به گزارش خبرنگار ایرنا تا چند دهه قبل مفهوم توسعه به معنای چیرگی بر طبیعت و استفاده بی‌حد و مرز از مواهب آن بود، اما امروزه حفظ محیط زیست به عنوان یکی از الزامات و ارکان توسعه پایدار برای همگان آشکار شده است. رخدادهای جهانی مانند گرم شدن کره زمین و تغییرات اقلیم آثار و پیامدهای گسترده‌ای برای مردم کره زمین به همراه داشته است.
دست اندازی انسان بر طبیعت امروز شرایط را به حدی بحرانی و نگران کننده کرده است که ظرفیت نهادهایی که برای این حفظ و صیانت از محیط زیست ایجاد شده است، به تنهایی پاسخگوی حفاظت از این منابع ارزشمند نیست. از همین روست که طی دهه‌های اخیر این نهادها به عنوان متولیان رسمی حفاظت محیط زیست درصدد جلب مشارکت شهروندان در حفاظت از طبیعت و محیط زیست برآمده‌اند و سمن‌های متعددی به صورت خودجوش در کنار نهادهای دولتی وارد عمل شده اند.
گذشته از شکل‌گیری نهادها و سمن‌های مردم نهاد برای حفاظت از محیط زیست امروزه استفاده از ظرفیتهای نهادهای آموزشی و رسانه‌ای و تریبون‌هایی که بویژه در جوامع محلی وجود دارد، فضای بهتری برای جلب مشارکت و همراهی شهروندان در حفاظت محیط زیست فراهم کرده است.
یکی از معضلات و آسیب‌های گسترش شهرنشینی جزیره ای شده زیستگاههای حیات وحش و محصور شدن حیوانات در زیستگاهها و مشکلات آنان در دستیابی به غذا و ادامه حیات است هر چند بر خلاف چند دهه قبل که تعارضاتی در حفاظت محیط زیست بین جوامع محلی با ماموران محیط زیست شکل می‌گرفت امروز همدلی و همراهی بین شهروندان ساکن در مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست هستند با ماموران این اداره شکل گرفقته است و حتی شهروندان در حفاظت از گونه‌های ارزشمند جانوری و گیاهی پیشگام و مدافع محیط زیست هستند با این حال حفظ و برقراری ارتباط بین محدوده های زیستگاهی می تواند در استمرار حیات وحش و روال طبیعی آن نقش بسزایی داشته باشد.
استان اردبیل با داشتن طبیعت منحصر به فرد از تنوع زیستی و جانوری بی نظیری برخوردار است. علاوه بر این به گفته مسئولان اداره کل حفاظت محیط زیست استان اردبیل، اهالی این استان هم در حفظ و نگهداری از حیات وحش همکاری سازنده ای داشته و دارند پروژه های شاخص محیط زیستی استان با همکاری و همراهی مردم بویژه جوامع محلی نتایج بسیار خوب و موثری داشته است.
در همین زمینه رامین جمشیدی معاون محیط زیست تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست استان اردبیل در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: امروز دست اندرکاران و کارشناسان حفاظت محیط زیست به این نتیجه رسیده‌اند که حفظ محیط زیست بدون مشارکت و همراهی عامه مردم امکان‌پذیر نیست.
وی اضافه کرد: البته نباید این تصور ایجاد شود که محیط زیست اطراف مناطق چهارگانه تحت اختیار خود سیم خاردار کشیده و از آن حفاظت می‌کند.اساسا سیاست سازمان محیط زیست این است که در حفاظت از منابع طبیعی و تنوع زیستی از مشارکت مردم بهره مند شود و مردم در نگهداری و حفاظت از محیط زیست همراه و پیشگام باشند.
معاون محیط زیست و تنوع زیستی حفاظت محیط زست استان اردبیل در عین حال گفت: جلب مشارکت مردم محلی و شهروندان در حفاظت از محیط زیست در صورتی فراهم می‌شود که سود و نفعی برای آنها داشته باشد به طوری که هم اهداف سازمان حفاظت محیط زیست محقق شود و هم مردم به نفع و سودی برسند.در واقع باید شرایطی فراهم شود که مردم محیط زیست را از آن خود بدانند و بتوانند از ظرفیت‌هایی مانند گردشگری و طبیعت گردی بهره‌مند شوند.
