به گزارش ایرنا، مردم خراسان جنوبی در جای جای این استان پهناور آداب و رسوم خاصی برای عزاداری سید و سالار شهیدان دارند اما آیین علم بندان رسم مشترکی است که آغازی بر سوز دل‌ها و همنوایی با کاروان عشاق کربلا محسوب می‌شود.
علم مهم‌ترین وسیله در اجرای مراسم سوگواری محرم به شمار می‌رود و در هر یک از نقاط استان مردم هر یک از علم ها را به نشانه امام حسین (ع) و اصحابش نامگذاری کرده و هر علم را نمادی از آن شخصیت می‌پندارند.
علم بندان معمولا در غروب آخرین روز ماه ذی‌الحجه برگزار می‌شود، برای اجرای هر چه باشکوه تر این آیین سادات و بزرگان مقابل مسجد گرد هم می آیند و بر تیر چوبی به ارتفاع سه تا پنج متر پارچه های سیاه و سبز آویز می‌کنند.
جان دوباره با بستن علم
روز علم بندان مردم را به وسیله چاووشی خوانی یا اعلام از بلندگو آگاه می‌سازند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل لباس‌ها، دستمال، پارچه‌ها و توغ علم را می‌بندند و حین کار اسپند دود می‌کنند، یک نفر چاووشی می‌خواند و دیگران صلوات می‌فرستند.
بر فراز علم‌ها قبه‌ای گنبدی شکل یا سرپنجه‌ای از جنس برنج می‌گذارند که نقش این پنج انگشت، نشانه انگشتان بریده حضرت ابوالفضل العباس (ع) است، سپس سیب هایی بر سر علم قرار می‌دهند که تا ۱۰ محرم باقی می ماند و بعد به نیت شفا به بیماران می دهند، با علم بستن آنان نمادی می‌سازند از علم کربلا و کسانی که قدرت مناسب و اندام ورزیده‌ای دارند علم را در دست گرفته و به عزاداری و نوحه خوانی می‌پردازند.
مردم برای علم احترام زیادی قائل هستند به طوری که وقتی علم‌ها را می بندند انگار که دوباره با آن جان می‌گیرند و هرگز به علم پشت نمی‌کنند.
آنطور که در مرکز استان خراسان جنوبی رسم است طبق روال هر سال علمداران عصر آخرین روز ذی الحجه در محل هیات حسینی بیرجند علم‌ها را می‌بندند و به طرف هیات رضوی حرکت می‌کنند سپس مراسم اصلی در محل هیات محبان الزهرا (س) این شهر برگزار می‌شود.
هیات حسینی به عنوان اولین هیات مذهبی بیرجند با ۹۰ سال قدمت یاد می‌شود که میزبان عزاداران از سراسر کشور است. هیات حسینی از سال ۱۳۱۲ آغاز به کار کرد و گفته می‌شود اولین هیات بیرجند بود که توانست بیرق عزای حسین را در جنوب خراسان برپا کند.
گذر علم ها از کوچه پس کوچه های قدیمی
آیین علم بندان در بیرجند شب اول ماه محرم در هیات محبان الزهرا (س) و برخی هیات‌های دیگر با حضور تعدادی از سادات که به سادات علمدار معروف هستند، انجام می‌شود.
امسال هم در آستانه دهه اول محرم علم‌ها عصر امروز (سه‌شنبه) از هیات حسینی در محله پایین ده شهر بیرجند به حرکت درآمد و در گذر از کوچه پس کوچه های چهاردرخت و محله سرده به هیات رضوی و از آنجا به محل هیات محبان الزهرا رسید.
مردم شهر بیرجند از گوشه و کنار خودشان را به وعدگاه هر ساله رساندند تا بار دیگر پای علم عزای محرم با اندیشه های ناب حسینی تجدید پیمان کنند.
وعده حضور ساعت ۱۶ و ۳۰ دقیقه بود اما از ساعاتی قبل جمعیت کثیری در محل جمع شدند طوری که سالن طبقه اول هیات محبان الزهرا (س) در همان دقایق اول مملو از جمعیت شد.
جمعیت با راهنمایی خادمان به طبقه بالا هدایت می‌شوند اما مردم مشتاق هستند تا از نزدیک مراسم علم بندان را تماشا کنند در کمتر از ساعتی هر ۲ طبقه سرریز از جمعیت عاشفان حسینی شده که مشتاقانه به استقبال عزای ماه محرم می‌روند.
باز هم شور محرم رسیده و اینجا محفلی برای سلام دوباره به شعر محتشم و سلام به علم های سبز و سیاه است؛ همه به احترام محرم سیاه پوش شده اند از کوچک و بزرگ با یک حال مشترک میهمان اولین روضه محرم امسال هستند.
صدای شکستن دل‌ها را از تکان خوردن شانه‌ها و سرازیر شدن اشک ها به پهنای صورت می‌توان شنید. امیدشان به این است که نسیم محرم مطهرشان کند اما کنارشان جای آن عزیزانی که محرم امسال را درک نکردند خالی است.
نسل به نسل در خدمت علم عزا
یکی از بانوان که هر سال در آیین علم بندان شرکت می‌کند از صفای آن با شوق و گریه می گوید.
مهدی آبادی به محل قدیم هیات محبان در محله چهاردرخت اشاره می کند و می افزاید: آن زمان گرچه جمعیت به شکل امروز نبود اما حیاط قدیمی و ایوان های آن صفای مجلس را مضاعف می کرد.
وی ادامه می‌دهد: از قدیم مادرم در آیین علم بندان خادم بود و همین طور نسل به نسل همین خدمت را ادامه می‌دهیم، ارادت خاصی به این مراسم دارم زیرا افراد زیادی پای همین علم‌ها از خدا حاجت گرفتند.
جمعیت همه یکصدا ذکر حسین جان سر می‌دهند و آرزو دارند اربعین امسال را در بین الحرمین اشک بریزند.
پس از اتمام مداحی، چاوشان خوانان شروع به خواندن اشعار مخصوص علم بندان کردند که انتهای هر مصرع صلوات است.
رسم حسنیه هم از بخش‌های آیین علم بندان است که عزاداران حلقه سینه زنی تشکیل داده طوری که دست چپ هر فرد به کمر فرد کنار دست حلقه می شود، پای راست افراد سینه زن ثابت، پای چپ به سمت جلو و عقب حرکت می کند و همزمان سینه زنی کرده و ذکر حسن و حسین را با هم می‌خوانند.
اجرای مراسم علم بندان در حرم امام رضا (ع)
امسال برای اولین بار مراسم سنتی علم بندان در صحن قدس رضوی حرم مطهر امام رضا (ع) جمعه شب همزمان با شب چهارم محرم با حضور تعدادی از هیات‌های مذهبی بیرجند برگزار خواهد شد.
این آیین در برخی روستاها روزهای پنجم، ششم و هفتم محرم آغاز می‌شود و علت آن را ورود اهل بیت به کربلا ذکر می‌کنند.
آیین علم بندان سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسید.