به گزارش ایرنا، دهم مهر سالروز ولادت شهید دکتر مصطفی چمران نخبه علمی کشورمان، بعنوان «روز ملی نخبگان» نامگذاری شده است.
چمران بعنوان یکی از نام‌آوران تاریخ معاصر ایران، فیزیکدان و دانش‌آموخته دانشگاه‌های تگزاس و برکلی آمریکا، سیاستمدار، وزیر دفاع ایران در دولت موقت، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی، از فرماندهان ایران در دوران دفاع مقدس و بنیانگذار ستاد جنگ‌های نامنظم بود که خرداد سال ۱۳۶۰ در مسیر سوسنگرد بر اثر اصابت ترکش خمپاره به شهادت رسید.
نخبگان به معنی بخش برگزیده دارای قابلیت‌ها یا توانایی‌ها، برتر از دیگر اعضای جامعه محسوب می‌شوند؛ افراد نخبه باید دارای ویژگی‌های ذهنی و شخصیتی برجسته، تخصص و خبرگی و اثرگذاری بارز در پیشرفت کشور باشند، افرادی مانند دانشمندان پیشرو در عرصه‌های راهبردی، کارآفرینان و مولدان شغل، تأمین کنندگان فناوری‌های مورد نیاز و کلیدی و هنرمندان اثرگذار در تعمیق مبانی فرهنگی، جزو نخبگان بشمار می‌آیند و نقش بسزایی در پیشرفت جوامع خود دارند.
نامگذاری روزی به اسم این قشر برگزیده جامعه، در واقع مجالی برای ارج نهادن بیشتر به آنها و تمهیدآفرینی مناسب برای توسعه فعالیت‌های آنها با همکاری همه بخش ها و دستگاه‌های اجرایی است.
خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز اصفهان نیز به این مناسبت در گفت و گویی با حسین ربانی رییس بنیاد نخبگان اصفهان که دومین استان دانشگاهی و فناوری کشور بشمار می‌آید، به بررسی وضعیت فعلی نخبگان و حمایت های موجود از آنها پرداخت.
- با توجه به اینکه تاریخ ولادت شهید چمران به روز نخبگان نامگذاری شده است، به نظر شما مهمترین ویژگی این شخصیت برجسته در این زمینه چیست؟
- شهید چمران چند خصوصیت را بطور همزمان داشت، یکی‌اینکه به معنی واقعی دانشمند و اهل علم بود و به مسائل عقلانی و کارهای تحقیقاتی اهمیت زیادی می‌داد و دیگراینکه فردی عاشق و عارف محسوب می شد، آمیزه این ویژگی‌ها از او انسانی مجاهد ساخته بود که زندگی عالمانه‌ای داشت. با توجه به چنین خصوصیات و پیشینه ای، شورای فرهنگ عمومی کشور، سال گذشته روز تولد شهید چمران مصادف با دهم مهر را در تقویم ملی کشور بعنوان «روز ملی نخبگان» ثبت کرد.
- شما نزدیک به سه سال ریاست بنیاد نخبگان اصفهان را بر عهده دارید، از طرفی سال‌ها بعنوان عضو هیات علمی دانشگاه و پژوهشگر با تعداد زیادی از نخبگان در ارتباط بودید و با مشکلات آنها آشنا هستید، به نظر شما مهمترین دغدغه‌های نخبگان کشور در این روزها چیست؟
- در کنار همه مسائل مالی و معنوی، مهمترین دغدغه و خواسته نخبگان، دیده شدن آنهاست،اینکه تلاش‌های آنها در نظر گرفته و از ظرفیت‌های آنها استفاده شود و آنها این مساله را بخوبی در بخش‌های مختلف جامعه حس کنند بنابراین ساختار حکمرانی نیز باید در این زمینه شرایط بهتر و مناسبتری پیدا کند. یکی دیگر از خواسته‌های مهم این قشر، مسائل معیشتی آنهاست، دانشجوی نخبه‌ای که ۱۰ تا ۱۲ سال از بهترین دوران زندگی خود را در دانشگاه و مراکز تحقیقاتی می گذراند، پس از دانش‌آموختگی انتظار دارد در جای مناسبی مشغول کار شود که البته امکان این موضوع باید برای او تسهیل شود، از طرفی امتیازهایی که به آنها تعلق می‌گیرد باید جذاب باشد اما امروزه سطح حقوق یک استادیار در بدو اشتغال در دانشگاه از بسیاری از مشاغل دیگر حتی کارمندان نیز پایین‌تر است در حالی که اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها قبلا بالاترین سطوح حقوق را داشتند اما اکنون اینگونه نیست. جوان نخبه ای که سال‌ها در دانشگاه تحصیل کرده امروز بسختی می تواند یک شغل متناسب با جایگاهش بایبد، باید ببینیم ما چه امتیازهایی برای او در نظر گرفته ایم در حالیکه پیشنهادهای جذابی برای آنها در خارج وجود دارد، این جوانان اگر در ابتدای راه باشند و در کشور به خواسته‌هایشان توجه نشود و حتی بابت برخی بی‌مهری‌ها دچار دلخوری هم شده باشند احتمال مهاجرتشان بالاست.