جلب مشارکت مردم محلی و شهروندان در حفاظت از محیط زیست در صورتی فراهم می‌شود که سود و نفعی برای آنها داشته باشد به طوری که هم اهداف سازمان حفاظت محیط زیست محقق شود و هم مردم به نفع و سودی برسند.
احیای آهوی مغان طرح موفق در جلب مشارکت شهروندان
جمشیدی اجرای طرح احیای آهوی مغان را از جمله برنامه‌های موفق محیط زیست اردبیل در جلب مشارکت جوامع محلی از جمله عشایر و دامداران منطقه مغان ذکر کرد و گفت: نسل آهوی مغان از سال ۱۳۵۹ در منطقه منقرض شده بود و بازگشت آهو به دشت‌های مغان یک مطالبه و درخواست مردمی بود. با مجموعه اقدامات مستمری که در سال‌های اخیر انجام شد در نهایت در سال ۱۴۰۱ آهوی مغان در زیستگاه طبیعی آن در منطقه رهاسازی شد که این موفقیت در سایه مشارکت و همراهی مردم منطقه بوده است.
معاون محیط زیست و تنوع زیستی حفاظت محیط زست استان اردبیل با یادآوری نجات آهوی گرفتار در کانال انتقال آب پایاب خدا آفرین توسط همیاران محیط زیست شهرستان پارس آباد خاطرنشان کرد: همدلی و همراهی عشایر، دامداران، ریش سفیدان و جوانان منطقه مغان با محیط زیست باعث شد این گونه ارزشمند به منطقه برگردد و خاطرات مردم منطقه زنده شود.
این کارشناس حیط زیست یادآورشد: امروز عشایر و دامداران منطقه مغان به آهو به عنوان رقیب نگاه نمی‌کنند بلکه همانطور که از دام و احشام خود نگهداری می‌کنند همان جدیت و تلاش را در نگهداری و صیانت از آهو هم به کار می‌گیرند.
بازگشت گاماروس به تالاب نئور
وی احیای تالاب نئور را دیگر برنامه موفق محیط زیست اردبیل در جلب مشارکت و همکاری مردم محلی عنوان کرد و گفت: این تالاب طی یک دهه اخیر دستخوش برخی تغییرات اکولوژیک شده بود که عمده‌ترین مشکل آن حضور و تکثیر گسترده "هرزماهی کاراس" در این تالاب بود.
معاون محیط زیست و تنوع زیستی حفاظت محیط زیست استان اردبیل اضافه کرد: نئور به عنوان یک منطقه گردشگری و زیست محیطی بسیار ارزشمند در سال‌های اخیر آلوده به گونه مهاجم ماهی کاراس شده بود که در اثر آن کیفیت آب تالاب به شدت کاهش یافته و گونه‌های بومی آن در معرض انقراض قرار گرفته بودند.
جمشیدی یادآورشد: با تلاش‌های مستمر کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست اردبیل و اداره کل شیلات استان در پاکسازی این گونه مهاجم، امروز به زعم کارشناسان برجسته این تالاب در حال بازگشت به شرایط ایده آل است به طوری که تعداد هرزماهی کاراس در تالاب به شدت کم شده و از سوی دیگر گونه بومی میگوی گاماروس مجددا در تالاب رویت شده است.
این کارشناس محیط زیست استان اردبیل با اشاره به همراهی و همکاری اهالی روستاهای عباس آباد و داش بولاغ با محیط‌بانان در حفظ و احیای تالاب نئور اظهار کرد خوشبختانه بازدیدهای کارشناسان از این تالاب نشان می‌دهد که نئور از وضعیت حاد گذشته و پیامدهای آن مانند کدورت آب، پرغذایی و سایر مشکلات عاری شده این تالاب رو به بهبودی است.
وی در پاسخ به این سوال که تالاب نئور چه زمانی به طور کامل عاری از کاراس خواهد شد، گفت: نمی‌توان در این زمینه زمان و ارزیابی دقیقی ارائه کرد، اما اگر این روند و برنامه عملیاتی در سال‌های آینده هم به صورت مستمر و تحت نظارت کارشناسان ادامه داشته باشد، شرایط به نفع این تالاب پیش خواهد رفت.
