به گزارش ایرنا، در ۲ دهه اخیر کشورهای منطقه غرب آسیا در ربودن گوی سبقت از یکدیگر برای حضور و نفوذ در قاره آفریقا، فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌ای را مد نظر قرار داده اند تا از این طریق منافع ژئواستراتژیک خود در شاخ آفریقا و منطقه زیر صحرا را تامین کنند.
کشورهای این منطقه به ویژه امارات، عربستان و قطر که اقتصاد آنها به طور عمده به فروش انرژی متکی است برای تنوع بخشیدن به درآمدهای اقتصادی خود سرمایه گذاری‌های گسترده‌ای را در آفریقا انجام دادند. آنها علاوه بر بهره‌بردای از ظرفیت های اقتصادی این قاره، منافع قرار گرفتن کنار قدرت‌های بین‌المللی از جمله آمریکا، چین، روسیه و اتحادیه اروپا را تامین می‌کنند تا در مواقع ایجاد بحران در کشورهای آفریقایی که به شدت به لحاظ سیاسی شکننده هستند، بتوانند نقش آفرینی کرده و به نفع خود بهره برداری کنند.
در این راستا فعالیت‌های اقتصادی، نظامی و فرهنگی کشورهای غرب آسیا در سال‌های اخیر در آفریقا به شدت افزایش یافته تا بتوانند از این طریق، دولت‌های این قاره را به خود نزدیک و وابسته کنند هر چند برخی از آنها مدعی هستند که هدف سرمایه‌گذاری‌هایشان برای توسعه خود این قاره است.
در اینجا فعالیت‌های 4 کشور ترکیه، امارات، عربستان و قطر که در منطقه غرب آسیا بیشترین سرمایه گذاری‌ها را در آفریقا انجام دادند به صورت مختصر مورد بررسی قرار می‌دهیم.
ترکیه
از زمانی که رجب طیب اردوغان دو دهه پیش در ترکیه قدرت را در دست گرفت، ابتدا به عنوان نخست وزیر و سپس به عنوان رئیس جمهور، علاقه فزاینده‌ای به آفریقا از خود نشان داد و فرصت‌های دیپلماتیک، نظامی و اقتصادی زیادی در آنجا ایجاد کرد.
تجارت سالانه ترکیه با این قاره با افزایشی چشمگیر از ۵.۴ میلیارد دلار (۴.۴ میلیارد پوند) به ۳۴.۵ میلیارد دلار بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۱ افزایش یافته است.
ترکیه در ارائه جنگ افزارها از جمله پهپاد بیرق‌دار ۲ به کشورهای آفریقایی فعال عمل کرده است. در ماه مارس امسال، ده‌ها پهپاد به فرودگاه باماکو، پایتخت مالی رسیدند. علاوه بر مالی، ترکیه به بورکینافاسو، توگو و نیجر نیز هواپیماهای بدون سرنشین فروخته است. ترکیه همچنین در مورد ارسال این پهپادها به بنین که اخیرا شاهد افزایش فعالیت‌های تروریستی بوده، در حال مذاکره است. مراکش، تونس، اتیوپی، نیجریه و سومالی نیز مشتریان شناخته شده پهپادهای مسلح ساخت ترکیه هستند.
ترکیه همچنین تجهیزات نظامی دیگری به کشورهای این منطقه ارائه می دهد. خودروهای زرهی و پاک‌سازی مین، سیستم‌های حسگر و نظارت و همچنین تفنگ‌ها نیز بخشی از قراردادهای تسلیحاتی زیادی بوده که ترکیه طی این مدت با کشورهای آفریقایی امضا کرده است. بر اساس گزارش موسسه آلمانی امور بین الملل و امنیت، در مجموع ۳۰ کشور آفریقایی نوعی توافقنامه امنیتی با ترکیه دارند که ۲۱ مورد از آنها در سال ۲۰۱۷ به تصویب رسیده است.
ترکیه همچنین یک پایگاه نظامی در موگادیشو، پایتخت سومالی ساخته است و در آموزش بیش از ۲۰ هزار نیروی ویژه نظامی سومالی مشارکت دارد.
آنکارا علاوه بر سرمایه گذاری کامل در طرح های ضد تروریسم، کمک های بشردوستانه خود را به کشورهایی مانند نیجریه، موریتانی و نیجر نیز افزایش داده است.