از طرفی سطح توقعات اجتماعی از نخبگان نیز بالاست، هنوز بسیاری از مردم تصور می‌کنند که این افراد وضعیت مالی خوبی دارند، انتظارات خانواده های نخبگان هم از آنها بالاست اما وقتی افراد نخبه می‌بینند که نمی‌توانند برخی اقلام ضروری زندگی خود را مانند مسکن و خودرو تامین کنند، ممکن است برخی از آنها کم بیاورند و در این زمینه باید به آنها حق داد. وانگهی برغم همه حمایت‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر، آنها برخی پیام‌های منفی مانند کاهش حقوق استادان و فضای منفی را از جامعه دریافت کردند به همین دلیل ما به مسوولان تاکید کردیم که باید پیام‌های مثبت به نخبگان برسد، هرچند نمی‌توانیم حقوق برخی مشاغل مانند استادان خود را با کشورهای اروپایی مقایسه کنیم اما همین که آنها مشاهده کنند حقوقشان افزایش می‌یابد و احساس کنند که به آنها رسیدگی می شود، نشانه‌های مثبتی برای آنهاست، ممکن است به این دلیل از ما تشکر نکنند اما در درون خود احساس می‌کنند که کاری برای آنها در کشور انجام شده است، رسیدگی به نخبگان و وضعیت معیشتی آنها هنوز در دنیا از اهمیت بسزایی برخوردار است و امیدواریم در دولت چهاردهم با توجه به اینکه مقامات ارشد مانند رییس جمهور از نخبگان و استادان کشور هستند این مسائل بیشتر درک شود و بتوان آنها را بهتر عملیاتی کرد.
ذکر این نکته نیز ضروریست که در برخی از دولت‌های گذشته جهش خوبی در پرداخت حقوق نخبگان و استادان دانشگاه‌ها صورت گرفت و حتی اعتبارات خوبی برای خرید دستگاه‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی و تحقیقاتی مورد نیاز آنها تامین شد اما در سال‌های اخیر بدلیل تغییر نگاه به دانشگاه این موضوع دچار چالش شده است. در این سال ها با تغییر دیدگاه‌ها و رویکرد بویژه در بخش برنامه و بودجه این انتظار از دانشگاه‌ها وجود دارد که مانند یک بنگاه اقتصادی درآمدزا باشند، وقتی وضعیت اینگونه باشد رییس دانشگاه‌ها به جای رسیدگی بهتر به مسائل علمی و پژوهشی، بیشتر این دغدغه را دارند که در پایان ماه چگونه حقوق استادان و کارکنان خود را بپردازند، در حالی که هنوز در بسیاری از کشورها، دانشگاه‌های بزرگ و مطرح آنها از طرف دولت و خیران حمایت می شوند و امیدواریم این موضوع نیز در دولت چهاردهم مورد توجه قرار گیرد.
