به گزارش ایرنا، در طول سال‌های اخیر نسخه‌های فراوانی توسط مسوولان و کارشناسان امر برای حل مشکلات ناشی از خشکسالی در پهناورترین استان کشور یعنی سیستان و بلوچستان پیچیده شد که برخی از آنها در همان ابتدای امر با شکست مواجه شد و برخی نظیر آبرسانی سقایی با مشکلات فراوان هنوز هم به کار خود ادامه می‌دهد تا حداقل نیاز برخی روستاها در هر شبانه‌روز رفع شود.
اما میان تمامی این طرح‌ها حدودا ۲ سالی است که عزم ها جزم شده تا کورسوی امید در دل مردم استان ویژه در منطقه سیستان که با خشکسالی های بیش از ۲ دهه، قهر طبیعت و بدعهدی کشور همسایه در پرداخت حقابه رودخانه هیرمند که سالانه ۸۲۰ میلیون متر مکعب است، دست و پنجه نرم می کند، روشن شود.
با سپردن سکان اداره کشور به دولت سیزدهم رسیدگی به مشکلات مردم و ضعف‌ها و کاستی‌های برجا مانده از دولت‌های قبل شتاب بیشتری گرفت به گونه‌ای که گام‌های دولت رئیسی برای پایان دادن به محدودیت‌های آبی کار خود را با اجرای طرح بزرگ جهاد آبرسانی، آغاز انتقال آب از دریای عمان، ساخت آب‌شیرین‌کن‌ها و افزایش ظرفیت شیرین‌سازی آب از دریا و حفر چاه‌های آب ژرف آغاز کرد و اینها تنها گوشه‌ای از اقدامات دولت سیزدهم برای رفع مشکلات آبی در سیستان است.
اگر چه وضعیت منابع آبی در این خطه که ۱۱.۴ درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده از سایر نقاط به مراتب بدتر است اما مردمانی که خشکسالی و کمبود آب امانشان را بریده و رس زمین‌هایشان را کشیده، اینک به همت دولت سیزدهم امید به دلشان بازگشته، چرا که طبق گفته خودشان صدایشان به گوش متولیان رسیده و عزم مسوولان امر برای کاهش این محدودیت‌های آبی جزم شده است.
سیستان و بلوچستان بیش‌از ۲۲ سال است درگیر تبعات تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های مزمن و کمبود شدید منابع آبی بوده و در بین استان‌های کشور کمترین میزان بارش‌ها را به خود اختصاص داده، این کمبود مشکلات فراوانی را برای مردم به دنبال داشته است
مساله آب در سیستان از چالش‌های قدیمی این منطقه است زندگی مردم این خطه چنان وابسته به رودخانه هیرمند است که بدون وجود این روزنه، مهاجرت کمترین پدیده قابل مشاهده است از اینرو در این مقطع تاریخی که حیات اجتماعی و اقتصادی بشریت از بحران نبود آب پایدار رنج می‌برد و تالاب بین‌المللی هامون و گستره آبی رنگش در حال تبدیل شدن به خاطره‌ای کم رنگ در ذهن‌هاست ضرورت دارد چاره ای اساسی اندیشیده شود تا مردم منطقه سیستان مجبور به تحمل آسیب‌ها نباشند.
بحران آب در سیستان به معضلی زیست محیطی تبدیل شده که زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده است. آب های ژرف به عنوان منبع آب پنهانی مطرح است که منابع آبی را در سازندهای سنگی دارد و سفره های آب زیرزمینی را تشکیل می دهد که می تواند تجدیدپذیر هم باشد.
باتوجه به بحران کم‌آبی در منطقه سیستان راهکارهای متعددی برای رفع این بحران ارائه شده که یکی از آنها اکتشاف و استفاده از منابع آب‌های غیرمتعارف همچون آب‌های ژرف (استحصال از عمق زمین) برای مصارف مختلف است.
این مهم باعث شده تا در پی خشکسالی‌های گسترده زنگ بحران کم آبی در پهناورترین استان کشور به صدا درآید، فاجعه‌ای که تسریع در آغاز عملیات اجرایی طرح انتقال آب از دریای عمان را به عنوان ناجی این خطه از تنش آبی، بیش‌از پیش الزامی کرده است.
