به گزارش ایرنا، هزار توی اعتیاد، این تاریکستان خانمان‌سوز تنها به مصرف مواد مخدر ختم نمی شود بلکه چالش های بسیاری را در خود نهفته دارد که «درمانگری» نیز یکی از آنهاست، موضوعی که با توجه به گسترش روزافزون این پدیده آنطور که باید به آن پرداخته نشده است.
کارشناسان بر این باورند گروه قابل توجهی از افرادی که در دام اعتیاد گرفتار شده‌اند، پس از مدتی سرانجام در جست وجوی درمان و چگونگی رهایی از آن می روند اما این «درمانخواهی» بدنبال مغفول ماندن برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌های لازم، رها شده یا به پیدایش پیچیدگی‌های دوچندان در مسیر ترک اعتیاد منتهی می‌شود.
پُرواضح است فرد معتاد که حالا با مشقت و کنار زدن وابستگی های طاقت‌فرسا، تمایل به درمان خود دارد در مسیر این شفایافتگی، سرگردان و پریشان با دغدغه های مضاعفی مانند هزینه درمان، کمبود خدمات ویژه، نگرانی از ناتمام ماندن فرایند درمان، بی اعتمادی و بیم از شناسایی و در بند افتادن مواجه می‌شود.
از سوی دیگر فرد معتاد چه آن زمان که گرفتار این دام است و چه در آغاز راهی که اراده رهایی از اعتیاد دارد به ناچار با انبوه چالش های فردی و اجتماعی از جمله آشفتگی خانوادگی، بیکاری، طلاق، تنهایی و انزوا، از دست دادن پشتوانه مالی و ابتلا به بیماری های دیگر دست و پنجه نرم می کند؛ این موضوع به همان اندازه که درمانگری را به ضرورتی غیر قابل انکار تبدیل می‌کند ممکن است موجب انصراف یا بی‌تفاوتی فرد معتاد برای کمک به خویشتن شود از این رو مقوله درمانگری اعتیاد و ضرورت جهش ملموس جامعه به سمت تسهیل آن، اهمیت می‌یابد.
در همین پیوند؛ ایرنا سایه روشن این مساله در اصفهان را در گفت و گو با رامین رادفر پژوهشگر و درمانگر تخصصی اعتیاد بررسی کرده است.
ایرنا: مراجعه‌کنندگان و متقاضیان درمان اعتیاد در اصفهان بیشتر چه افرادی هستند؟ آیا با اعتیاد نوظهور مواجه هستیم؟
- بر مبنای متقاضیان درمان، می توان گفت شمار مراجعه‌کنندگان جوان و نوجوان ما در حال افزایش است. این افراد بیشتر مصرف کننده مخدرهایی مانند «گُل» یا «پیکو» هستند که درمان آنها در مقایسه با هرویین تزریقی به مراتب سخت‌تر بوده، کار زیادی برای آنها صرفا با دارو نمی توانیم انجام دهیم و نیازمند جلسه‌های مشاوره طولانی با بیمار و خانواده است که معمولا استقبالی از طرف آنها برای مدت طولانی وجود ندارد. مراجعه‌کنندگان زن معتاد نیز رو به افزایش است. گروهی که در پنج سال گذشته خبری از آنها نبود اما اکنون در حال افزایشند، مصرف‌کنندگان کوکایین هستند، این افراد قشر متفاوت و شبکه های خاصی در جامعه هستند که روزانه بین پنج تا یکصد میلیون تومان برای مواد هزینه می کنند. اعتیادهای رفتاری نیز وجود دارد که طیف گسترده ای از قماربازها و معتادان به فضای مجازی(بازی ها و شرط‌بندی آنلاین) را شامل می شود.
ایرنا: بیشترین دلایل گرایش درمانخواهان اعتیاد به مصرف مواد مخدر چیست؟
- افراد به‌دلایل متعدد به سمت مصرف مواد مخدر می روند. نکته مهم این است که چرا مصرف مواد در این افراد ادامه و استمرار می یابد. وقتی اضطراب فردی، اجتماعی، تحصیلی، خانوادگی و حتی سیاسی در سطح بالا باشد افراد بدنبال روش‌هایی هستند که آن را مدیریت کنند. برخی از آنها برای اینکه حال بد خود را نفهمند و در میان درد و رنج خود زمان بگذرانند به سمت مواد مخدر می روند. در این میان معرفی روش های مدیریت اضطراب و مهارت های حل مساله در نظام آموزش و پرورش، خانواده، جامعه و حتی صدا و سیما و رسانه‌های ما آنطور که انتظار می‌رود صورت نمی‌گیرد و الگوهایی که در این زمینه بازتاب داده می‌شود با واقعیت های جامعه تناسبی ندارد، گاهی حد و مرزها و واقعیت ها جابه‌جا می شود و در نهایت آنچه نمایان می شود وضعیت فعلی است. بنابراین نمی توانیم با هر الگویی که خواستیم رفتار کنیم و انتظار داشته باشیم افراد جامعه شکل دیگری باشند. ریشه بیشترین دلایل به مسائل اجتماعی باز می گردد. توجه داشته باشیم که متقاضیان درمان لزوما نیمرخ صحیحی از جامعه نیستند و باید به ورای این مساله پرداخت.
ایرنا: سیمای اعتیاد در اصفهان را چطور می‌بینید؟
- آینده اصفهان در مساله اعتیاد جدا از آینده کشور نیست، اگر اضطراب فردی و اجتماعی افزایش یابد و با اختلاف طبقاتی و بی‌ثباتی اقتصادی مواجه باشیم اعتیاد همچنان یک تهدید هولناک محسوب می شود. البته نکته امیدبخش این است که برنامه های کاهش آسیب های اعتیاد در اصفهان موفق بوده و الگوهای درمان ارائه شده در این حوزه مقرون به صرفه است.
شیوع و فزونی اعتیاد در اصفهان تفاوت چندانی با سایر کلانشهرها ندارد؛ از آنجا که مداخلات کاهش آسیب (پیشگیری از گسترش ایدز در مصرف کنندگان تزریقی) در اصفهان بموقع و اصولی انجام شده است و پس از تهران نخستین مراکز کاهش آسیب را داشتیم و کمترین میزان شیوع ایدز در مصرف کنندگان تزریقی را داریم. این مداخلات مشابه واکسیناسیون عمل می کند که اگر آن را دیر انجام دهیم مجبور به هزینه بیشتر در پوشش گسترده تر خواهیم شد. اصفهان مانند هر کلانشهر دیگری مناطق حاشیه‌نشین دارد که برخی از آنها کانون اعتیاد هستند و البته توجه داشته باشیم محله، سن، پایگاه اجتماعی، شغل و سطح تحصیلات افراد به معن مصونیت آنها در برابر اعتیاد نیست بلکه تفاوت در میزان شیوع و عمق آن است.
ایرنا: چالش‌ها و راهکارهای مقوله «درمانگری اعتیاد» در اصفهان چیست؟
-چالش مهم این است که بخش زیادی از متقاضیان درمان اعتیاد، خودسرانه و بدلیل برخی مشکلات و نقاط ضعف در نظام عرضه دارو، «متادون» یا «بوپرنورفین» را نه از کلینیک‌های درمان بلکه بطور مستقیم از برخی عطاری ها و حتی داروخانه ها تهیه می کنند. یعنی متقاضی درمان، مواد مصرفی خود را با ماده مخدر دیگری عوض کرده اما این کار به معنی درمان نیست. تجربه نشان داده است فرد معتاد در این مرحله دیگر به تیم تخصصی و کلینیک مراجعه نمی کند، علاوه بر آن کماکان ما یک ساختار بستری مناسب و با کیفیت که بیمار توان پرداخت هزینه آن را داشته باشد برای درمان مناسب و با کیفیت اعتیاد نداریم. در زمان حاضر بیشترین بار بیماران معتاد نیازمند بستری بر دوش بخش های روانپزشکی است که تعداد تخت آنها محدود است و گرفتاری های خاص خود را دارند. درمانگری تخصصی اعتیاد، بخش جداگانه بستری می خواهد که تا جایی که اطلاع دارم در زیر مجموعه‌های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به‌عنوان یک دانشگاه مادر وجود ندارد. از طرفی مراکز درمان بستری اعتیاد در بخش خصوصی کافی نیست و بیماران نیز توان پرداخت هزینه های آنها را ندارند. موضوع دیگر اینکه متصدیان مراکز ترک اعتیاد یک دوره آموزشی ۱۱۵ روزه را برای راه‌اندازی کلینیک ترک اعتیاد سپری می کنند که این اندوخته برای اینکه درمانگر اعتیاد بشوند کافی نیست، بنابراین نیازمند بازتعریف و طراحی ساختار آموزشی و پیگیری مجدانه آن هستیم. نکته دیگر اینکه تعرفه‌گذاری درمان اعتیاد نیز یک نظام بسیار ناکارآمد است به گونه ای که به ارائه درمان حداقلی معتادان منجر می‌شود.
