به گزارش خبرنگار ایرنا، عشایر در کنار جامعه شهری و روستایی یکی از ارکان ایران اسلامی هستند، جامعه‌ای که همواره با حداقل‌های رفاهی زیسته و به سختکوشی و تولید شناخته می‌شوند.
جامعه عشایری کشور اگر چه تنها ۲ درصد از جمعیت کشور را شامل می‌شوند اما تولید ۳۵ درصد گوشت قرمز مورد نیاز، ۲۵ درصد صنایع دستی و بخش بزرگی از حفاظت و احیای محیط زیست کشور به عهده آنها است.
بسیاری از مردم عشایر ایران را تنها در ۲ گروه می‌شناسند اما اقلیم پهناور ایران محل زندگی و کوچ ایل‌های متعددی از ترکمن، بختیاری، قشقایی، شاهسون، لک، اعراب و دیگر اقوام هستند که امروز برخی از آنها هنر کوچ‌رو هستند، برخی در یک مسیر کوچ می‌کنند و گروهی نیز یکجا نشینی را گزیده‌اند.
پیش از این اقتصاد و معیشت جامعه عشایری بر دامداری استوار بود اما اکنون در دورنمایی که در اتاق فکرهای دولت سیزدهم برای پایداری و ماندگاری اشتغال و درآمدزایی این جامعه مولد ترسیم شده، توجه به گردشگری عشایر به عنوان صنعتی پاک است که هم طرفداران ایرانی و خارجی بسیاری دارد و هم مفر درآمدزایی خوبی برای جامعه میزبان به شمار می‌رود.
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دولت سیزدهم با همین رویکرد و با بررسی‌های همه جانبه در دفتر توسعه گردشگری داخلی با تشکیل میز ملی گردشگری عشایری برای رونق بخشی کارشناسانه و اصولی به این قابلیت ارزشمند و البته بالقوه صنعت توریسم در ایران موافقت کرد و میزبانی از این میز را به استان فارس سپرد.
اکنون در میز ملی گردشگری عشایر پژوهش‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تدوین بسته‌های تخصصی این حوزه به طور جدی در جریان است تا این نوع گردشگری فعالیتی سراسر برد و برکت برای اقتصاد گردشگری و عشایری کشور باشد.
گردشگری عشایری در یک نگاه
در نگاهی از دور گردش در طبیعت آن هم در میان ایل‌های ایرانی و دمی آسایش در سایه سیاه چادرها تجربه‌ای دلچسب است و رونق این نوع گردشگری می‌تواند برای جامعه میزبان فایده اقتصادی باشد، اما این رونق اقتصادی اما و اگرهای مهمی دارد که نباید از آن غافل ماند و نادیده گرفت.
معاون گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس در این باره در کنار ظرفیت گسترده گردشگری عشایری برای رونق اقتصادی در این صنعت و جامعه عشایری به لزوم حفظ بافت زندگی عشایری اشاره کرد که باید مواظب بود از رهگذر رونق گردشگری دچار تغییر و تخریب نشود.
روح‌الله روانشاد به ایرنا گفت: با توجه به ظرفیت بالای فارس، مسئولیت میز ملی گردشگری عشایر به فارس سپرده شد و اکنون مدیریت و برنامه‌ریزی برای رونق این شاخه در حال انجام است.
او تاکید کرد: رونق گردشگری عشایر نیازمند یک طرح جامع است که در قالب آن به صورت کارشناسی محورها، مسیرها، خدمات، راهنمایان تور و دیگر الزامات این نوع گردشگری تعریف و تدوین شود.
به گفته او در این قالب سبک زندگی، صنایع دستی، محصولات و آداب و رسوم جامعه عشایر دیده شده تا هر یک از این جاذبه‌ها به نحوی درست در مسیر رونق گردشگری عشایری به کار گرفته شود.
روانشاد بر این نکته نیز تاکید کرد که گردشگری عشایری باید به گونهای رقم بخورد که از قبل آن آداب و رسوم ارزشمند این جانعه دستخوش تغییر و مدرن شدن نشود و آسیب نبیند.
به اعتقاد معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس دست‌یافتن به چشم انداز ترسیم شده برای رونق گردشگری عشایر را نمی‌توان با سرعت و نسنجیده آغاز کرد بلکه باید با دیدی همه جانبه ، هم فایده مندی عشایر و صنعت گردشگری را در نظر گرفت و هم به حفظ و حراست از سبک زندگی و آداب و رسوم عشایری توجه ویژه داشت.
با همین رویکرد دبیری و مجری‌گری میز ملی گردشگری عشایر به اسماعیل خسروانی از فعالان گردشگری فارس سپرده شد که به گفته خود ۲۰ سال است در عرصه گردشگری به ویژه در تورهای تخصصی و تجربهگرا فعالیت می‌کند و اکنون بیش از پنج‌سال است که هم و غم حرفه‌ای خود را بر پژوهش در گردشگری عشایری ایران گذاشته است.
اما و اگرهای پویایی و سودآوری گردشگری عشایر را در گفت‌وگو با دبیر میز ملی این شاخه از گردشگری به بحث و بررسی گذاشتیم تا روشن شود برای رونق آن چه نیازمندی‌ها و ظرفت‌هایی وجود دارد، در این مسیر چقدر به پیش رفته‌ایم و راه‌های نرفته کدامند؟
آنطور که اسماعیل خسراونی گفت ایران تنوع زیستی بالایی دارد از نظر برخوداری از قابلیت‌های بالقوه توسعه گردشگری عشایر با اختلاف در دنیا جایگاه نخست را دارد اما هنوز به جایگاه شایسته خود نرسیده است.
به گفته او اکنون ایران در این حوزه ایران سوم یا چهارم جهان است و مغولستان توانسته به خوبی این شاخه گردشگری را در کشور فعال کند و اول دنیا باشد.
از نظر او حوزه گردشگری عشایر ایران برای رسیدن به جایگاه شایسته خود نیازمند طرح جامع این گردشگری شامل تدوین قوانین، تولید محتوا، شناسایی و آموزش، تقئیت زیرساخت‌های بهداشتی و برپایی نمایشگاه‌های تخصصی و جلوگیری از فعالیت تورهای غیر مجاز است.
ارمغان‌های پربهای گردشگری برای زندگی عشایری
گردشگری علاوه بر منفعت اقتصادی و پایداری معیشت با رهاوردها و ارمغان‌های بسیاری را به جامعه عشایری کشور عرضه می‌کند که خسروانی به برخی از آنها اشاره کرد.
به گفته او امروز برخی از ایلات ایرانی کوچ ماشینی را بجای کوچ سنتی خود برگزیده‌اند که آسیب‌هایی فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی به دنبال دارد؛ کوچ ماشینی فرهنگ و سبک زندگی دیرینه عشایر در در معرض تغییر و آسیب قرار داده و علاوه بر آن چون سریع اتفاق می‌افتد استقرار در محل جدید و آغاز چرای دام‌ها فرصت رشد را به گیاهان منطقه میزبان نمی‌دهد.
دبیر میز ملی گردشگری عشایر گفت: اگر جامعه عشایری بدانند که همراهی گردشگران در کوچ سنتی چه منفعا=یت‌های اقتصادی بالایی برای آنها دارد بی‌شک این نوع کوچ را انتخاب می‌کنند و این یکی از فواید این شاخه گردشگری است که هم حفظ آداب و رسوم ایلات و پوشش گیاهی مراتع را به دنبال دارد.
یه اعتقاد او پیشگیری از مهاجرت عشایر به شهرها و شکل‌گیری پدیده حاشیه نشینی از دیگر مزایای رونق گردشگری عشایری است چرا که جوانان ایل با مهارجرت در حاشیه شهرها مستقر می‌شوند و رشد جمعیت در این مناطق پدیده آسیب‌زای حاشیه نشینی را در پی دارد.
معرفی ظرفیت‌های متعدد گردشگری عشایری ایران نیازمند تولید محتوا
دبیر میز ملی گردشگری عشایری بر اساس تجربه سال‌های متمادی خود در این عرصه معتقد است که ذائقه گردشگری در دنیا از بازدید از اماکن تاریخی به سمت گردشگری تجربهگرا تغییر کرده و حالا گردشگران دوست دارند در دل این جاذبه‌ها زندگی و در آن مشارکت کنند.
به گفته او پتانسیل این نوع گردشگری در ایران بینظیر است و جاذبه‌های متعددی مانند گردشگری خوراک، پوشاک، صنایع دستی، بازی‌های محلی، اسطوره‌ها، آداب و رسوم و سبک زندگی عشایر اقوام متعدد ایران جاذبه‌های بسیاری برای جذب گردشگران و جهانگردان دارد.
او با اشاره به پژوهش‌های انجام شده در این زمین از تدوین نقشه‌ای از اقوام عشایر ایران برای نخستین بار خبر داد که گام موثری در شناساندن و معرفی تنوع در این جامعه است.
به اعتقاد اسماعیلی امروز دشمن در ایجاد ایران هراسی تا اندازهای موفق عمل کرده چرا ما در تولید محتوا ضعف داشته‌ایم؛ تولید محتوا در زمینه گردشگری عشایر و ترجمه آن به زبان‌های مختلف در جذب جهانگردان بسیار موثر است.
دبیر میز ملی گردشگری عشایری اضافه کرد: برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فیلم و عکس عشایری می‌تواند در معرفی عشایر و جاذبه‌های گردشگری عشایری بسیار مهم و اثرگذار باشد.
او ادامه داد: معرفی جاذبه‌های گردشگری عشایری در کتاب‌های درسی مدارس نیز تاثیر شایانی در معرفی این رکن جامعه ایرانی و رونق اقتصاد گردشگری کشور دارد.
او با تاکید بر لزوم برپایی نمایشگاه‌های تخصصی برای نمایش این جاذبه‌های گردشگری به یک آسیب شکل گرفته در سال‌های اخیر نیز اشاره کرد و گفت: امروز شاهد برپایی نمایشگاه‌هایی از سیاه‌چادرها هستیم که تنها حالت نمایشی به خود گرفته، در آن نان و آش دوغ پخت می‌شود و یا صنایع دستی که تولیدکننده خاص به فروش میرسد بدون آنکه واقعا به شناخت زندگی عشایری و جاذبه‌های آن کمکی بکند یا برای آنها فایده‌ای به همراه داشته باشد.