زخم‌های خشکسالی هر سال در جنوب شرق کشور عمیق‌تر می‌شود، این وضعیت در سیستان و بلوچستان به عنوان پهناورترین استان ایران که منابع تأمین آب آن پایدار نیست، مدت هاست شکل بحرانی به خود گرفته، در این میان خشکسالی آسیب‌های جدی بر روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تأثیر آن بر حوزه کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی در این خطه گذاشته است.
طرح تامین اضطراری آب برای سیستان و زاهدان
طرح تامین آب اضطراری برای منطقه سیستان و زاهدان طی ۲ فاز در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفت، بدین صورت که استفاده از منابع آب زیرزمینی همراه با شیرین‌سازی برای شهر زاهدان و آب سطحی برای منطقه سیستان در برنامه اجرا قرار گرفته است.
دشت حرمک که مقرر بود بخشی از کمبود آب شهر زاهدان را تامین کند، در ابتدای سال ۱۴۰۱ با توسعه و وارد مدار شدن ۱۰ حلقه چاه در ۲ فاز اجرایی، ۲۵۰ لیتر بر ثانیه آب را تامین کرد؛ طی سه ماه و در پایان فروردین ماه سالجاری نیز پنج حلقه چاه جدید نیز تجهیز و وارد مدار شد و یک‌هزار لیتر برداشت آب از چاه نیمه سیستان برای زاهدان به ۷۰۰ لیتر رسید و ۴۰۰ لیتر کمبود آب از طریق ۱۵ حلقه چاه حفر شده در دشت حرمک تامین شد.
همچنین در ادامه اجرای طرح‌های تامین آب برای زاهدان، انتقال آب از هامون هیرمند با حفر ۳۵ حلقه چاه با اجرای ۴۹ کیلومتر خط برق و حدود ۴۰ کیلومتر خطوط انتقال آب با پیشرفت ۸۰ درصد در حال اجراست.
مقرر است یک متر مکعب آب خام در ثانیه از این محل برداشت و روزانه پس از شیرین‌سازی ۵۰ هزار متر مکعب در شبانه روز آب برای زاهدان تامین و انتقال یابد.
استفاده از منابع آبی غرب سیستان بر اساس مطالعات و مستندات ارائه شده مطرح و در آذرماه سال ۱۴۰۱ طرح اضطراری سیستان با استفاده از منابع آبی هامون صابری در فاز یک و استفاده از منابع آبی دشت شیله و بندان و منابع زیرزمینی جنوب شرق سیستان (در فاز ۲) مصوب شداز سال ۱۴۰۱_۱۴۰۰ که تامین آب منطقه سیستان با مخاطره مواجه شد، استفاده از ذخایر موجود در اولویت قرار گرفت به گونه‌ای که آب از چاه نیمه‌های چهار و ۲ به سه و یک توسط قرارگاه سازندگی سپاه پاسداران منتقل شد.
از نیمه سال ۱۴۰۱ نیز موضوع استفاده از منابع جایگزین آب برای سیستان مصوب شد هرچند چاه‌های ژرف به عنوان طرح‌های مطالعاتی روند خود را طی می‌کرد.
متاسفانه طی سال‌های اخیر استفاده از آب‌های سطحی در سیستان که از خارج کشور تامین می‌شد با احداث بندکمال خان بر روی رودخانه هیرمند قطع شد به گونه‌ای که هیچ آوردی از هامون صابری و فراه‌رود وارد ایران نشد. اما وجود منابع آب زیرزمینی قابل اتکا به دشت شیله می‌تواند بخش اعظمی از کمبودها را جبران کند، منابعی که به همت کارشناسان منابع آب و شرکت آب و فاضلاب شناسایی و هم‌اکنون چاه‌های دستگاهی با عمق متوسط در حال حفر است.
