به گزارش ایرنا، هشت سال بیشتر ندارد که همراه برادر بزرگتر خود که شاید ۱۴ سالش باشد در چهارراه باسکول بجنورد به فروش آدامس مشغول هستند و چهره آفتاب سوخته‌شان در پس موهای ژولیده گم است.
حسرت بازی و شادی کودکانه در دل‌های کوچکشان داغ مانده است، برخی از اوقات حتی در این چهارراه شلوغ با هم بازی و شوخی می‌کنند اما بوق‌های ممتد و گوش خراش به آنان تلنگری وارد می‌کند که اینجا جای بازی نیست.
دست‌های کوچک سیاهش را به سمت من دراز می‌کند و می‌گوید؛ خانم لطفا آدامس بخر!
این کودکان مظلوم، بست نشینان پیاده‌روها و چهارراه‌ها با دست‌های کودکانه خود به دنبال درآمد برای تامین هزینه‌های زندگی خانواده هستند.
نگاه‌های پر از حسرت این کودکان به خودروهایی که همسن و سالانشان با ناز بر صندلی تکیه زده‌اند، دل هر رهگذری را به درد می‌آورد و اینکه چرا این کودکان باید در خانواده‌ای پر از آسیب متولد شوند و کودکی دیگر در خانواده‌ای متمکن.
اگرچه کارشناسان رشد جمعیت کودکان کار را ناشی از بیکاری، کاهش درآمد خانوارها، رشد آسیب‌های اجتماعی، خشکسالی و کاهش درآمد خانوارهای روستایی، مهاجرت از روستاها به شهرها، رشد پدیده حاشیه نشینی و ناکامی دستگاه‌های مربوطه در ساماندهی و حمایت از آنها عنوان می‌کنند، ولی باید در این زمینه چاره‌اندیشی و تدابیر دیگری خلق شود تا این پدیده که عامل تداوم و گسترش آسیب‌های اجتماعی نیز است از بین برود.
شناسایی ۱۵۸ کودک کار در خراسان‌شمالی
حسین خلیل زاده اظهار می کند: این کودکان در سطح خیابان ها و معابر عمومی مشغول دست فروشی هستند و این سازمان حمایتی در مرحله اول سرپرستان این کودکان را شناسایی و با خانواده های آنان در خصوص کار کودکان صحبت می کند تا از این امر خودداری کنند.
وی تصریح می کند: در صورت تکرار این عمل، خانواده کودکان کار مجرم قلمداد می شوند و در مراجع قضایی باید پاسخگو باشند.
خلیل زاده یادآوری می کند: کودکان کاری که سرپرست خانواده نداشته باشند و یا بدسرپرست باشند به خانه های کودکان و نوجوانان در سطح استان سپرده خواهند شد.
به گفته وی؛ ۱۵ مرکز شامل یک شیرخوارگاه و ۱۴ خانه نگهداری کودکان سه تا ۱۸ سال در خراسان شمالی وجود دارد که حدود ۲۲۰ کودک و نوجوان را زیر پوشش دارد.
خلیل زاده، مداخله بهزیستی در شناسایی کودکان کار را جذب و هدایت آنان به مسیر تحصیل عنوان کرد و می گوید: از مجموع این تعداد؛ تاکنون خانواده ۱۲۰ نفر شناسایی شده که بیشتر خانواده ها از زندگی نابسامانی برخوردار هستند که برای تامین معیشت، فرزندانشان را اجبار به دست فروشی و حتی تکدی گری می کنند.
معاون امور اجتماعی اداره کل بهزیستی خراسان شمالی تصریح می کند: با توجه به پایین بودن سطح درآمد برخی از خانواده‌ها از فرزندان خود به عنوان نیروی کار استفاده می کنند تا در سنین پایین با دست فروشی درآمدی داشته باشند.