براساس اعلام نهادهای رسمی ترکیه، از سال ۲۰۱۴ تاکنون ۵۰ سفر رسمی از سوی مقام های این کشور به حدود ۳۰ کشور آفریقایی انجام شده است. رئیس جمهور اردوغان چهار بار به سنگال سفر کرده است - به همان تعداد که به چین یا آلمان رفته است.
شاید گویاترین واقعیت تعداد سفارتخانه‌های ترکیه در این قاره باشد. این کشور ۴۴ سفارتخانه در سراسر آفریقا دارد. در مقایسه با ترکیه، ایالات متحده با ۴۹، فرانسه با ۴۶ و چین با ۵۳ سفارتخانه حضور فعالی در این قاره دارند.
ترکیه همچنین تلاش کرده است تا قدرت نرم و رسانه ای خود را در این قاره افزایش دهد. گسترش ردپای آنکارا بدون شک راه اندازی شبکه TRT آفریقا است. پخش عمومی TRT ترکیه برای راه اندازی این پلتفرم خبری دیجیتال به زبان های فرانسوی، انگلیسی، سواحیلی و هوسایی حمایت کرد. اما شاید بزرگترین تأثیر فرهنگی از سریال های ترکی باشد که در چندین کشور آفریقایی - از اتیوپی تا سنگال - صفحه‌های تلویزیون این کشورها را اشغال کرده است.
ترکیه همچنین در کارهای خیریه در کشورهای مختلف شرکت می کند که توسط «تیکا»، آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه، که بودجه مدارس، موسسه‌های مذهبی و امکانات پزشکی را تامین می کند، هدایت می شود.
در دوره اردوغان دولت ترکیه یکی از بزرگترین بیمارستان‌های موگادیشو در سومالی را ساخت که به نام وی نامگذاری شد. در لیبی و سودان جنوبی نیز بیمارستان‌های ساخته شده توسط ترکیه دیده می شود.
یک جنبه کمتر شناخته شده از رابطه ترکیه با آفریقا در حوزه انرژی است. پس از سفرهای رئیس جمهور اردوغان، شرکت ترکیه‌ای Karpowership قراردادهایی را برای تامین برق به چندین کشور غرب آفریقا و آفریقای جنوبی امضا کرده است که بین ۳۰ مگاوات تا ۴۷۰ مگاوات از هر منبع، برق تولید می‌کند.
امارات، رتبه چهارم سرمایه گذاری در آفریقا
بر اساس داده‌های زمستان ۲۰۲۲ تارنمای "بازارهای سرمایه گذاری‌های مستقیم خارجی"، امارات، عربستان و قطر هر کدام به ترتیب ۵۹.۴ ، ۲۵.۶ و ۷.۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری در قاره آفریقا داشته اند و مهمترین مقاصد این سرمایه گذاری‌ها نیز کشورهای مصر، مراکش، الجزایر، نیجریه و آفریقای جنوبی بوده‌است.
طی یک دهه گذشته امارات عربی متحده در میان کشورهای حوزه خلیج فارس به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه گذاران در آفریقا تبدیل شده است و این کشور به لحاظ میزان سرمایه گذاری در آفریقا در میان کشورهای جهان پس از چین، اروپا و آمریکا در رتبه چهارم قرار دارد. در سال ۲۰۱۸ به تنهایی صندوق توسعه ابوظبی بیش از ۶۶ پروژه در ۲۸ کشور آفریقایی را به ارزش ۱۶.۶ میلیارد دلار تامین مالی کرد. بین ژانویه ۲۰۱۶ و ژوئیه ۲۰۲۱، امارات ۱.۲ میلیارد دلار در آفریقای زیرصحرا سرمایه گذاری کرد که ۸۸ درصد از کل میزان سرمایه گذاری‌های حوزه خلیج فارس در آن منطقه به حساب می‌آید. این صندوق همچنین ۵۰ میلیون دلار به شرکت‌های اماراتی مایل به سرمایه گذاری در چاد، اختصاص داده است.
به عنوان بخشی از راهبرد «دروازه جهانی» ۳۰۰ میلیارد یورویی، اتحادیه اروپا به دنبال شراکت با امارات است تا انتقال انرژی از آفریقا و توسعه زیرساخت‌ها را تسریع ببخشد. شرکت "تبرید" مستقر در ابوظبی به تازگی برای ارائه خدمات انرژی به CapitalMed، ابرپروژه جدید مراقبت های بهداشتی مصر، قرارداد بسته است.
