بریکس؛ اراده قوی برای دلارزدایی

در این تحلیل به قلم "ویبکه دیل" با عنوان "به سوی دلارزدایی" آمده است: "امروزه قدرت های نوظهور اقتصادی موسوم به بریکس متشکل از برزیل، چین، هند، روسیه و آفریقای جنوبی می کوشند با تقویت قدرت اقتصادی و مالی خود، چه با ارزهای ملی و چه ارزهای واسطه دیگر از زیر سلطه سیستم مالی آمریکا خارج شده و از دلار این کشور بیشتر فاصله بگیرند.

با این وجود اگرچه همکاری در جنوب جهانی برای قطع وابستگی به شمال جهانی به سرعت در حال رشد است، اما هنوز موانع زیادی برای تحقق کامل این مهم وجود دارد. بطور مثال، امروزه بریکس تا حدودی بدلیل پذیرش تعدادی از اعضای جدید در میان خود و شکل گیری وزن اقتصادی بسیار نابرابر در میان اعضای آن مورد انتقاد است. چون در حال حاضر، بیش از ۷۰ درصد از تولید ناخالص داخلی درونی این ائتلاف توسط یک عضو آن یعنی چین تولید می شود. و یا درآمد سرانه روسیه ۵ برابر بیشتر از درآمد هند است.

در عین حال که بعضا تضاد منافع و مناقشاتی نیز بین اعضای این ائتلاف وجود دارد که همکاری بین خودشان را تحت الشعاع قرار می دهد و حتی یکی از آنها را به سمت آمریکا می کشاند، مثلا تا زمانی که درگیری های مرزی ملموس بین دو ابرقدرت هسته ای هند و چین وجود داشته باشد، وحدت و همبستگی کامل بین اعضای بریکس برای مقابله دلار آمریکا شکننده خواهد بود.

به رغم همه این موارد، امروزه جنوب در رد نظم جهانی تک قطبی که امریکا در آن حرف آخر را می زند متحد است. چون علاوه بر دلارزدایی، ایجاد راه های تجاری مشترک و موافقت نامه های تجارت آزاد نیز از جمله به راه ها برای مقابله با جهان تک قطبی با محوریت آمریکا تبدیل می شود.
البته حتی در مورد پایان وابستگی کشورهای جنوب جهانی به شمال جهانی، افزایش ارتباط در جنوب جهانی لزوماً با دور شدن آنها از «غرب» همراه نیست. در عوض، اکثر دولت ها بسته به اینکه چگونه می توانند به نحو احسن منافع خود را پیش ببرند، بین جبهه های مختلف مانور می دهند. مثلا، هند روابط اقتصادی خود را با روسیه و به ویژه با واردات انرژی از آن کشور گسترش داده است – اما در عین حال همکاری نظامی خود را با امریکا و پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) نیز گسترش می دهد تا با اعمال فشار بر چین، در عین حال رقابت اقتصادی با چین به عنوان رقیب آمریکا را نیز حفظ کند.

کشورهای خلیج فارس نیز که به تازگی درخواست پیوستن به بریکس را مطرح کردند، همچنان به تسلیحات و آموزش نظامی از امریکا وابسته اند، اما این مانع از گسترش شدید روابط اقتصادی آنها با روسیه و یا چین و جلوگیری از کاهش چندباره تولید نفت توسط «اوپک پلاس» به رغم درخواست های مکرر امریکا نمی شود.
در هر صورت بریکس با اعضای اصلی و اعضای احتمالی جدید آن در آینده نزدیک، یک نقطه عطف در تاریخ ائتلاف و اتحاد کشورهای در حال توسعه است که در سال ۲۰۰۱ تأسیس شد: طبق اطلاعاتی که از سفارت روسیه در کنیا منتشر شد، ۵ عضو اصلی و فعلی آن قصد دارند یک ارز جدید را معرفی کنند که توسط طلا و سایر کالاهای خام مانند نقره یا فلزات نادر پشتیبانی می شود.

بعد از طرح این موضوع بود که ۴۱ کشور دیگر جهان نیز علاقه خود را به چنین ارزی اعلام کرده اند که اعلام رسمی اجرایی شدن این طرح قرار است در اجلاس بعدی بریکس در آفریقای جنوبی در ۲۲ اوت (۳۱ مرداد) انجام گیرد.

از دیدگاه کشورهای عضو بریکس، ایجاد یک ارز جدید در این ائتلاف تجارت بین المللی را میان آنها تسهیل می کند و مهمتر از همه، جنوب جهانی را از ارز اصلی امریکا یعنی دلار که به شدت تضعیف شده است، مستقل تر می کند و شکل گیری نظم جهانی چند قطبی را رونق می بخشد.
با این حال، "سوبرهمانیام جایشانکار" وزیر امور خارجه هند اعلام کرد که کشورش هیچ برنامه ای برای ایجاد یک ارز بریکس ندارد. تقویت روپیه برای هند در اولویت است. این اظهارات که بلافاصله پس از سفر "نارندرا مودی" نخست وزیر هند به آمریکا که در آن همکاری نظامی و اقتصادی عمیق تر شد، صورت گرفت، گمانه زنی هایی را برانگیخت که ممکن است این تصمیم تحت فشار واشنگتن باشد.