وی با بیان اینکه شبکه های کار کودکان در این استان وجود ندارد می گوید: تنها ۲ مورد شبکه فامیلی در این استان شناسایی شد که یک نفر تعدادی از کودکان را برای کار در سطح خیابان ها ساماندهی می کرد که شناسایی و برخورد لازم انجام شد.
خلیل زاده با بیان اینکه کودکان کار استان روزانه به طور میانگین بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان درآمد دارند، می افزاید: از شهروندان می خواهیم که از کودکان کار آدامس و یا هرچیزی دیگری را خریداری نکنند بلکه کمک های خیرخواهانه خود را برای ساماندهی و تحصیل این دانش آموزان به مراکز و موسسات خیریه اهدا کنند.
وی تصریح می کند: کمک های شهروندان به مراکز و موسسات خیریه در راستای آموزش کودکان کار هزینه خواهد شد.
خلیل زاده با بیان اینکه ساماندهی کودکان کار تنها از عهده این سازمان حمایتی بر نمی آید، خاطر نشان می کند: در این خصوص همکاری سازمان و ارگان های مختلف ضروری است تا پس از شناسایی این کوکان وارد مدارس شوند و به معیشت خانواده ها نیز کمک شود.
وی می افزاید: این سازمان حمایتی برای جلوگیری از کار کودکان در برخی از موارد به خانواده های این افراد، تسهیلاتی اشتغالزایی نیز پرداخت می کند.
انداختن بار از دوش خانواده و تحمیل به جامعه
مدیر کل بهزیستی خراسان شمالی نیز دلیل اصلی پدیده کودکان کار را مشکلات اقتصادی خانوار ها می داند و می گوید: موضوع ایجاد اشتغال را باید تمامی دستگاه ها و سازمان ها در دستور کار خود به طور جدی قرار دهند چرا که اینک برخی از خانواده ها از عهده تامین هزینه ها بر نمی آیند.
محسن توحیدی مقدم می افزاید: برخی از این خانواده ها به اجبار از فرزند خود بهره اقتصادی می برند.
وی بر ایجاد اشتغال پایدار خانواده ها و رفع بیکار تاکید کرد و تصریح می کند: اگر اصلی ترین مشکل جامعه که بیکاری و فقر است از بین نرود با جمع‌آوری کودکان کار این پدیده به پایان نخواهد رسید بلکه دوباره کودک کار جدید وارد کوچه و خیابان ها خواهند شد، رفع کامل این مشکل همکاری، مشارکت بین دستگاهی را می طلبد.
توحیدی مقدم خاطر نشان می کند: پس از جمع آوری کودکان کار خانواده های آنان را شناسایی خواهیم کرد و تذکر و اخطار به آنان در این خصوص می دهیم که در صورت تکرار به مراجع قضایی معرفی خواهند شد و کودکانی نیز که سرپرست نداشته باشند به مراکز نگهداری کودکان معرفی خواهند شد.
وی بر ساماندهی کمک های مردمی و نیکوکاران نیز تاکید کرد و افزود: مردم نباید به کودکان کار پول بدهند چرا که آینده آنان را خراب خواهند کرد، کودکان باید زیر پوشش مراکز و موسسات قرار گیرند و ارایه خدمات به آنان ساماندهی شده در راستای حرفه آموزی، تامین هزینه های زندگی و تحصیل و سایر موارد باشد.
وی بر توانمند سازی زنان سرپرست خانوار نیز تاکید کرد و افزود: زنانی مطلقه و یا زنانی که سرپرست آنان فوت شده باشد و همچنین زنانی که سرپرستانشان بیمار و یا در زندان ها به سر می برند که برای تامین هزینه های زندگی به اجبار فرزندان خود را به کار می فرستند باید مورد حمایت قرار گیرند.
توحیدی مقدم خاطرنشان کرد: حرفه آموزی و ایجاد اشتغال خانوارهای کم درآمد به ویژه اشتغال زنان سرپرست خانوار باعث می شود که از فرزندان خود به عنوان نیروی کار استفاده نکنند.