ایرنا: تعداد قابل توجهی از معتادان با نگرانی از اینکه هویت آنها شناسایی می شود بر این باورند با خوددرمانی مشکل آنها حل می شود. نظر شما در این باره چیست؟
- خوددرمانی شامل درمان نگهدارنده بوده و با مصرف موادی مانند متادون یا «بوپرنورفین» یا شربت تریاک ممکن است در برخی بیماران یک درمان موقت محسوب شود، اما پرسشی که مطرح می شود این است که شرایط اجتماعی و خانوادگی بیمار چه می شود بنابراین رویکردهای درمانی باید جامع نگرانه و علاوه بر درمان مشکلات جسمی ناشی از اعتیاد به‌دنبال ترمیم زخم های روانی و دیگر چالش های فرد معتاد نیز باشد. نمونه هایی از این روش های درمانی موسوم به «انجمن معتادان گمنام» (NA) یا «کنگره ۶۰» است که حتی در این رویکرد نیز بین بیمارانی که تمایل به مشارکت در جمع دارند با آن دسته از بیماران جمع‌گریز و منزوی تفاوت وجود دارد و قرار نیست همه معتادان به یک روش درمانی پاسخ دهند. نکته مهم اینکه جلسه‌های مختلفی با عنوان «خودیاری» نیز به‌صورت برخط(آنلاین) برای معتادان برگزار می شود که فرد درگیر با اعتیاد می تواند با یک هویت ناشناس در آنها شرکت و فرایند درمان خود را پیگیری کند.
ایرنا: آیا ترک اعتیاد یک فرایند هزینه‌بر است؟
- می توان به صراحت گفت هزینه درمان اعتیاد در کشورمان از هزینه تهیه و مصرف مواد مخدر به مراتب ارزانتر است، برخی خدمات مرتبط با این موضوع از جمله «NA» رایگان است. شاید بتوان به جرات گفت کمتر معتادی پیدا می کنید که هزینه درمان ماهانه او از هزینه مصرف یک هفته مواد بیشتر باشد.
ایرنا: نظر شما درباره سامانه آیتادیس(اطلاعات درمان سوءمصرف مواد ایران) چیست؟ آیا راه‌اندازی مجدد آن می‌تواند به درمانگری اعتیاد کمک کند؟
- هر سامانه ای که به شفافیت در فرایند دریافت خدمات درمانی (نه فقط دارو) و نظارت منطقی بر این فرایند کمک کند می تواند یاریگر ما باشد به شرط اینکه اصول محرمانگی و رازداری بیمار حفظ شود. سامانه آیداتیس با همه معایبی که دارد، بودش به از نبودش است و بنابراین باید از مسوولان پرسید چرا از دست رفت. معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان سامانه جایگزینی را آماده کرده بود که به اعتقاد من از سامانه آیداتیس بهتر بود ولی متاسفانه آن نیز عملیاتی نشد که دلایل آن را باید از مسوولان مرتبط پرسید و بطور یقین پاسخ های دقیقتر دارند.
ایرنا: انتظار شما از مسوولان درباره اعتیاد و درمان این بیماری چیست؟
- درخواست ما این است که بپذیرند شاید با همه روش‌ها به خوبی آشنا نباشند و بنابراین در مسیر برنامه‌ریزی ها و تصمیم گیری ها، درمانگران اعتیاد را یاری کنند نه اینکه سنگ‌اندازی شود. پاسخ‌دهی بهنگام و مناسب یک شاخص در موفقیت خدمات سلامتی است ولی به‌طور مثال در کشور چند سال است که گُل به‌عنوان ماده مخدر در دسترس، مورد استفاده قرارمی گیرد اما همچنان ما اقدامات آموزشی مناسب برای درمانگران اعتیاد از طرف نهادهای مسئول و در راس آن وزارت بهداشت نمی بینیم. اعتیاد یک معضل چندوجهی و نیازمند هم افزایی نهادها و مجموعه های مختلف است، انتظار می رود این موضوع از سوی مسوولان بالادستی در بخشنامه ها و تصمیم‌گیری ها با جدیت بیشتری دنبال شود.
به گزارش ایرنا، طبق آمار و اطلاعات موجود حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار معتاد در ۹ هزار مرکز درمان سو مصرف مواد در کشور تحت درمان هستند.
به گفته مسوولان سازمان بهزیستی، سن مصرف کنندگان مواد مخدر صنعتی در اصفهان به زیر ۱۸ سال رسیده است.
بر اساس آمار شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر، یکصد هزار تا ١٢٠ هزار معتاد در استان اصفهان وجود دارد که حدود ۱۰ درصد از آنها را زنان تشکیل می‌دهند.
۲۰ درصد مسمومیت‌های دارویی در اصفهان بدلیل سوء مصرف انواع مواد مخدر، محرک، روانگردان و مشروبات الکلی است.