اما نگرانی در مورد اینکه چین، رقیب اصلی هند بتواند از طریق ایجاد یک ارز مشترک و همچنین از طریق گسترش ائتلاف بریکس تقویت شود، احتمالاً نقش مهمی در موضع گیری جدید دهلی نو ایفا خواهد کرد. با این وجود انتظارات برای شکل گیری یک ارز واحد در بریکس با اظهارات "لسلی ماسدروپ" معاون مدیر بانک توسعه این ائتلاف اقتصادی و سیاسی اوایل این ماه که گفته بود یوان نیز هنوز فاصله زیادی با تبدیل شدن به یک ارز ذخیره دارد، کاهش یافت. بنابراین، بحث در مورد ایجاد یک ارز جایگزین دلار بیشتر یک هدف «میان مدت تا بلند مدت» اعضای این ائتلاف است.

در هرحال، این واقعیت است که که کشورهای بریکس دیدگاه های متفاوتی در مورد ایجاد یک ارز مشترک دارند. مثلا " لوئیس ایناسیو لولا داسیلو رئیس جمهوری برزیل و نمایندگان روسیه به عنوان قوی ترین طرفداران این ایده شناخته می شوند. آفریقای جنوبی همچنان در این خصوص موضع محتاط تری را اتخاذ می کند. اما ضرورت استقلال از دلار آمریکا و همچنین سیستم سوئیفت تحت کنترل امریکا در جنوب جهانی غیرقابل بحث است و همه بر سر آن توافق دارند.

چون از یک طرف این کشورها مدت هاست که از کاهش ذخایر دلاری خود رنج می برند و از طرف دیگر سیاست تحریم های امریکا که دهه هاست به عنوان ابزاری امپریالیستی برای حکومت بر کشورهای جنوب جهانی عمل می کند، این باور را نیز تقویت کرده است. بنابراین تجارت با سایر ارزها به ویژه با یوان چینی در میان کشورهای عضو بریکس به طور قابل توجهی افزایش یافته است. توقیف بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار از ذخایر ارز خارجی روسیه توسط غرب در فوریه ۲۰۲۲ این روند پایدار را بار دیگر تقویت کرد: سهم دلار در ذخایر ارزی جهانی تا پایان سال ۲۰۲۲ از ۵۵ به ۴۷ درصد کاهش یافت و ضریب این کاهش ده برابر سریعتر از میانگین دو دهه گذشته است که از ۷۳ به ۵۵ درصد کاهش یافته است.
در هر صورت افزایش تجارت با ارزهای ملی گامی اول در مسیر کنار نهادن دلار است. طبق گزارش وزارت دارایی روسیه، ۷۰ درصد معاملات تجاری بین روسیه و چین با ارزهای منطقه‌ای یعنی روبل و یوان انجام می شود. در واقع، ۸۰ درصد معاملات تجاری روسیه به این ترتیب انجام می شود.

پالایشگاه های هندی واردات نفت روسی خود را که در دو سال گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته است، به یوان تصفیه حساب می کنند. معاملات بین بولیوی و روسیه و همچنین بین برزیل و چین با پذیرش ارز ملی انجام می شود.
همچنان مذاکراتی بین ریاض، متحد نزدیک واشنگتن و بزرگترین تولید کننده نفت جهان و پکن در جریان است تا معاملات نفتی بین آنها نیز به یوان انجام گیرد. این توافقات تجاری دوجانبه قابلیت آن را دارند که سلطه دلار آمریکا را به طور قابل توجهی «تهدید» کنند و جابجایی های تکتونیکی قدرت در حال انجام را در جهت جنوب جهانی تقویت کنند، در حالی که تا یک سال قبل کسی تصورش را هم نمی کرد و تازه این صرف نظر و مستقل از این است آیا و چه زمانی ائتلاف بریکس واقعاً ارز خود را معرفی کند.

بنابراین پیشبرد نظم جهانی چند قطبی توسط جنوب جهانی را می توان به حق به عنوان عصر واقعی تغییر نامید. این نکته مهمی است که گسترش بریکس که انتظار می رود در ماه اوت اتفاق بیفتد، تأثیرات قابل توجهی بر نظم جهانی و ضعف رو به رشد دلار در تجارت جهانی داشته باشد. این امر به ویژه در پرتو این واقعیت است که ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، الجزایر، مصر، ترکیه، اندونزی و مکزیک در میان تقریباً ۲۰ و به گفته منابع دیگر حتی ۴۰ قدرت های اقتصادی و کشورهای در حال توسعه مهم جهان هستند که خواستار پیوستن به این پیمان هستند.

طبق آخرین ارقام صندوق بین المللی پول، پنج کشور فعلی بریکس در مقایسه "جی هفت G۷" فقط ۲۹.۹ درصد، در حال حاضر ۳۲.۱ درصد به رشد جهانی کمک می کنند. چین هم اکنون برای حدود ۱۲۵ کشور مهمترین شریک تجاری است. اگر تمام این معاملات از طریق یوان انجام می شد، این امر احتمالاً جایگاه دلار را به چالش می کشد.