وی می افزاید: سازمان بهزیستی در راستای حمایت از زنان سرپرست خانواد برنامه های ایجاد اشتغال، ساخت مسکن و سایر موارد دارد اما با توجه به گستردگی مسایل و مشکلات اقشار کم درآمد باید تمامی سازمان ها، ارگان ها، نهاد ها و موسسه های خیره و نیکوکاران کمک کنند تا آسیب های اجتماعی کاهش یابد.
کودکان کار؛ آسیب ها و راهکارها
یکی از روان شناسان در خصوص این پدیده در چهار راه های شلوغ بجنورد می گوید: کودکان کار به کودکان کارگری گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند که این امر آنها را در بیشتر اوقات از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی بهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می‌کند.
سارا صادقی می افزاید: اگرچه کار کودک نزد بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، فعالیتی استثماری تلقی می‌شود ولی این پدیده در کشور ما بسیار معمول است و می‌تواند شامل کار در کارخانه، کشاورزی، اصناف، کمک در کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی مانند فروش گل، غذا، خوراکی و سایر یا کارهای نامتعارف دیگری باشد.
وی خاطرنشان می کند: موضوع کودکان کار مسئله پیچیده ای است و عوامل گوناگونی در آن از جمله ساختار خانواده، بیکاری، فقر، رشد آسیب های اجتماعی از جمله اعتیاد و طلاق، تغییرات اقتصادی ناگهانی، گرانی، تورم، هزینه های بالای خانوار و هزینه تحصیل و نظام آموزشی نادرست موثر است.
صادقی می گوید: کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت و انجام کارهای خطرناک و حاد به سر می برند. این کودکان می توانند به راحتی بازیچه دست بزهکاران حرفه ای اعم از سارقان یا باندهای توزیع مواد مخدر و عوامل ایجاد خانه های فساد قرار گیرند و همچنین عدم بهره گیری از آموزش و تحصیل علم و فن، قدرت رقابت با سایر کودکان در ایجاد یک زندگی سالم را هر جه بیشتر از این کودکان سلب می کند.
وی خاطرنشان می کند: کودکان کار از نظر والدین و سرپرست را به چندین محور، کودکان بدسرپرست که والدین آنها معتاد یا مطلقه هستند و یا یکی از پدر و مادر آنها در زندان به سر می‌برند، تقسیم می شوند.
وی می افزاید: همچنین کودکان خانواده‌هایی که توسط والدین‌شان به خیابان‌ها فرستاده می‌شوند از نظر اشتغال این کودکان به دو گروه کودکان کارهای کاذب مانند پاک کردن شیشه خودرو، اسپند دود کردن، فروش برخی اقلام مانند گل و نوع دوم اشتغال مربوط به کودکان کارهای واقعی است، تقسیم می‌شوند. گروهی دیگر از کودکان شامل بزهکاران هستند که توسط باندهای فروش موادمخدر یا مافیای گدایی و زباله‌گردی به استثمار گرفته شده‌اند.
این روان شناس با بیان اینکه ممکن است خانواده‌ای که کودک خود را برای کار می‌فرستد، نیازمند نباشد و تنها به علت بهره‌کشی اقتصادی کودک خود را به سرکار بفرستد، می افزاید: طبق آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی مصوب شده؛ برخوردهای قضائی با این خانواده‌ها صورت بگیرد؛ اما تاکنون برخوردها تنها در حد چند موارد محدود بوده است.
به گفته وی کودکان کار در استان تنها محدود به گروهی که در خیابان‌ها مشغول به دست‌فروشی و یا جمع‌آوری ضایعات هستند نمی شود، بلکه واقعیت این است چندین برابر این کودکان در کارگاه‌های سرپوشیده و مناطق حاشیه‌نشین در حال انجام مشاغلی هستند که به سلامت روان و آموزش تحصیلی آنها آسیب می‌زند.