- بنیاد ملی نخبگان ۲ دهه گذشته با هدف شناسایی و حمایت از این قشر در کشور تاسیس شد و تاکنون طرح های مختلفی در این زمینه اجرا کرده است. عملکرد بنیاد را در تحقق رسالت ها و اهداف آن چگونه می بینید؟
- این بنیاد با توجه به تاکیدات رهبر معظم انقلاب در باره لزوم توجه به نخبگان جامعه از سال اول دولت نهم تشکیل شد و به مرور زمان و با شکل گیری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری کار آن گسترش یافت، شکل‌گیری زیست بوم علم و فناوری در کشور بویژه در زمان تصدی مسوولیت سورنا ستاری بعنوان معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری به پیشبرد برنامه‌ها و اهداف آن کمک بسیاری کرد که نشاندهنده رشد کشور در این بخش بود. با وجود اجرای موفق بسیاری از طرح‌ها و برنامه‌ها مشکلاتی نیز همچنان در مباحث مدیریتی و تعدد وظایف وجود دارد، اینکه نباید مدیریت به افراد وابسته باشد و با تغییر یک فرد، آیین نامه ها و طرح‌ها تغییر کند یا متوقف شود.با وجود با همه تاکیدات سال‌های گذشته درباره اهمیت جایگاه نخبگان بنظر می‌آید که بحث بنیاد نخبگان مقداری به حاشیه رفته است و چاره اندیشی می‌خواهد، عده ای مباحثی در باره ماهیت بنیاد و اینکه آیا وجود چنین تشکیلاتی ضرورت دارد، مطرح کرده اند در حالی که در کشورهای دیگر، نهادهای حمایتی از نخبگان به اَشکال مختلف وجود دارد، شاید عنوان آنها موضوع نخبگان نبوده یا ۱۰۰ درصد دولتی نباشد اما نهادهای حمایتی از نخبگان وجود دارد که توسط دولت نیز بشدت حمایت می‌شود. این حمایت‌ها در سال‌های اخیر در کشورمان بدلایلی مانند وضعیت اقتصادی کل کشور و تغییرات زیادی که وجود داشت مقداری تحت‌تاثیر قرار گرفته است، اکنون ۲ دهه از فعالیت بنیاد ملی نخبگان می‌گذرد و مواردی مانند آسیب‌شناسی ساختار و کارکرد آن ضروریست.
- یکی از مقوله‌های مرتبط با نخبگان، مهاجرت آنهاست. بنیاد ملی نخبگان در این زمینه چه اقداماتی داشته است؟
- نمی‌توان به موضوع نخبگان بدون توجه به مقوله مهاجرت آنها پرداخت زیرا در همه جای دنیا این موضوع مطرح و فراگیر است،یعنی مهاجرت افرادی که امتیازهای فکری و علمی بالاتری دارند اما ممکن است در پوسته جامعه خود نگنجند و به کشور دیگر بروند، امری متداول به شمار می‌رود. از طرفی این موضوع نیز جزو سیاست های همه کشورهاست که افراد متمایز و نخبه را شناسایی و از آنها حمایت کنند تا بتوانند به کشور خود سود برسانند هرچند برخی کشورها به نخبگان خود قانع نیستند و برای نخبگان سایر کشورها نیز برنامه دارند. اینکه بخواهیم عملکرد نهادهایی مانند بنیاد ملی نخبگان را در این زمینه بسنجیم باید ببینیم که چقدر در شناسایی، رشد و مهمتر از همه بکارگیری و ثمردهی نخبگان کوشیده‌ایم. در ابتدای تشکیل بنیاد ملی نخبگان، برنامه‌های آن بیشتر معطوف به شناسایی افراد نخبه مانند رتبه‌های برتر کنکور و المپیادهای علمی بود و مقرری ماهیانه به آنها پرداخت می‌شد اما به مرور زمان سیاست‌ها به سمت حمایت از دانش‌آموختگان برای ورود به بازار کار گرایش یافت و تعدادی طرح نیز در این زمینه اجرا شد. آیین‌نامه‌هایی از قبل برای جذب نخبگان در بخش خصوصی وجود داشت و اخیرا نیز برنامه ای برای جذب آنها در اداره‌های دولتی اجرا و برای جذب حدود پنج هزار نخبه در دولت مجوز صادر شد.برنامه‌های مربوط به جذب در بخش خصوصی نیز در قالب های مختلفی مانند «پسادکترای صنعتی» همچنان در حال اجراست، طرح‌های دیگری نیز داشتیم که نخبگان وارد شرکت‌های خصوصی می شدند و بنیاد نخبگان در پرداخت حقوق آنها مشارکت داشت.