پیش‌بینی می‌شود با حفر حداقل ۳۰ حلقه چاه در این دشت که امکان توسعه نیز دارد و تکمیل خط انتقال آب دوم چاه‌نیمه به زاهدان آب را به سیستان منتقل کرد به گونه‌ای که با خطوط موجود و خط دوم انتقال به چاه نیمه سه انجام و از آنجا با خطوط انتقال موجود تامین آب کل سیستان صورت خواهد گرفت.
با فرض برداشت ۳۰ لیتر بر ثانیه آب از هر حلقه چاه و ۸۰ درصد شیرین‌سازی، امکان انتقال یک مترمکعب برای آشامیدنی سیستان فراهم خواهد شد که ۶۰ درصد نیاز آبی سیستان در پیک مصرف را تامین خواهد کرد.
همچنین با برداشت آب از طریق چاه‌هایی که توسط شرکت سهامی آب منطقه ای در جنوب شرق دشت سیستان در حال حفر و تجهیز است و همچنین برداشت و انتقال آب از منطقه بندان آب آشامیدنی سیستان در شرایط فعلی از منابع آب زیرزمینی تامین خواهد شد.
آب اولویت اصلی در سیستان و بلوچستان
استاندار سیستان و بلوچستان در اینباره اظهارکرد: آب یکی از اولویت‌های اصلی استان است بنابراین باید پروژه‌های حوزه آب را با جدیت پیگیری کرده و به حداقل‌ها بسنده نکنیم.
محمد کرمی افزود: علاوه بر پیگیری حقابه هیرمند اقدامات کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدتی برای جلوگیری از بروز تنش آبی احتمالی در استان صورت گرفته است.
وی تصریح کرد: طی ماه‌های آینده آب شهر زاهدان از منطقه سیستان جدا خواهد شد، علاوه بر آن حفر ۷۰ حلقه چاه آب در منطقه شیله، زهک و بندان آغاز شده که در عمق‌های ۷ و ۲۰ متری به آب دسترسی پیدا کرده ایم.
تداوم توزیع آب به شهرها و روستاهای سیستان بدون وقفه
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان نیز با تأکید بر اینکه طی چند دهه اخیر از آنجایی‌که هیرمند آوردی نداشت ذخیره‌های چاه نیمه برای آشامیدنی و حتی تأمین بخشی از آب کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گرفت، افزود: اوج خشکسالی سیستان و تحقق‌نیافتن حقابه و ورود آب به سیستان با بهره‌برداری بند کمال خان در افغانستان شروع شد.
علیرضا قاسمی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهارکرد: وجود وابستگی به چاه نیمه‌ها و هیرمند، در چند دهه اخیر برای ایجاد منابع آبی دیگر به‌منظور تأمین آب آشامیدنی چاره‌اندیشی نشد و همه ذهن‌ها به برداشت آب از چاه نیمه‌ها معطوف بود، بنابراین برای تأمین آب آشامیدنی شهری و روستایی از چاه نیمه‌ها، ۲ واحد تصفیه‌خانه و خطوط انتقال و مخازن ذخیره احداث شد.
وی با بیان اینکه هم اکنون از طریق چهار هزار و ۵۰۰ کیلومتر خطوط انتقال و شبکه توزیع، انتقال آب برای شهرها و روستاها به میزان یک‌هزار و ۸۰۰ لیتر در ثانیه توزیع می‌شود، گفت: یک‌هزار و ۶۰ لیتر از این میزان برای روستاها و تعدادی از شهرها از طریق طرح روستایی و ۷۴۰ لیتر برای شهرهای زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز از طریق طرح آبرسانی شهری منتقل می‌شود.
انتقال و توزیع آب در سیستان با وجود مشکل در تأمین آب، در شرایط کنونی با همه امکانات و تجهیزات موجود و از طریق زیرساخت‌های آبرسانی بدون هیچ‌گونه وقفه‌ای صورت می‌گیرد
وی خاطرنشان کرد: از ۲ سال پیش که تأمین آب سیستان با خطر جدی مواجه شد، استفاده از ذخایر موجود در اولویت قرار گرفت، به‌گونه‌ای که آب از چاه نیمه‌های چهار و ۲ به سه و یک توسط قرارگاه سازندگی سپاه پاسداران منتقل شد.
