محمدمهدی سیدناصری در گفت وگو با خبرنگار کتاب ایرنا با اشاره به فضای مجازی به عنوان یکی از جلوه‌های زندگی مدرن، اظهارکرد: ماهیت ابزارهای تکنولوژی این است که زندگی راحت‌تری را برای ما ایجاد می‌کند. باید توجه داشت که اینترنت فضای مجازی نیست بلکه اینترنت یکی از ابزارهای استفاده از فضای مجازی و یکی از ابزارهای زندگی ما است. فضای مجازی به معنی اپلیکیشن‌هایی مانند تلگرام و اینستاگرام و فضایی مانند چت جی.بی.تی است.
بشر هیچ راه فراری از ابزارهای تکنولوژیک ندارد؛ باید همزیستی مسالمت آمیزی با ابزار تکنولوژیک پیدا کند
این پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان با بیان اینکه بعد از همه‌گیری کرونا استفاده از فضای مجازی و ابزارهای تکنولوژیک وارد زندگی مردم شد، افزود: این را باید بدانیم که بشر هیچ راه فراری از ابزارهای تکنولوژیک ندارد؛ باید همزیستی مسالمت آمیزی با ابزار تکنولوژیک پیدا کند، یعنی سواد دیجیتال خود را بالا ببریم.
به گفته او در چند سال اخیر کودک اینفلوئنسر یا بلاگرهای کودک رواج پیدا کرده است. این اتفاق توسط نهاد خانواده و والدین می‌افتد. پرونده‌هایی بود که دادگاه از والدین می‌پرسد چرا از کودک برای رسیدن به امیال و ثروت‌اندوزی خودتان به عنوان ابزار استفاده کردید؟ خیلی از والدین می‌گویند که کودک مال ما است و هرطور بخواهیم از او استفاده می‌کنیم.
سیدناصری با تاکید بر اینکه کودک یک فرد انسانی است، ادامه داد: کودکان مانند افراد بزرگسال حقوقی دارند و به این دلیل که جزو آسیب‌پذیرترین اقشار هستند اسناد بین‌المللی و سازمان‌های بین‌المللی توجه بیشتری را به کودکان معطوف کردند.
کودک اینفلوئنسر یا بردگان فرهنگی
سیدناصری با اعلام اینکه موضوع کودک اینفلوئنسر و استفاده والدین از کودکان به عنوان یک کالا مساله‌ای است که می‌توان از آن با عنوان کودکان کار فرهنگی و کودکان کار فرهیخته نام برد، ادامه داد: حتی می‌توان از این کودکان به عنوان بردگان فرهنگی نام برد. پدیده کودک اینفلوئنسر از سال ۱۳۹۷ جهان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد؛ اینفلوئنسر و بلاگرهای زیادی در فضای مجازی فعال هستند؛ اما مساله اینجا است که آنها بزرگسال هستند، اینکه کودکان در چنین فضایی فعالیت کنند محل مناقشه است.
می‌توان از کودکان اینفلوئنسر و استفاده والدین از کودکان به عنوان یک کالا به عنوان بردگان فرهنگی نام برد
این پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان با بیان اینکه تعدادی از کشورهای توسعه یافته برای وضع قوانین مسائل را بررسی می‌کنند، ادامه داد: اما در سطح جهانی هنوز قوانین کمی برای حمایت از کودکان در فضای مجازی وجود دارد.
به گفته او طبق کنوانسوین حقوق کودک هر فرد انسانی زیر ۱۸ سال کودک فرض شده است. برخی در پاسخ به اینکه چرا در تبلیغ، اینفلوئنسر و بلاگری از کودک استفاده می‌شود، می‌گویند که خود کودک خواسته است، آیا کودک اینقدر قدرت تشخیص را دارد؟ در کنوانسیون حقوق کودک، تکالیف دولت‌ها و خانواده‌ها حفظ مصالح عالیه کودک است؛ زیرا کودک نمی‌تواند به خوبی برای خود تصمیم بگیرد.
راهکار حضور کودکان در فضای مجازی
سیدناصری با اشاره به ممنوعیت انتشار عکس برهنه کودکان در کشورهای اروپایی، بیان کرد: بر اساس نظریه تفصیلی شماره ۲۵ کمیته حقوقی کودک که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، راهکار حضور کودکان در فضای مجازی و محیط دیجیتال ارائه شد. بر این اساس اعلام شد دولت‌ها باید قوانین جزائی و کیفری را متناسب با این موضوع وضع کنند؛ همچنین کشورها باید در قوانین خود برای فعالیت کودکان در محیط دیجیتال، باز اندیشی و بازآفرینی کنند. در این راستا دولت‌ها و نهاد خانواده وظایفی دارند که باید اجرا شود.
دنبال کننده وقتی کودک را فالو و لایک می‌کند، پدر مادر را تشویق به این می‌کند تا از کودک بیشتر بهره‌کشی کنند
این پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان با بیان اینکه ممکن است عکس انتشار یافته کودک توسط والدین، به فرد پدوفیلی (فردی که کشش جنسی‌اش مداوم به کودکان است که قبل از سن بلوغ هستند) برسد، افزود: چنین خانواده‌هایی حریم کودکان را با دستان خود نقض می‌کنند. اما در این میان تکلیف افرادی که فالو می‌کنند، چیست؟ دنبال کننده وقتی کودک را فالو و لایک می‌کند، پدر و مادر را تشویق به این می‌کند تا از کودک بیشتر بهره‌کشی کنند، در نتیجه کودک بیشتر مورد استثمار قرار می‌گیرد.
