به گزارش روز یکشنبه ایرنا پایگاه خبری گلوبال تایمز روز یکشنبه در گزارشی چرایی پدیده نوظهور دلارزدایی آمریکا در جهان را در بوته آزمایش قرار داده و نوشته است که هدف نهایی آن کاهش هژمونی دلار آمریکا در مبادلات تجارت جهانی و عملیات مالی با تغییر روش‌های مبادله جایگزین، از جمله ارزهای ملی و سیستم‌های پرداخت داخلی، و همچنین اصلاح ذخایر ارزی است.
دلارزدایی چیست؟
در ۸۰ سال گذشته، دلار آمریکا نقش مهمی را به عنوان ارز ذخیره بین المللی اصلی و ابزار اصلی پرداخت در تجارت جهانی را ایفا کرده است. با این حال، طی دو دهه گذشته، بر اساس برخی برآوردها، سهم ذخایر جهانی به دلار آمریکا از ۷۳ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۵۸ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است.
اگرچه دلار آمریکا در حال حاضر همچنان یکی از ارزهای غالب در تجارت جهانی به شمار می آید، ولی سران کشورها به تدریج می کوشند به سمت استفاده از ارزهای جایگزین روی آوردند. دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره غالب جهان توسط توافقنامه برتون وودز تبدیل که توسط ۴۴ کشور در سال ۱۹۴۴ امضا شد.
قبل از آن، پوند استرلینگ بریتانیا در کنار طلا، ارز غالب در بسیاری از نقاط جهان در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم بود. بین قرن‌های ۱۶ و ۱۸، رئال اسپانیایی در تجارت جهانی و فعالیت‌های تامین مالی مورد استفاده قرار می گرفت. بنابراین آنچنان دور از ذهن نیست که ارزهای دیگری بتواند جایگزین دلار در مبادلات بین المللی شود.
کدام کشور دلارزدایی را آغاز کرد؟
در سطح دولتی، ایده دلارزدایی برای اولین بار توسط روسیه، چین و کشورهای آمریکای لاتین در پی بحران مالی جهانی ۲۰۰۸-۲۰۰۷ آغاز شد که این مساله سبب بروز نوسانات بسیار شدید در دلار آمریکا شد.
پیش از آن، فدرال رزرو نرخ وجوه فدرال را از ۶.۵ درصد در ماه می ۲۰۰۰ به ۱ درصد در ژوئن ۲۰۰۳ کاهش داد. در نتیجه این تصمیم اثر دومینوی بحران مالی ایالات متحده به سایر نقاط جهان سرایت کرد. بنابراین، چه باور پذیر باشد یا خیر، روند تضعیف نفوذ دلار نخستین بار در کشور آمریکا آغاز شد.
در آوریل ۲۰۰۸، دیمیتری مدودف، رئیس جمهور وقت روسیه، پیشنهاد استفاده از روبل را در مبادلات تجاری با چین مطرح کرد. سپس در دوران ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین، وی به رئیس شورای دولتی چین پیشنهاد داد تا بخشی از تجارت دوجانبه بین روسیه و چین از دلار به روبل و یوان تغییر یابد ...
در سال ۲۰۱۵، سران کشورهای عضو پیمان «بریکس» معروف به «قدرت های اقتصادی» نوظهور (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) اعلام کرد که توافق کرده اند ارتباط نزدیک خود را به منظور توسعه همکاری در حوزه پولی مطابق با دستور بانک های مرکزی هر کشور حفظ کنند. این شامل معاملات سوآپ ارز، تسویه با پول ملی و سرمایه گذاری مستقیم در ارزهای ملی بود.
بر اساس این گزارش، در حال حاضر روند دلارزدایی به دلیل تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا بر سایر کشورها روند افزایشی یافته است. در حال حاضر تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا در حال حاضر ۲۹ درصد از اقتصاد جهانی، از جمله ۴۰ درصد از ذخایر نفت جهانی را پوشش می دهد.
علاوه بر تحریم‌ها، در شرایطی که میزان بدهی خارجی کشورهای در حال توسعه بر اساس واحد پولی دلار در حال افزایش است، فدرال رزرو آمریکا به میزان قابل توجهی نرخ بهره را افزایش داده است.