این مقام مسوول ادامه داد: نیمه سال ۱۴۰۱ موضوع استفاده از منابع جایگزین برای سیستان مصوب شد، هرچند در این میان چاه‌های ژرف به‌عنوان طرح‌های مطالعاتی روند خود را طی می‌کرد.
وی بیان کرد: با توجه به اینکه منابع آبی منطقه سیتسان از رودخانه هیرمند تامین می شد و با احداث بند کمال خان برروی رودخانه هیرمند آبی وارد ایران نشد، اما وجود منابع آبی زیرزمینی قابل‌اتکا به منطقه دشتک می‌تواند بخش اعظمی از کمبود آب را جبران کند؛ منابعی که به همت کارشناسان منابع آب این شرکت شناسایی شده و هم‌اکنون چاه‌های دستگاهی با عمق متوسط در حال حفاری است.
قاسمی ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود با حفر حداقل ۳۰ حلقه چاه در این دشت در ۲ فاز اجرایی شامل دشتک تا شیله و دشتک تا نوار مرز واقع در منطقه لواریاب که امکان توسعه نیز دارد و تکمیل خط دوم انتقال آب چاه نیمه به زاهدان آب را به سیستان منتقل کرد به‌گونه‌ای که با خطوط موجود و خط دوم انتقال به چاه نیمه سه انجام و از آنجا با خطوط انتقال موجود تأمین آب برای سیستان صورت خواهد گرفت.
اجرای برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای سیستان
وی عنوان کرد: با وجود شرایط سخت منطقه، اما نیروهای پرتلاش آبفای سیستان و بلوچستان دست از تلاش برنداشته‌اند و به صورت شبانه‌روزی در حال اجرای طرح‌هایی هستند که برای کاهش مشکلات ناشی از محدودیت‌های آبی برنامه‌ریزی شده است.
این مقام مسوول خاطرنشان کرد: این شرکت برنامه‌های مختلفی برای تأمین آب پایدار در منطقه سیستان در دستورکار قرار داده که به‌عنوان طرح‌های کوتاه‌مدت و اضطراری، میان‌مدت و بلندمدت تعریف شده و در حال اجراست.
وی با اشاره به بخشی از این اقدام‌ها گفت: اجرای خطوط انتقال طرح جامع بازنگری آبرسانی روستایی برای تمامی روستاهای دشت سیستان در قالب جهاد آبرسانی با زون‌های فشاری مستقل به‌منظور انتقال آب مطمئن به تمام نقاط سیستان و توسعه چاه‌های ژرف با نصب آب‌شیرین‌کن برای چاه‌های یک و ۲ و ارتقای آب‌شیرین‌کن چاه ژرف شماره سه از جمله این اقدام ها است.
قاسمی افزود: همچنین احداث مخازن جدید در وبگاه چاه‌های ژرف رامشار با هدف امکان برداشت آب بیشتر از چاه‌ها، با توجه به شروع حفر چاه‌های ژرف جدید در دستورکار است و ساخت آب‌شیرین‌کن جدید در محل سایت ایستگاه پمپاژ در محل سه راهی دشتک جهت شیرین سازی آب و تکمیل خط انتقال آب چاه نیمه تا شهر سوخته به منظور انتقال آب از دشتک (چاه‌های شیله و هامون هیرمند) از دیگر برنامه‌های میان مدت آبفا در شمال استان است که همزمان با طرح‌های اضطراری و فوری در دست اجرا قرار دارد.
بیشتر بخوانید:
جهاد آبرسانی روستایی برگی زرین از افتخارات سبزپوشان در سیستان و بلوچستان
لب‌های خشکیده هامون/اوج خشکسالی سیستان با افتتاح سد "کمال‌خان"
تلاش بی‌وقفه دولت سیزدهم برای تأمین آب در سیستان
ارتقای سطح بهره‌مندی از آب در ۹۴۵ روستای سیستان
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان با اشاره به بازنگری طرح جامع آبرسانی و ارتقای سطح بهره‌مندی از آب در ۹۴۵ روستای سیستان گفت: این طرح که در قالب پنج ناحیه فشاری انجام می‌شود موجب رفع مشکل افت فشار و قطعی آب روستاها خواهد شد.
