به گزارش حوزه سیاست خارجی ایرنا؛ اوگاندا میزبان نوزدهمین اجلاس سران کشورهای جنبش عدم تعهد در شهر کامپالا بود و معاون اول رئیس جمهور در این اجلاس به نمایندگی از کشورمان حاضر شد. محمد مخبر در این سفر علاوه بر سخنرانی در اجلاس سران این جنبش و تشریح مواضع جمهوری اسلامی ایران درباره تحولات بین‌المللی، دیدارهای دوجانبه ای نیز با برخی کشورهای شرکت کننده داشت.
جنبش عدم تعهد در اوج جنگ سرد و فضای دو قطبی در غرب و شرق، با هدف وحدت میان کشورهایی که در اردوگاه‌های کمونیسم و سرمایه‌داری قرار نداشتند تشکیل شد و با اتمام جنگ سرد، هم اکنون اعضای این جنبش را اکثرا کشورهای در حال توسعه تشکیل می‌دهند. عضویت در جنبش غیر متعهدها، اعلام مخالفت و عدم پذیرش سلطه قدرت‌های بزرگ و دستیابی به استقلال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نفی استعمار و استعمارگری و تعدیل کننده نظام جهان تلقی می شد.
فاصله گیری از بلوک شرق و غرب
بنیانگذاران جنبش چون خود علیه دسته‌بندی و بلوک‌سازی به پا خاسته بودند، نمی‌خواستند جنبش خود را یک گروه و سازمان تشخص یافته تعریف کنند. با این وجود در طول زمان، جنبش غیرمتعهدها دارای سازمان و ارگانی شد که گرچه با قالب‌های سنتی اتحادیه‌ها و سازمان‌های جهانی منطبق نیست، ولی می‌توان آن را یک گروه بین المللی مختص به خود توصیف کرد. کشورها با رژیم های سیاسی متفاوت، با برنامه های اقتصادی ناهمگون و با وسعت، قدرت و مناطق جغرافیایی مختلف در این جنبش گردهم آمدند که تنها عامل پیوندشان، اصل همزیستی مسالمت آمیز بود. اولین شرط این همزیستی، عدم شرکت اعضا در دسته‌بندی های سیاسی و خودداری از دادن پایگاه های نظامی به بلوک‌های شرق و غرب تعیین شد؛ هرچند به تدریج، این شرایط نیز در عمل رعایت نگردید و برخی کشورهای عضو جنبش، به گروه غرب یا شرق تمایل داشتند و در هر فرصتی تلاش می‌کردند به نفع آنها اقدام کنند.
عضویت ایران در جنبش غیر متعهدها
جنبش عدم تعهد در فروردین ۱۳۳۴، با شرکت ۲۵ کشور عمدتا آسیایی و آفریقایی تشکیل شد و هم اکنون با ماهیت فرامنطقه ای خود، می تواند در نظام بین الملل ایفای نقش کند. ایران پس از انقلاب اسلامی، به علت نزدیک بودن گفتمانش به رویکرد این جنبش، به عضویت کشورهای غیر متعهد درآمد و در شهریور ۱۳۹۱، ریاست سه ساله آن را به عهده گرفت. رهبر معظم انقلاب با حضور در این اجلاس در سال ۱۳۹۱، به نکاتی پیرامون آینده نظام بین الملل و اهمیت شکل گیری چنین ائتلاف هایی اشاره کردند.
بخشی از بیانات مقام معظم رهبری در شانزدهمین اجلاس سران جنبش عدم تعهد در ادامه آمده است:
بنا داریم تا به هدایت و کمک پروردگار، حرکت و جریانی را که با هوشمندی، موقعیت‌شناسی و شجاعت چند تن از رهبران سیاسی دلسوز و مسئولیت‌پذیر پایه‌گذاری شد، به اقتضای موقعیت‌ها و نیازهای امروز جهان ادامه دهیم، بلکه به آن جانی تازه و تحرکی دوباره ببخشیم.
مبنای تشکیل عدم تعهد، نه وحدت جغرافیایی یا نژادی و دینی، بلکه وحدت نیاز است. آن روز کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، به پیوندی که بتواند آنها را از سیطره شبکه‌های اقتدارگرا و مستکبر و سیری ناپذیر مصون بدارد، نیازمند بوده‌اند. امروز با پیشرفت و گسترش ابزارهای سلطه‌گری، این نیاز همچنان پابرجا است.
