اصرارهای اردوغان برای شركت درعملیات موصل/تلاش برای منافع حداكثری

به گزارش روز یكشنبه ایرنا، درپی این اصرار، بغداد حضور نیروهای تركیه درپایگاه گویش را غیرقانونی ونقض حاكمیت آن كشور اعلام و مجلس نمایندگان عراق نیز خواستار خروج فوری نیروهای تركیه ازعراق شد كه با كنش و واكنش های متقابل بین بغداد و آنكارا، روابط دو كشور به طور كم سابقه ای ملتهب شد.
اما اظهارات تازه او درخصوص مشاركت درعملیات موصل وتاكید بر اینكه اگر با مشاركت تركیه مخالفت شود، طرح های ب و ج خود را وارد عمل خواهد كرد، سئوال برانگیز شده وگنجكاوی محافل سیاسی و خبری را در خصوص ماهیت این طرح ها را بر انگیخته است.
رئیس جمهوری تركیه روز جمعه گذشته در اجتماع مردم شهر قونیه دوباره به موضوع موصل پرداخت و گفت: تركیه برای مشاركت در عملیات آزاد سازی موصل عزم راسخ دارد.
او تصریح كرد اگر ائتلاف بین المللی ضد داعش نخواهد كه تركیه در این عملیات شركت كند، ما طرح های ب و ج خود را اجرا می كنیم. اما نگفت كه این طرح ها چیست.
اردوغان گفت:' شما خود تركیه را دعوت كرده اید و اكنون می گویید كه از بعشیقه خارج شوید. خیلی ببخشید ما در آنجا قوم و خویش داریم. برادران تركمن آنجا هستند. به ما می گویند بیایید كمك كنید. آنجا برادران كرد و عرب داریم. ما را دعوت می كنند. عبادی خودش در آنكارا این تقاضاها را به ما منتقل كرد. اكنون می گویند بروید. به بخشید ما نخواهیم رفت'.
اردوغان دوباره به موضوع پایگاه بعشیقه در شمال موصل پرداخت و با تكرار آمادگی كشورش برای مبارزه با داعش و سایر گروه های تروریستی در منطقه، گفت: 'هیچكس درباره پایگاه ما در بعشیقه سخن نگوید. این پایگاه ماندنی است'.
رئیس جمهوری تركیه گفت :' اكنون می گویند كه می خواهیم موصل را بگیریم. ما به صراحت می گوئیم اجازه نخواهیم داد موصل به داعش و یا سایر گروه های تروریستی داده شود'.
اردوغان با اشاره به مذاكرات امروز لوزان گفت: وزیر خارجه تركیه پیشنهاد تركیه را برای مشاركت در عملیات موصل به ائتلاف بین المللی اعلام خواهد كرد. پایگاه بعشیقه در آنجا خواهد ماند. این به منزله بیمه تركیه در قبال حملات تروریستی است.
وی با ادعای اینكه العبادی در آنكارا پیشنهاد تشكیل این پایگاه را داده است، گفت: وزیر دفاع عراق نیز از این پایگاه بازدید كرده است. چه شد كه اكنون از تركیه می خواهید از منطقه خارج شود.
اردوغان روزگذشته نیز كه برای شركت درمراسم رسمی شروع سال تحصیلی جاری دانشگاه رجب طیب اردوغان به زادگاه خود ریزه رفته بود، در اجتماع مردم دوباره به موضوع پایگاه بعشیقه در شمال موصل پرداخت و با تكرار آمادگی كشورش برای مبارزه با داعش و سایر گروه های تروریستی در منطقه، گفت: «هیچكس درباره پایگاه ما در بعشیقه سخن نگوید. این پایگاه ماندنی است'.
رئیس جمهوری تركیه گفت: فقط موضوع موصل نیست كه در تلعفر نیز قوم خویشان ما زندگی می كنند كه اكثر آنها تركمن های شیعی و كرد هستند.
او تاكید كرد ساختار قومی این شهرها باید حفظ شود.