علیرضا قاسمی با بیان اینکه، در دهه ۷۰ برای تمامی روستاهای سیستان شبکه آبرسانی انجام، که در آن زمان سرانه آبی و ضریب رشد جمعیت تحت پوشش واقعی پیش‌بینی نشد، اظهارکرد: این موضوع به دلیل قطر پایین لوله در فصول گرم سال موجب افت فشار آب و قطعی آب در شهرستان‌های هیرمند، نیمروز، زابل و هامون می‌شود.
وی افزود: به منظور حل مشکل، مطالعات مهندسی مجدد بررسی طرح انجام و هم‌اکنون اجرای خطوط انتقال اصلی بر مبنای پنج زون ناحیه فشاری در حال اجراست.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان ابراز امیدواری کرد که با همت و همکاری قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) و نیروی زمینی سپاه قدس استان به عنوان معین عملیات اجرایی طرح در مدت تعیین شده در قرارداد محرومیت‌زدایی تکمیل و به بهره‌برداری برسد.
وی ادامه داد: پیش‌بینی می‌شود حدود ۲۵۰ کیلومتر خطوط انتقال اصلی و فرعی برای ارتقای سیستم انتقال و توزیع در قالب طرح جهاد آبرسانی در سطح دشت سیستان اجرا شود که هم‌اکنون عملیات اجرایی از هیرمند به قرقری به طول ۱۶ کیلومتر با پیشرفت ۹۵ درصد در حال انجام است.
سیستان و بلوچستان بیشترین سهم را از طرح جهاد آبرسانی وزارت نیرو به خود اختصاص داده که تحقق این مهم حاصل درایت و دغدغه دولت سیزدهم، مجموعه شرکت آبفا استان و نگاه ویژه وزارت نیرو برای رفع مشکل کم‌آبی و بی‌آبی روستاهای این استان بوده استقاسمی با بیان اینکه عملیات اجرایی لوله‌گذاری خطوط انتقال آب از زهک به زابل شروع شده است، افزود: همچنین اجرای خط از زهک به هامون نیز تهیه لوله صورت گرفته است.
در طرح جهاد آبرسانی سیستان در قالب پنج ناحیه فشاری آبرسانی خواهد شد که این طرح موجب رفع مشکل افت فشار و قطعی آب در روستاها خواهد شد
به گفته وی؛ در طرح جهاد آبرسانی سیستان در قالب پنج ناحیه فشاری آبرسانی خواهد شد که این طرح موجب رفع مشکل افت فشار و قطعی آب در روستاها خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان ادامه داد: عملیات اجرایی خط انتقال آب از چاه نیمه شماره سه به تصفیه‌خانه روستایی، یکی دیگر از طرح‌های مهم در دست اجراست، که در راستای ارتقای پایداری آب در سطح تمام روستاهای سیستان عملیاتی و تاکنون ۱۳.۵ کیلومتر آن اجرا شده است.
وی افزود: همچنین اجرای خط انتقال از تصفیه‌خانه زهک به سایت گل‌آباد برای افزایش ظرفیت انتقال آب از روستاهای شهرستان زابل و نیمروز از طریق این سایت و زون یک طرح آبرسانی به روستاهای سیستان در حال اجراست.
قاسمی بیان کرد: به منظور بهبود خدمات آبرسانی و ارتقای سطح بهره‌مندی ساکنان روستاهای سیستان، عملیات اصلاح و توسعه شبکه توزیع آب در قالب طرح جهاد آبرسانی وزارت نیرو در حال اجراست، که از زمان آغاز به کار این طرح، تاکنون نوسازی شبکه ۴۵ روستای این منطقه انجام شده است.