به گفته این مترجم تاثیرهای بلندمدت و مخرب این اقدامات، امروز قابل ارزیابی نیست و می‌تواند در ۱۰ سال آینده نتایج خود را نشان بدهد. کودکان نسل آلفا از سال ۲۰۱۰ به دنیا آمدند تا سال ۲۰۲۵ هم تولد آنها ادامه دارد، این کودکان از تصمیمات والدین آسیب می‌بینند و در نتیجه تصمیمات والدین در مسیر بزه‌کاری در آینده قرار می‌گیرد.
او با بیان اینکه انسان‌ها یا گذشته یا حال را می‌بینند، ادامه داد: انسان‌ها در تصمیماتشان ۱۰ سال آینده و ۲۰ سال آینده را در نظر نمی‌گیرند. این در حالی است که روح و جسم کودک در سال‌های کودکی شکل می‌گیرد. هرچقدر والدین خوراک بهتری به کودک ارائه بدهند، انسان بهتری تحویل جامعه خواهند داد. فضای مجازی تهدید بزرگی را برای نسل آلفا و جامعه ایجاد کرده است.
ناشران سواد حقوقی در حوزه فضای مجازی ندارند
سیدناصری با اعلام اینکه استفاده ناشران از کودکان در صنعت تبلیغ مشاهده شده است، ادامه داد: برخی از اعضای گروه‌های فرهنگی مانند ناشران نویسندگان و افرادی که در بحث فرهنگی پیشران هستند چرا باید زمینه ساز این مساله باشند؟ ناشران برای معرفی، رونمایی و تبلیغ کتاب، هم‌اندیشی‌ها و دورهمی کتاب‌های کودک و نوجوان از کودک استفاده می‌کنند. اما چرا نویسندگان کودک از کودکان استفاده می‌کنند تا در فضای مجازی مخاطب بگیرند؟
در ایران کودک را بَزَک و از حالت کودکی خارج می‌کنند. این کار موجب می‌شود که کودک فکر کند کافی نیست
این پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان ناشر درباره اقدامات برخی از ناشران توضیح داد: مشکل اینجا است که ناشران و نویسندگان و مترجمان سواد حقوقی در حوزه فضای مجازی ندارند. در کشورهای پیشرفته کارشناس کودک و روانشناس این کار را انجام می‌دهد، در آنجا کودک کنار بزرگسال می‌نشیند و بزرگسال تبلیغ می‌کند، اما در ایران کودک را بَزَک و از حالت کودکی خارج می‌کنند. این کار موجب می‌شود که کودک فکر کند کافی نیست و برای خوب بودن نیاز به بَزَک دارد.
به گفته او باید سواد حقوقی ناشران نویسندگان و مترجمان بالا رود. مشکل اینجا است که بسیاری فکرمی‌کنند که به این دلیل که کودک تبلیغ کتاب برای کودک را انجام می‌دهد اشکالی در بهره برداری از او وجود ندارد. این در حالی است که در این روند، حقوق کودک نقض می‌شود.
کار کودک، هرچند برای تبلیغ کتاب، از نظر حقوقی مبرا نیست
سیدناصری با تاکید بر اینکه دستگاه‌های متولی دربحث فرهنگ و حقوق کودکان باید با همدیگر ساز و کار واحدی را برگزینند، افزود: اگر جداگانه و انفرادی اقدامی شود به نتیجه نمی‌رسیم. نیاز داریم تا در حوزه حقوق کودک در فضای مجازی به اشتراکاتی برسیم. نیاز داریم که بگوییم کار کودک، هرچند برای تبلیغ کتاب، از نظر حقوقی مبرا نیست.
اگر کودک از فضای مجازی آسیب ببینند ممکن است به آینده جامعه آسیب بزند
این پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان با اشاره به اینکه ناشران جزء اقشار ضعیف اقتصادی هستند، ادامه داد: کتاب خیلی سریع از سبد کالایی مردم حذف شد و ناشران برای اینکه نقدینگی داشته باشند، سعی می‌کنند به فروش آب و رنگ بدهند. این در حالی است که باید توجه داشت، کتاب یکی از ابزارهایی است که تهدیدهای فضای مجازی را به فرصت تبدیل می‌کند.
او افزود: از این کالای با ارزش باید به نحوی استفاده کنیم که تاثیرگذاری خودش را از دست ندهد، ناشران، نویسندگان، مترجمان، کتاب‌فروشان و صفحه‌های فروش کتاب باید به این مساله توجه بیشتری کنند و اگر بخواهند بیش از حد کودکان را مورد استثمار قرار بدهند، درست نیست.
سیدناصری با تاکید بر لزوم توجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به حقوق کودک ادامه داد: اگر کودک از فضای مجازی آسیب ببیند ممکن است به آینده جامعه آسیب بزند. اگر کودک کتابخوان بشود دانش بالا می‌رود و افراد می‌توانند تصمیم‌های بهتری برای آینده بگیرند.