در دیداری که نخبگان ۲ سال گذشته با رهبر معظم انقلاب داشتند ۲ موضوع مورد انتظار نخبگان مورد تاکید قرار گرفت که شامل «استخدام آنها در مجموعه‌های تحقیقاتی» و «تداوم ارتباط آنها با مراکز علمی دنیا» است.برای موضوع اول طرح هایی مانند شهید شهریاری برای جذب نخبگان در دانشگاه‌ها اجرا شد هرچند با معضلاتی مانند کُندی روند جذب و پیچ و خم اداری مواجه است. اما برای موضوع دوم یعنی ارتباط با مراجع علمی بنظر می‌آید که برنامه منسجمی وجود ندارد و باید در این زمینه بیشتر کار شود. مثلا نخبه‌ای را در نظر بگیرید که از یکی از دانشگاه‌های خارج از کشور دانش‌آموخته شده و قصد بازگشت به ایران را دارد، آماده کار است و می خواهد با مجامع علمی نیز ارتباط خود را حفظ کند، این مسائل باید در بنیاد نخبگان مورد توجه قرار گیرد و در دوره جدید برای آنها چاره اندیشی شود. طرح های مختلف دیگری مانند شهید احمدی روشن، کاظم آشتیانی و تشکیل هسته‌های علمی و فرهنگی نیز در سال های اخیر اجرا شده است که باید نقاط ضعف و قوت آنها مورد بررسی و آسیب شناسی قرار گیرد.
- در سخنان خود اظهار امیدواری کردید که در دوره جدید فعالیت بنیاد ملی نخبگان برخی مباحث بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد. برای عملیاتی شدن آن چه توصیه یا پیشنهادی دارید؟
- با وجود همه توصیه‌ها و نظرات کارشناسی، ساختار حکمرانی در کشورمان همچنان متمرکز است یعنی حجم گردش مالی و هر آنچه در پایتخت وجود دارد قابل قیاس با دیگر استان‌ها نیست و به همین ترتیب ساختارهای لازم در استان‌ها شکل نگرفته است، در زمینه فعالیت بنیاد نخبگان نیز یکی از مطالبات ما در همه دوران‌ها همین موضوع بوده، یعنی تمرکززُدایی و فعال کردن ساختارهای استانی با واگذاری برخی از اختیارات که هنوز چندان عملیاتی نشده است، بدلیل تغییرات مدیریتی و سیاستی در سال های گذشته و دیدگاه تمرکزگرایی، هنوز بسیاری از ظرفیت‌های استان‌ها بخوبی شناسایی نشده است یا از آن مطلع نیستند یا حتی باور ندارند، یکی از پیشنهادهای ما در این زمینه این است که برخی از امور متمرکز در تهران به استان‌ها واگذار شود مثلا هر استان بعنوان قطب یک فناوری در نظر گرفته شود، برای نمونه اصفهان در زمان حاضر دارای زیست بوم گسترده در حوزه علم و فناوری با برخورداری از چندین دانشگاه بزرگ، مراکز رشد متعدد و صدها شرکت دانش بنیان است اما هنوز ارتباط نظام‌مندی با ارگان‌های مختلف ندارد.
یکی از پیشنهادهای ما این است که شورای علمی یا رصدخانه علم و فناوری به ریاست استاندار تشکیل شود تا ابتدا همه ظرفیت‌های منطقه در این زمینه شناسایی و رصد شود و سپس با تعریف ماموریت‌های مشخص برای آن، منابع مختلف از جمله اقتصادی وارد این عرصه شود، این کار نیاز به ایجاد ساختار جدید ندارد بلکه باید این ظرفیت فعال و به استان‌ها اختیار لازم داده شود تا بتوانند منابع مالی خود را داخل استان هزینه کنند. توجه به ظرفیت‌های استانی یکی از موارد ضروری در بنیاد نخبگان است که باید در این دوره به آن توجه ویژه شود، اکنون با معضل عدم پیوستگی مواجهیم یعنی کارهای زیادی انجام شده اما بدلایل مختلف دچار پیوستگی و تداوم نبوده است، اگر قرار است معضلاتی مانند مهاجرت نخبگان را حل کنیم باید این مشکلات نیز برطرف شود.
تاکنون حدود پنج هزار نخبه در استان اصفهان زیر پوشش حمایت‌ها و تسهیلات بنیاد نخبگان قرار گرفته‌اند.