وی با اشاره به اولویت‌های احصا شده در سالجاری گفت: پیش‌بینی می‌شود اصلاح شبکه آب ۱۰۰ روستای دیگر نیز در قالب این طرح، علاوه بر اجرای خطوط فرعی انجام شود؛ اکنون در تمامی شهرستان‌های منطقه سیستان به جز زهک که به تازگی شروع عملیات نوسازی شبکه ۲۰ روستا به قرارگاه ابلاغ شده است، حداقل یک تا ۲ کارگاه فعال است.
رفع تنش آبی در سیستان با اجرای طرح جهاد آبرسانی
معاون محرومیت‌زدایی قرارگاه قدس نیروی زمینی سپاه در جنوب شرق کشور از آبرسانی به یک‌هزار و ۷۵۱ روستا در قالب قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) خبر داد و گفت: در قالب این قرارگاه آبرسانی به روستاها با اجرای بزرگترین پروژه آبرسانی در تاریخ سیستان و بلوچستان با همکاری استانداری و آبفای استان در دستور کار قرار دارد که در این طرح ۵۵۳ هزار نفر از آب سالم بهره‌مند می‌شوند.
علی اکبر جعفری در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: حدود سه هزار و ۵۰۰ کیلومتر خط انتقال و توزیع شبکه به همت سپاه پاسداران در دستور کار قرار دارد.
وی بیان کرد: از مجموع روستاهای اجرای طرح ۹۴۵ روستا در منطقه سیستان واقع شده، هم اینک ۹ کارگاه در این منطقه در بحث جهاد آبرسانی فعال هست که در سال گذشته کار شبکه توزیع و انتقال ۳۸ روستا به اتمام رسیده است.
این مقام مسوول تصریح کرد: کار شبکه توزیع و انتقال برای ۹ روستای دیگر نیز در دستور کار است که تا ۲ ماه آینده انجام می‌شود.
وی گفت: حدود ۱۴۹ کیلومتر به صورت کامل در منطقه سیستان در این راستا کار شبکه توزیع و انتقال آن با رقمی بیش از ۳۶۵ میلیارد تومان انجام می‌شود.
معاون محرومیت‌زدایی قرارگاه قدس نیروی زمینی سپاه در جنوب شرق کشور ادامه داد: در کنار این شبکه توزیع، ۲ خط انتقال ضروری آب هم در دستور کار قرار دارد که خط انتقال ۱۴۰۰ چاه نیمه شماره سه به تصفیه‌خانه شهرستان زهک که ۴.۵ کیلومتر آن به صورت کامل تمام شده و دیگری خط ۷۰۰ تصفیه‌خانه به مخزن روستای ژاله ای به طول ۲۱ کیلومتر است که در دستور کار است.
وی اظهارکرد: این اقدام به عنوان اجرای بزرگترین پروژه تاریخ سیستان و بلوچستان و بزرگترین پروژه کشور در این استان تحت عنوان "جهاد آبرسانی" به شمار می رود که در آن روستاهایی تحت پوشش قرار می گیرند که با تنش آبی مواجه بوده و اصلاً آب ندارند.
سیستان و بلوچستان در صدر آبرسانی
رئیس مرکز جهاد آبرسانی وزارت نیرو خاطرنشان کرد: استان سیستان و بلوچستان در صدر فعالیت‌های جهاد آبرسانی قرار دارد و بیش‌از یک هزار و ۷۵۱ روستا در این استان تحت پوشش این طرح قرار دادند.
میثم جعفرزاده ادامه داد: طرح جهاد آبرسانی در حوزه روستایی اتفاق مهمی در بخش آب رقم زده که کم‌نظیر است.
وی گفت: ۲ استان خوزستان و سیستان و بلوچستان در زمینه آبرسانی روستایی همواره دارای مشکل بودند که اکنون بخش بزرگی از مشکلات آنها در قالب این طرح برطرف شده است.
رئیس مرکز جهاد آبرسانی وزارت نیرو کاهش تنش‌های این ۲ استان را کاملاً محسوس دانست و با این حال افزود: این به معنای اتمام کار آبرسانی نیست؛ بلکه فعالیت همچنان ادامه خواهد داشت تا بخش بزرگی از مشکلات را برطرف سازد.