به اعتقاد او نیازمند برپایینمایشگاه‌هایی با هدف هستیم که این توان را داشته باشد تا به معرفی زندگی و جاذبه‌های زیست در میان عشایر بپردازد.
جای خالی یک بسته گردشگری عشایری جامع در ایران پهناور
سه نوع گردشگری عشایر علاقمندانی را در سطح ایران و جهان دارد؛ آنهایی که سفری محدود به یک منطقه داشته و تنها می‌توانند چند ساعتی را به گذراندن در میان عشایر اختصاص دهند، گروهی که چند روز در منطقه‌ای مستقر هستند و علاقمندند تا یک شب مانی را در سیاه‌چادرهای عشایر تجربه کنند و آنها که می‌خواهند زندگی عشایری را برای چند روز تجربه کنند و در کوچ با عشایر همراه شوند.
به گفته دبیر میز ملی گردشگری عشایری اکنون نبود یک بسته گردشگری برای این علاقمندان احساس می‌شود؛ اقدامی که اکنون در این میز ملی آغاز شده و در حال تدوین است.
خسروانی ادامه داد: در این قالب علاوه بر معرفی ظرفیت‌های گردشگری عشایر باید خدماتی که ارائه می‌شود مشخص و قیمت‌گذاری شود، امکاناتی که ارائه می‌شود مشخص باشد و آموزش حفاظت از محیط زیست نیز در دستور کار باشد.
او اضافه کرد: در این مسیر باید فعالان گردشگری شامل دفاتر ارائهئ دهنده این خدمات و تورگردانها نیز شناسایی و ساماندهی شوند.
خسروانی همچنین بر ترجمه این بسته جامع و دائمی به زبان‌های مختلف و ارائه شایسته آن نیز تاکید کرد.
آموزش حلقه مفقوده گردشگری عشایری ایران
یکی از چالشهای غیرقابل چشم‌پوشی در گردشگری عشایری توجه به حراست از آداب و رسوم و فرهنگ زندگی عشایری است تا در خلال این گردش و سیاحت چند ساعته یا چند روزه گردشگران دستخوش آسیب نشود و این مهم نیازمند آموزش است.
به گفته خسروانی شناسایی فعالان این خوزه، تورگردانان و راهنمایان تور و راهنمایان بومی و ارائه آموزشهای تخصصی به آنها ضروری است و همچنین ساز و کار لازم برای پیشگیری از تورگردانی‌های غیر مجاز باید دیده و اجرا شود.
او یادآور شد: امروز برخی از تورهای غیر تخصصی با گردشگری در میان عشایر سلیقه خود را اعمال و آسیب‌زا عمل می‌کنند در حالی که ورود به این حوزه قوانین خاص خود را دارد.
دبیر میز ملی گردشگری عشایر اضافه کرد: به عنوان نمونه گردشگران عشایری باید مراقب باشند فرهنگ این جامعه را به سخره نگیرند، سلیقه خود را به خورد آنها ندهند، به اعتقاداتشان بی احترامی نکنند، مواظب پوشش خود باشند، از بانوان عشایر بی مهابا تصویر برداری نکنند و همه اینها نیازمند اگاهی و آموزش است که باید جدی گرفته شود.
او معتقد است که گردشگری عشایری به دلیل تجربه گرا بودن می‌تواند در سبک زندگی عشایر اثرگذار باشد.
برندسازی؛ ضرورت گردشگری عشایری ایران
خسروانی بر اهمیت برندسازی در این شاخه از گردشگری تاکید کرد و گفت: این مهم چنانکه باید در کشور مورد توجه قرار نگرفته است.
او بیان کرد: صنایع دستی عشایر باید بررسی و شناخته شود و برای ثبت آنها در فهرست میراث معنوی کشور اقدام شود چرا که تاثیر بالایی در جذب گردشگر و فایده‌مندی اقتصادی برای این جامعه دارد.
خسروانی به این مهم در گردشگری خوراک عشایر میز اشاره کرد و گفت: این خوراک و محصولات باید به گونهای برندسازی شود که قابلیت سرو در رستوران‌ها را نیز داشته باشد.
با همه ظرفیت‌هایی که گردشگری عشایر در ایران‌زمینِ پهناور و چهار فصل دارد اما در توسعه گردشگری عشایری نمی‌توان بی‌گدار به آب زد و علاوه بر مراقبت همه جانبه از زیست عشایری و محیط زیست باید زیرساخت‌ها و قوانین رونق اصول‌مند این شاخه درآمدزا را در نظر گرفت و فراهم ساخت تا به موقع و بربار هنگامه شکوفایی این صنعت پاک فرا برسد.
به گفته دبیر میز ملی گردشگری عشایر، این حوزه گردشگری پس از پژوهش و تدوین بسته‌های سنجیده، نیازمند اجر است و باید حمایت شود.