ظرفیتهای استان اردبیل در ایجاد قرق‌های اختصاصی
طی دهه‌های اخیر و با توسعه شهرنشینی زیستگاههای حیات وحش به سمت جزیره ای شدن پیش رفته است به طوری که این وضعیت باعث شده است حیات وحش برای جستجوی غذا و ادامه حیات خود دچار مشکل شود. در این زمینه حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، از تهیه پیش‌نویس آیین‌نامه حفاظت مشارکتی در این سازمان خبر داد و گفت: این اقدام، کمک زیادی به احیای کریدورهای عبور گونه‌های جانوری خواهد کرد و قطعا نقش مهمی در کاهش آسیب‌های ناشی از جزیره‌ای شدن زیستگاهها و کاهش تنوع ژنتیکی حیات وحش به همراه دارد.
وی اضافه کرد: امیدواریم با تصویب نهایی آیین‌نامه حفاظت مشارکتی در هیات دولت و جلب مشارکت بخش خصوصی در حفاظت از حیات وحش در حاشیه مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست، مساحت عرصه‌هایی در سطح کشور را که گونه‌های جانوری در آن تحت حفاظت قرار می‌گیرند، با کمک سرمایه‌گذاران و جوامع محلی افزایش دهیم؛ این مسئله حتما کمک مهمی به کاهش مشکلات ناشی از جزیره‌ای شدن زیستگاهها و کم شدن تنوع ژنتیکی حیات وحش خواهد کرد.
معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان این که البته از سال گذشته اجرای بخش‌هایی از برنامه حفاظت مشارکتی آغاز شده است، گفت: براساس بخشنامه ریاست سازمان محیط‌زیست، در سال ۱۴۰۲ همه ادارات کل استانی باید یک برنامه حفاظت مشارکتی را در دستور کار خود قرار دهند و با کمک بخش خصوصی و ترجیحا جوامع محلی برنامه‌ای را در راستای حفاظت از حیات وحش اجرا کنند.
به گفته معاون محیط زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست استان اردبیل،قرق‌های اختصاصی خارج از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان قرار دارد در عین حال تجربه نشان داده است که ایجاد قرق‌های اختصاصی از طریق همکاری بخش خصوصی باعث افزایش نوع زیستی گیاهی و جانوری شده است.
جمشیدی با استقبال از حضور و مشارکت بخش خصوصی در ایجاد قرق‌های اختصاصی اظهار کرد: از کسانی که فکر می‌کنند می‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند حمایت و راهنمایی می‌کنیم تا به عنوان قرق‌بان بومی و محلی در این مناطق فعالیت کنند و طبق دستورالعمل از عواید آن بهره‌مند شوند.
وی با بیان اینکه ۱۷۴ هزار هکتار از اراضی استان اردبیل تحت پوشش حفاظت محیط زیست استان اردبیل قرار دارد، ادامه داد: البته در کل کشور پنج منطقه قرق اختصاصی وجود دارد و هنوز در شمال و شمال غرب کشور مناطق قرق اختصاصی ایجاد نشده است اما به اعتقاد ما این ظرفیت در استان اردبیل وجود دارد که مردم در عرصه‌های منابع طبیعی به عنوان قرق‌بان مشارکت کنند.
آموزش مستمر شهروندان؛ راه نجات حیات وحش
هرچند سازمان حفاظت محیط زیست طی سال‌های اخیر بخش زیادی از ظرفیت خود را بر ارائه آموزش به شهروندان برای صیانت و حفاظت از محیط زیست گذاشته است و از طریق طرحهای همچون همیاران محیط زیست و ارائه آموزش‌های لازم به دانش‌آموزان زمینه ساز گسترش و تسری فرهنگ محیط زیستی شهروندان شده است.
با این حال بدیهی است این آموزش‌ها بویژه در جوامع محلی و ساکنین محدوده‌های تحت مدیریت و یا در حاشیه این مناطق باید با جدیت بیشتری پیگیری شود. توسعه دانش و تکنولوژی بشری فرصتهای بیشتری پیش روی تولیان امر قرار داده است که می توان با بهره گیری از این فرصت فضای بهتری برای حیات وحش فراهم کرد.