از دیگر سو، ایالات متحده و متحدانش دسترسی روسیه به دلار آمریکا را محدود کردند و دارایی‌های بانک‌های مرکزی این کشور را در سال ۲۰۲۲ مسدود کردند و این امر سبب شده است کشورهای مختلف تمایل کمتری به استفاده از دلار در مبادلات تجاری داشته باشند.
طبق گزارش ها، حدود ۸۵ کشور از جمله اعضای بریکس و اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه آن)، آرژانتین، ترکیه، ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی خواستار دلارزدایی هستند و به دنبال استفاده از ارزهای محلی در مبادلات تجاری هستند.
کشورهای دیگر در حال بررسی روش های جایگزین پرداخت برای تسویه حساب های جهانی مانند یوان چین، درهم امارات یا روپیه هند هستند. ارز چینی نیز توسط برخی از بازیگران به عنوان یک ارز ذخیره مناسب دیده می شود.
دلار زدایی بریکس
پس از آن که کشورهای غربی به دنبال آغاز جنگ اوکراین دسترسی روسیه به سوئیفت را محدود کردند، کشورهای حوزه بریکس، بر شدت رویکرد دلارزدایی خود افزودند و به عبارت دیگر، روند دلار زدایی شدت بیشتری بخود گرفت.
در ژانویه ۲۰۲۳، اعضای بریکس اعلام کردند به زودی ایجاد ارز دیگری را برای دلار زدایی در دستور کار خود قرار دهند. این ایده توسط سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه و رئیس جمهور برزیل لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا بیان شد.
سران کشورهای عضو پیمان «بریکس تصمیم دارند در نشست آتی خود در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی دلارزدایی از مبادلات تجاری را به صورت جدی مطرح و بررسی کنند چرا که به گفته آنها تحریم‌های آمریکا علیه کشورها و استفاده ابزاری و سیاسی واشنگتن از دلار رشد فزاینده ای یافته است.
معنای دلارزدایی برای ایالات متحده چیست؟
برای ایالات متحده، دلارزدایی به معنای از دست دادن موقعیت غالب دلار به عنوان ارز ذخیره اصلی و ارز اصلی تجارت جهانی است. اما این فقط نیمی از داستان است.
لوئیس ایناسیو لولا دا سیلوا در جریان اجلاس پیمان مالی جدید جهانی در پاریس اظهار داشت که قصد دارد موضوع دلارزدایی را در نشست بعدی بریکس مطرح کند. گروه بریکس متشکل از کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هستند.
نشست سران این بلوک اقتصادی قرار است در ۲۲ تا ۲۴ اوت (۳۱ مرداد تا ۲ شهریور) سال جاری میلادی در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی برگزار شود.
تحلیلگران معتقدند رشد فزاینده تحریم‌های آمریکا علیه کشورها و استفاده ابزاری و سیاسی واشنگتن از دلار، اراده بریکس و سایر کشورها همسو با این پیمان را برای دلارزدایی دوچندان کرده است.
دکتر پل کریگ رابرتز، اقتصاددان و نویسنده آمریکایی، در مصاحبه های قبلی خود با اسپوتنیک، توضیح داد که تسلط جهانی دلار به ایالات متحده اجازه می دهد تا پول چاپ کند و بدهی ملی و کسری دولت را که پیشتر با تورم روبرو شده است را افزایش دهد. به گفته دکتر رابرتز، تا زمانی که دلار به عنوان یک ارز غالب برای تسویه حساب بیشتر پرداخت های بین المللی استفاده می شود، کسری های آمریکا توسط کشورهایی تامین می شود که ذخایر خارجی خود را در اوراق بهادار دلار آمریکا نگهداری می کنند.
به همین ترتیب، نقش هژمونیک ایالات متحده در جهان رو به افول گذاشته است.
به گفته میخائیل خازین، اقتصاددان روسی، دلارزدایی و متعاقب آن تشکیل چندین منطقه ارزی به این معنی است که ایالات متحده همراه با متحدانش به یک قدرت منطقه ای تبدیل می شود و دلار همچنان نقش کمتری را در منطقه مربوطه خود ایفا می کند.
مزایای دلارزدایی چیست؟
به گزارش اسپوتنیک، با توجه به اینکه ایالات متحده از هژمونی ذخایر ارزی خود برای ترویج بی ثباتی در سراسر جهان استفاده می کند، سلب این سلطه از واشنگتن به ایجاد یک سیستم اقتصادی عادلانه تر و فراگیرتر با فرصت های برابر برای همه به ویژه منطقه جنوب جهانی کمک خواهد کرد.