تقریباً ۱۵ درصد از برق غنا از نیروگاهی تامین می‌شود که مشترکاً متعلق به اداره رودخانه ولتا غنا و شرکت ملی انرژی ابوظبی (TAQA) است. گروه «یلو دور انرژی» (Yellow Door Energy) مستقر در دبی بزرگترین توسعه دهنده انرژی خورشیدی برای مشاغل تجاری و صنعتی در جنوب آفریقا است.
شرکت لجستیکی «دی.پی ورلد» امارات در بنادر آنگولا، جیبوتی، مصر، مراکش، موزامبیک، سنگال و سومالی فعالیت دارد. این شرکت و آژانس توسعه مالی انگلیس با نام گروه سی‌دی‌سی برنامه خود را برای سرمایه گذاری مشترک تا ۱.۷۲ میلیارد دلار در زیرساخت لجستیکی در آفریقا از جمله نوسازی بنادر اعلام کردند.
بنادر ابوظبی با همکاری شرکت هولدینگ «هاچیسون پورت» به دنبال پروژه‌هایی مشترک در آفریقا هستند. به عنوان نقطه شروع فعالیت، تمرکز آنها بر روی ارتقا بندر دارالسلام در تانزانیا به عنوان یک قطب تجاری پیشرو در جهان است.
شرکت اتصالات امارات به عنوان پانزدهمین شبکه موبایل در سراسر جهان در کشورهای بنین، بورکینافاسو؛ جمهوری آفریقای مرکزی، گابن، ساحل عاج، نیجر و نیجریه خدمات ارتباطی ارائه می‌دهد.
عربستان
عربستان سعودی دیگر سرمایه گذار بزرگ حوزه خلیج فارس در آفریقا فعالیت‌های اقتصادی قابل توجهی در پروژه‌های معدن و انرژی و به طور ویژه در تجارت کشاورزی این قاره انجام داده است.
ریاض بر روی ۲ میلیون هکتار زمین در شماری از کشورهای آفریقایی سرمایه‌گذاری کرده است در حالیکه بخش عمده‌ای از پروژه‌های کشاورزی این کشور در شرق آفریقا متمرکز است. جیبوتی که در بندر باب المندب واقع شده، به یک قطب لجستیکی برای انتقال تجارت کشاورزی بین عربستان با شرق آفریقا بدل شده است. ارزش پروژه‌های مشترک عربستان با سودان طی دو دهه گذشته به ۳۵.۷ میلیارد دلار افزایش یافته است.
در اتیوپی، حدود ۳۰۵ سرمایه گذار عربستانی مجوزهایی دریافت کردند تا ۱۴۱ پروژه در زمینه تولید کشاورزی و دامداری و ۶۴ پروژه دیگر در بخش صنعتی به اجرا دربیاید.
سابک شرکت صنایع شیمیایی و معدنی عربستان که ۷۰ درصد سهام آن برای شرکت نفتی آرامکو است، دفاتری را در کشورهای مراکش، تونس و آفریقای جنوبی باز کرده است. درحالیکه می‌توان گفت آرامکو برخلاف شرکت نفت قطر یا کویت تقریبا هیچ سرمایه گذاری را در آفریقا انجام نداده است. برغم اینکه عربستان قول‌های مساعدی را برای ساخت پالایشگاهی برای بهره‌برداری ۳۰۰ هزار بشکه نفت به صورت روزانه در کشور آفریقای جنوبی داده، اما به علت سهم سرمایه گذاری بیش از ۱۰ میلیارد دلاری، برداشتن این گام از سوی ریاض بسیار بعید است.
چندین مؤسسه خیریه سعودی به کشورهای آفریقایی کمک مالی می کنند و به طور غیرمستقیم نفوذ ایدئولوژیک پادشاهی عربستان را افزایش می‌دهند. به عنوان مثال، بنیاد ملک فیصل تقریبا نیمی از پروژه‌های خود مانند مدرسه سازی، ساخت مسجد و غیره را به آفریقا اختصاص داده است.
عربستان سعودی برای نفوذ در آفریقا، سیاستی را اتخاذ کرده است که دیپلماسی، کمک های مالی و سیاسی کردن اسلام را به هم پیوند می‌دهد. اگرچه اهداف آن همیشه محقق نشد و به جز مصر، هیچ قدرت بزرگ آفریقایی مانند نیجریه، مراکش، الجزایر و آفریقای جنوبی در برابر قطر (در زمان تنش‌ها در روابط ریاض- دوحه) موضع نگرفت. از این رو، به نظر نمی رسد عربستان سعودی آفریقا را به عنوان منطقه پیش بینی شده اقتصاد خود در نظر بگیرد.