لزوم نقش آفرینی در معادلات جهانی
همکاری های بین‌المللی هرگاه بر چنین شالوده‌ای استوار باشد، دولت ها ارتباطات میان خود را نه بر اساس ترس و تهدید یا افزون‌طلبی و منافع یکجانبه یا واسطه‌گری افراد خائن و خودفروش، بلکه بر پایه منافع مشترک و برتر از آن، منافع انسانی بنا می کنند و وجدان بیدار خود و خاطر ملت های خود را از دغدغه‌ها آسوده می سازند. این نظم آرمانی در نقطه مقابل نظام سلطه قرار دارد که در قرن های اخیر قدرت های سلطه‌گر غربی، و امروز دولت زورگو و متجاوز آمریکا، مدعی و مبلغ و پیشقراول آن بوده و هستند.
ما در گذشته نزدیک، شاهد شکست سیاست های دوران جنگ سرد و نیز یکجانبه‌گرایی پس از آن بوده‌ایم. جهان با عبرت‌آموزی از این تجربه تاریخی، در حال گذار به نظام بین‌المللی جدیدی است و جنبش عدم تعهد می تواند و باید نقش نوینی ایفا نماید. این نظام باید بر پایه مشارکت همگانی و برابری حقوق ملت ها استوار باشد؛ همبستگی کشورهای عضو این جنبش برای شکل‌گیری نظم نوین، از ضرورت های بارز عصر کنونی است.
جا به جایی تدریجی قدرت، فرصتی برای کشورهای غیر متعهد
خوشبختانه چشم‌انداز تحولات جهانی، نویدبخش یک نظام چند وجهی است که در آن، قطب های سنتی قدرت جای خود را به مجموعه‌ای از کشورها و فرهنگ ها و تمدن های متنوع و با خاستگاه های گوناگون اقتصادی و اجتماعی و سیاسی می دهند. اتفاقات شگرفی که شاهد آن بوده‌ایم، آشکارا نشان می دهد که برآمدن قدرت های جدید با بروز ضعف در قدرت های قدیمی همراه بوده است. این جابه‌جایی تدریجی قدرت، به کشورهای عدم تعهد فرصت می دهد تا نقش مؤثر و شایسته‌ای را در عرصه‌ی جهانی بر عهده گیرند، و زمینه یک مدیریت عادلانه و مشارکتی را در پهنه‌ی گیتی فراهم آورند.
شورای امنیت سازمان ملل دارای ساختار و ساز و کاری غیرمنطقی، ناعادلانه و کاملاً غیر دموکراتیک است؛ این یک دیکتاتوری آشکار و یک وضعیت کهنه و تاریخ مصرف گذشته است. با سوء استفاده از همین ساز و کار غلط است که آمریکا و همدستانش توانسته‌اند زورگویی های خود را در لباس مفاهیم شریف، بر دنیا تحمیل کنند. آنها می گویند حقوق بشر، و منافع غرب را اراده می کنند؛ می گویند دموکراسی، و دخالت نظامی در کشورها را به جای آن می نشانند؛ می گویند مبارزه با تروریسم، و مردم بی دفاع روستاها و شهرها را آماج بمب ها و سلاح های خود می سازند. در نگاه آنها، بشریت به شهروندان درجه یک، دو و سه تقسیم می شود. جان انسان در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین ارزان، و در آمریکا و غرب اروپا، گران قیمت‌گذاری می شود.
گذر جهان از پیچ تاریخی بسیار مهم
این وضعیت معیوب و پر زیان، غیرقابل ادامه است. همه از این هندسه غلط بین‌المللی خسته شده‌اند. اعتراض عمومی در آمریکا و کشورهای اروپای غربی به سیاست های اقتصادی دولت هایشان، نشان لبریز شدن پیمانه صبر و تحمل ملت ها از این وضعیت است. باید این وضعیت نامعقول را علاج کرد. پیوند مستحکم، منطقی و همه‌جانبه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، می تواند در یافتن و پیمودن راه علاج، تأثیرات عمیقی بر جای بگذارد.
شرایط گیتی حساس، و جهان در حال گذار از یک پیچ تاریخی بسیار مهم است. انتظار می رود که نظمی نوین در حال تولد باشد. مجموعه غیرمتعهدها، حدود دو سوم اعضای جامعه جهانی را در خود جای داده است و می تواند در شکل‌دهی آینده نقشی بزرگ ایفا کند. این مقصود، فقط با همکاری های همه‌جانبه ما با یکدیگر امکان‌پذیر است. در میان ما، کشورهای بسیار ثروتمند و نیز کشورهای دارای نفوذ بین‌المللی، کم نیستند. علاج مشکلات، با همکاری های اقتصادی، رسانه‌ای و انتقال تجربه‌های پیش برنده و تعالی بخش، کاملاً امکان‌پذیر است. باید عزم هایمان را راسخ کنیم و به اهداف وفادار بمانیم.