وی تصریح می کند: مددکاران بهزیستی باید علت اشتغال کودکان را ریشه یابی و خانواده‌های دارای مشکلات اقتصادی را به مراکز حمایتی معرفی کنند.
صادقی با انتقاد از نبود اقدام مؤثر و هدفمند مسوولان در این زمینه می گوید: مردم نیز باید در کنترل این پدیده مشارکت کنند به این معنا که اگر کودک کار را در خیابان مشاهده کردند، نباید کمک های نقدی داشته باشند و نباید با بی‌احترامی و توهین با این کودکان رفتار کنند.
وی تصریح می کند: مردم و نیکوکاران کمک های نوعدوستانه خود را در راستای حمایت از کودکان باید به مراکزی نگهداری کودکان بد سرپرست و بدون سرپرست تحویل دهند تا کمک ها ساماندهی شده باشند، بعضا کمک های نقدی مردم این کودکان را عادت به اشتغال در خیابان می کند.
این روان شناس با بیان اینکه جمع‌آوری کودکان کار باید طبق دستور و قوانین صورت گیرد، می افزاید: کودکان کار باید به سازمان بهزیستی تحویل داده شوند، بهزیستی نیز با خانواده‌های این کودکان تماس گرفته، تعهد می‌گیرد و سپس آنها را به خانواده خود تحویل می‌دهند و در صورتی که کودک خانواده نداشته باشد، نگهداری خواهد شد که برایند این چرخه باطل برای کنترل یک آسیب اجتماعی کافی نیست.
وی تصریح می کند: کودکان کار باید پس از شناسایی مورد حمایت قرار گیرند که مشاوره، آموزش های فنی و حرفه ای، زیر پوشش بردن سازمان های حمایتی و فراهم کردن اشتغال از جمله این حمایت ها است.
صادقی می گوید: برخی از والدین نیز به دلیل اعتیاد و ناتوانی برای انجام کار از فرزندان خود بهره کشی اقتصادی دارند که اینگونه خانواده ها باید شناسایی و حتی فرزندان آنان باید تحت حمایت سازمان بهزیستی قرار گیرند چرا که تذکر و اخطار در این خانواده ها فایده ای نخواهد داشت و آنان برای تامین هزینه های زندگی و حتی مصرف مواد مخدر خود، کودکان را به کار اجباری می فرستند.
به گزارش ایرنا، ۱۱۴ هزار و ۳۵۱ نفر از جمعیت استان یک میلیون نفری زیر پوشش این نهاد قرار دارند که نیازمند توجه حمایت های بیشتر در حوزه ها مختلف به ویژه مسکن هستند.
بیش از ۶۰ هزار و ۲۵۵ خانوار با جمعیتی حدود ۱۱۲ هزار نفر در استان خراسان شمالی زیر پوشش خدمات حمایتی کمیته امداد امام خمینی (ره) هستند.
با توجه به اینکه ۴۴ درصد جمعیت این استان در روستاها سکونت دارند و بیشترین درصد اشتغال این خطه نیز در بخش کشاورزی است اما خشکسالی های پی در پی و کاهش بارندگی موجب شده است که بخش زیادی از جمعیت این استان از درآمد کافی برخوردار نباشند.
اینک برخی از خانوار های کم درآمد برای تامین هزینه خانوار به اجبار کودکان خود را نیز به کار، جمع آوری زباله و یا تکدی گری وادار می کنند.
در مجموع ۸۷ هزار و ۳۵۴ نفر از جمعیت حدود یک میلیون نفری خراسان شمالی در ۳۶ محله از مناطق حاشیه نشین و کمتر برخوردار زندگی می کنند که از مجموع این تعداد ۲۶ محله در بجنورد مرکز استان، چهار محله شیروان و ۶ محله در شهرستان اسفراین شناسایی شده اند.