صندوق توسعه عربستان تا کنون ۱۴۱ پروژه حمل و نقل و ارتباطات، ۷۲ پروژه کشاورزی، ۳۳ پروژه انرژی، ۱۰ پروژه صنعت و معدن در قاره آفریقا اجرا کرده است. این صندوق کمک‌های مالی زیادی در قالب وام یا پول ارائه کرده است. از زمان ایجاد این صندوق در سال ۱۹۷۵، کمک‌های مالی زیادی به آفریقا (حدود ۵۲ درصد از میزان کمک‌های صندوق) یا ۷ میلیارد دلار به این قاره اختصاص یافته است.
در پروژه‌های فعلی با هدف کار بر روی بخش‌هایی از جمله برق جاده‌ها، تامین آب، آموزش و مراقبت‌های درمانی، صندوق توسعه عربستان ۴.۲ میلیارد یورو هزینه کرده است. از این میزان، ۴۰ درصد فقط به مصر اختصاص دارد. کشور دیگری که هدف این کمک‌ها قرار گرفته، جیبوتی است که عمده وام‌های شرق آفریقا را مال خود کرده است. جیبوتی همچنین سه برابر بیشتر از اتیوپی و دو برابر بیشتر از کنیا از عربستان کمک می‌گیرد.
علاوه بر صندوق توسعه عربستان، ریاض بر نفوذ قابل توجه خود در بانک توسعه اسلامی (ISDB) که مقر آن در جده است، حساب می‌کند. ۱۳۰ میلیارد دلار از زمان تأسیس این بانک در سال ۱۹۷۳ پرداخت شده است. اگرچه، این بانک اکنون دارای ۵۷ کشور سهام‌دار است، اما ریاض با در اختیار داشتن ۲۳.۵ درصد از سرمایه، نفوذ بسیار خاصی را در آن حفظ کرده است. آفریقا در حال حاضر ۲۳ درصد از بودجه اعطایی توسط این بانک را دریافت می کند.
عربستان سعودی همچنین می‌تواند روی نفوذ خود در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) حساب باز کند که اکنون از مجموع چهارده کشور، هفت کشور آفریقایی (الجزایر، لیبی، نیجریه، آنگولا، کنگو، گابن و گینه استوایی) اعضای آن را تشکیل می‌دهند. کنگو و گینه استوایی در دو سال گذشته با امید جذب سرمایه‌های خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی، برای رسیدگی به اقتصادهای بحران زده خود به اوپک پیوستند.
قطر
این کشور توافقنامه‌های زیادی را در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، سرمایه گذاری، انرژی، مالی، گردشگری، فرهنگ و آموزش در قاره آفریقا به امضا رسانده است.
سازمان سرمایه گذاری قطر با شرکت ایتالیایی Enel برای تامین مالی، ساخت و بهره برداری از پروژه های انرژی تجدیدپذیر در جنوب صحرای آفریقا وارد همکاری شده است.
در کنار سرمایه گذاری‌های دولتی، شرکت هواپیمایی قطر ۱.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ برای به دست آوردن ۴۹ درصد از سهام شرکت رواندایر و ۶۰ درصد از سهام فرودگاه بین‌المللی جدید بوگسرا در نزدیکی کیگالی سرمایه گذاری کرد.
منابع مالی سازمان سرمایه گذاری قطر به ارزش ۲۵۰ میلیون دلار در صندوق ویرونگا آفریقا نشانه دیگری از نفوذ فزاینده قطر در آفریقا است. در سال ۲۰۲۱، قطر ۵۰ درصد از سهام پروژه‌های انرژی تجدید پذیر ۸۰۰ مگاواتی در آفریقای جنوبی و زامبیا را به دست آورد و یک سرمایه گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری در پلتفرم فناوری مالی Airtel Mobile Commerce انجام داده است.
شرکت کیوتل قطر نیز شبکه‌های مخابراتی در الجزایر و تونس را اجرا می‌کند.
قطر یک مرکز آموزش با هزینه ۴.۱ میلیون دلار در سنگال احداث کرده است و در نزدیکی پایتخت سنگال یک بیمارستان با هزینه حدود ۳.۵ میلیون دلار ساخته است.