به باور کارشناسان اسپوتنیک، معرفی واحد پولی جدید از سوری گروه بریکس، می تواند به طور موثر خطرات ناشی از نوسانات نرخ دلار در مبادلات تجاری جهانی را کاهش دهد و از میزان وابستگی به دلار بکاهد.
به گفته اوگنی کالیانوف، کارشناس بازار سهام در روسیه، واحد پولی که از سوی بریکس معرفی می شود به نوعی ارزی فراملی به شمار می آید و به کشورها این اجازه را می دهد با حفظ ارز ملی خود با این واحد پولی بین المللی مانند زمانیکه یورو در جهان رونق گرفت، در مبادلات تجاری مورد استفاده قرار گیرد.
کالیانوف می گوید این مساله از بروز نوسانات ارزی تا حد زیادی خواهد کاست. این کارشناس بورس روس، این مساله سبب می شود استفاده از ارز دلار در تسویه حساب های تجاری غیرضروری شود.
سرگئی تروستیانسکی، معاون مرکز مطالعات در دانشگاه ملی مسکو نیز می گوید در حال حاضر میزان علاقه به استفاده از دلار در مبادلات تجاری روز به روز در حال کاهش است. اما اگر بسیاری از مردم موافق باشند که باید به تدریج دلار را کنار گذاشت، پس هنوز هم در مورد گزینه‌های جایگزین حتی در داخل بریکس نیز هنوز اتفاق نظر وجود ندارد.
وی تاکید کرد که چنین تصمیماتی باید منافع سیاسی کشورهای عضو را در نظر بگیرد و برای مثال در داخل بریکس، هند از استفاده از پول ملی خود، روپیه، در مبادلات تجاری حمایت کند.
سرگئی لاوروف اخیرا در گفت و گو با شبکه روسی آرتی گفت: اعلام پیوستن تمدن اسلامی به بریکس به تقویت اصول چندقطبی که اکنون در حال شکل گیری است کمک می کند.
وزیر امور خارجه روسیه در این مصاحبه گفت که روند توافق بر سر مواضع اعضای بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی) در مورد گسترش اتحادیه آغاز شده است.
وی نامزدهای مشخص برای پیوستن به این انجمن را "قوی" خواند. وی اشاره کرد که آنها ایران الجزایر، مصر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) هستند. این کشورها، رهبران منظقه خاورمیانه و اسلام هستند. به نظر او، ورود آنها به بریکس بدون شک اتحادیه را "غنی" می کند.
لئونید اسلوتسکی، رئیس کمیته امور بین‌الملل دومای دولتی، رهبر حزب لیبرال دموکرات می گوید که عضویت در پلت فرم بریکس که اکنون شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است، "می تواند به طور تصاعدی رشد کند.
وی درکانال تلگرامی خود اعلام کرد. ترکیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، مصر، ایران، سوریه، اندونزی، آرژانتین، مکزیک و تعدادی از کشورهای دیگر می خواهند به برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بپیوندند که کل قلمروها و کل تولید ناخالص داخلی آنها طور قابل توجهی از شاخص های مشابه فراتر رفته است.
به گفته وی، در چنین شرایطی، بریکس با برنامه های خود جهان تک قطبی به رهبری ایالات متحده و همچنین یک تازی دلار را پشت سر می گذارد، «او جهان تک قطبی را اینطور معرفی کرد: جایی که به جای قوانینی برای نخبگان استانداردهای دوگانه وجود داشته باشد و به جای همکاری برابر، دیکته فشار و خشونت باشد ...» اسلوتسکی می گوید: به همین دلیل است که اکثر کشورها تمایل به حضور در تشکل بین المللی دارند جایی که منافع هر یک از شرکا در نظر گرفته می شود و همه تصمیمات، بدون استثنا، بر اساس سود متقابل اتخاذ می شوند.
پروفسور مایکل هادسون، اقتصاددان آمریکایی و تحلیلگر سابق وال استریت، در مصاحبه ای به اسپوتنیک گفت که ایجاد ارز جایگزین برای دلار آمریکا تنها راه توقف نظامی‌سازی جهانی است که توسط واشنگتن رهبری می‌شود.
بنا به گفته هادسون، متعصبان نومحافظه‌کاران ایالات متحده از نابودی هر کشوری که خواهان جایگزینی ارز دیگری برای دلار هستند، حمایت می‌کنند.