ درصد از ترافیک جهان از تنگه مالاکا عبور می‌کند

تنگه مالاکا (داخل آسیا)

تنگه مالاکا، کوتاه‌ترین و بزرگترین گذرگاه بین اقیانوس آرام و اقیانوس هند به شمار می‌رود و سه اقتصاد بزرگ آسیا یعنی هند، چین و ژاپن را به یکدیگر و نیز به دیگر اقتصادهای مهم آسیایی مانند تایلند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، ویتنام، تایوان و کره جنوبی متصل می‌کند. سالانه بیش از ۸۳۰۰۰ کشتی از این مسیر استفاده می‌کنند به طوری که به طور تقریبی حدود ۴۰ درصد از ترافیک جهان از این تنگه عبور می‌کند.

سهم مناطق و بازیگران جهان از کریدورها چقدر است؟

در دنیای امروز، بیش از ۷۰ درصد تجارت جهانی از لحاظ ارزش کالاها و ۹۰ درصد از نظر تناژ از طریق دریاها انجام می‌شود. به عنوان نمونه در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) بیش از ۱۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تن انواع کالا از طریق بنادر و خطوط کشتیرانی در سطح بین‌المللی جابه‌جا شد که نسبت به سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) بیش از ۴.۳ درصد رشد داشت.

سهم آسیا از مجموع ۱۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تن کالای تجاری دریابرد در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)، بیش از ۵۴ درصد بود و به ترتیب قاره‌های آمریکا ۱۸ درصد، اروپا ۱۵ درصد، اقیانوسیه ۸ درصد و آفریقا ۶ درصد سهم داشته‌اند. افزون بر آن، در سال همین سال در مجموع بیش از ۲ میلیارد تن کالا بین بنادر مختلف جهان با کانتینر جابجا شده‌اند که سهم آسیا از این مقدار ۶۴ درصد و سهم قاره‌های اروپا و آمریکا هر کدام ۱۵ درصد، آفریقا ۴ درصد و اقیانوسیه ۲ درصد بود.

بنابراین، آسیا در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) با داشتن ۴۲ درصد صادرات و ۶۴ درصد واردات، پیشروترین مرکز حمل و نقل محموله‌های دریایی در جهان به شمار می‌رفت. در آن سال حدود ۴۰ درصد از کل تجارت کانتینری در مسیرهای اصلی شرق به غرب - بین آسیا، اروپا و ایالات متحده بود. مسیرهای غیر اصلی شرقی-غربی مانند جنوب آسیا- مدیترانه ۱۲.۹ درصد را به خود اختصاص می‌دادند.

در میان کشورهای آسیایی، چین توانست بیش از هر کشوری از راه حمل ونقل در بستر کریدورها توانست به سطح مبادلات خود بیافزاید. در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) صادرات چین به علت افزایش تقاضا در سراسر جهان ۱۵۵ درصد و واردات آن ۵۰ درصد رشد کرد؛ صادرات ایالات متحده تقریباً ۱۷ درصد و واردات آن ۶۷ درصد افزایش یافت.

افزون بر آن، قاره اروپا نیز همان سال در صادرات ۴۱ درصد و در واردات ۱۳۲ درصد رشد را تجربه کرد که تمام این افزایش‌ها به طرز چشمگیری نیازمند حمل‌ونقل دریایی بودند. بنابراین عمده جریان تردد کشتی‌های باری برای جابه‌جایی کالا و کانتینر در مسیرهای بین چین و ایالات متحده و همچنین بین چین و اروپا شکل گرفت و به نحو چشمگیری بر سودآوری خطوط کشتیرانی در این مسیرها افزود.

چین همان طور که نقش چشمگیری در معاملات تجاری دریایی دارد، حدود یک دهه بر «راه ابریشم نوین» خود تمرکز کرده‌است که دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» برای آن در نظر گرفته شده‌است. تبدیل راه ابریشم نوین در سال ۲۰۱۳(۱۳۹۲) به طرح «یک کمربند، یک جاده» در ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) و ابتکار عمل «کمربند و راه» در ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) از روند تکاملی این ابرپروژه نشان دارد.

این راه ابریشم نوین، دربردارنده مجموعه‌ای گسترده از پروژه‌های شبکه ارتباطی و مسیرهای ترانزیتی، لوله‌های نفت و گاز، بنادر، فرودگاه‌ها، خطوط راه‌آهن و تأسیسات با سرمایه چینی به ارزشی بیش از چهار تریلیون دلار است؛ طرحی که در سال ٢٠١٧ (۱۳۹۶) در مراسمی با حضور رهبران نزدیک به ٣٠ کشور جهان در چین افتتاح شد.

راه‌اندازی این شاهراه ۶۵ درصد جمعیت جهان، ۴۰ درصد تولید خالص جهانی و ۷۱ کشور را دربرخواهدگرفت. تا سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹)، ۱۳۸ کشور در سطح بین‌المللی عضو این طرح شده‌اند که ۶۹ کشور به طور مشخص در مسیر کریدورهای زمینی و دریایی تعریف شده برای این طرح قرار گرفته‌اند. بر پایه اعلام وزارت خارجه چین، این کشور ۱۹۸ سند همکاری را با ۱۶۷ کشور و سازمان بین‌المللی در قالب طرح کمربند - جاده منعقد ساخته است.

از نگاه ناظران، یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد راه ابریشم نوین، تلاش پکن به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان برای شکستن استراتژی مهار آمریکاست. آمریکا راه ابریشم نوین را نماد اعمال قدرت چین می‌بیند که باید مهار شود. در کنار آمریکا، می‌توان گوشه چشمی به رقابت میان چین و هند را در اقیانوس هند داشت؛ هند بزرگ‌ترین قدرتی است که پس از آمریکا از سوی راه ابریشم نوین در عمل کنار گذاشته شده‌است.

منابع:

https://www.bcg.com/publications/۲۰۲۰/redrawing-the-map-of-global-trade

https://cargofive.com/main-shipping-trade-routes-across-the-world/

https://www.researchgate.net/figure/Main-trade-corridors-Silk-road-Economic-belt-and-twenty-first-century-Maritime-Silk_fig۱_۳۲۵۱۵۵۳۹۴

https://www.sc.com/en/feature/one-masterplan-six-corridors/

https://www.container-xchange.com/blog/shipping-routes/

https://unctad.org/news/global-trade-hits-record-high-۲۸۵-trillion-۲۰۲۱-likely-be-subdued-۲۰۲۲

https://unctad.org/press-material/unctads-review-maritime-transport-۲۰۲۲-facts-and-figures-asia-and-pacific