اردوغان در حالی دوباره به موضوع موصل و به اصرارش بر مشاركت تركیه در عملیات آزاد سازی موصل ادامه می دهد كه در دوره اخیر روابط آنكارا – بغداد از روی مناقشه اردوگاه بعشیقه واقع در 32 كیلومتری شمال موصل دوباره ملتهب شده و به رویكرد تازه دولت آنكارا در آنچه كه در شعار «كاهش دشمنان و افزایش دوستان» خلاصه شده، آسیب می زند.
در حالی كه اردوغان و مقامات دولت آنكارا تاكید دارند نظامیان این كشور به دعوت دولت عراق به منطقه رفته و داوطلبان بومی در منطقه را برای مقابله با داعش آموزش می دهند و در رسانه های نزدیك به دولت فیلم و گزارش هایی از بازدید وزیر دفاع وقت عراق از پایگاه بعشیقه و مصاحبه مطبوعاتی مشترك احمد داوداوغلو نخست وزیر وقت و حیدرالعبادی منتشر می كنند، دولت بغداد این ادعاها را رد كرد و توافقات دو طرف را شامل حضور نظامی تركیه در این پایگاه ندانسته اند.
از سوی دیگر در مقابل اظهارات تند اردوغان علیه العبادی و دولت عراق، برخی مقامات تركیه، با اظهارات خود سعی در كنترل و مدیریت تنش با بغداد را دنبال می كنند. ابراهیم كالین سخنگوی ریاست جمهوری روز پنجشنبه در آنكارا به خبرنگاران گفت: تركیه بر حفظ و حراست از تمامیت ارضی عراق تاكید داشته و خواهان حل اختلافات با عراق از طریق گفت و گو می باشد.
او گفت: تركیه تاكنون حدود چهار هزار نفر از مردمان بومی داوطلب را در بعشیقه آموزش داده است. سایر مقامات تركیه نیز بر همین منوال اظهارات داشته و گفته اند با پایان عملیات موصل، تركیه از بعشیقه خارج خواهد شد. اما این اظهارات رسمی نیست و به نوعی سعی می شود بحران در روابط بین دو كشور به نحوی مدیریت شود كه تركیه در شرایط دوره ای حاكم بر منطقه، با دست پر و با در دست داشتن برگ برنده های جدید، سر برون آورد.
*** چرایی اصرار اردوغان در مساله موصل
علایق تاریخی تركیه درموصل واینكه موصل به عنوان آخرین قطعه جدا شده ازامپراطوری عثمانی در حال انقراض در اذهان ملی این كشور جای گرفته بر هیچ كس پوشیده نیست. افزون بر آن منابع سرشار هیدروكربوری منطقه و قراردادهای نفتی دوران عثمانی و توافقات سال های اخیر آنكارا با اقلیم كردستان عراق در زمینه انرژی، همواره جزو حساس ترین موضوعات مورد بحث در محافل سیاسی و اقتصادی تركیه بوده است. لذا به نوعی ریشه واكنش های اردوغان و سایر مقامات بلند پایه دولت آنكارا در مورد موصل را نیز باید با لحاظ این رشته های ارتباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
موضوع لزوم مشاركت تركیه درعملیات موصل را اولین بار اردوغان در اول اكتبر در آئین شروع دوره قانونگذاری در مجلس تركیه عنوان كرد.
حسین ودینالی نویسنده تركیه ای درخصوص اصرارهای اردوغان در مورد موصل در روزنامه آیدینلیك مدعی شده است، آمریكا از تركیه خواسته عملیات علیه پ.ك.ك را متوقف كرده، حزب اتحاد دمكراتیك سوریه (پ.ی.د) را تروریست نشمارد، درمقابل منطقه امن مورد نظر تركیه در شمال سوریه را پذیرفته و به مشاركت تركیه در عملیات موصل رضایت دهد.
دوغوپرینچك رهبر حزب وطن و رفعت باللی از دست اندركاران این حزب نیز پیشتر دراین راستا ادعاهایی را مطرح كرده اند.
اما پرینچك و باللی تحلیل دارند كه این پیشنهاد امریكا در واقع توطئه ای برای دور كردن تركیه از هم رویكردهای تازه و عقلانی در همگرایی منطقه ای می باشد و باید دولت آنكارا هشیار باشد.
حسین ویدانلی به نكته دقیقی در رویكرد اردوغان به مساله موصل اشاره دارد و در تارنمای خبری و تحلیلی «اودا تی.وی» نوشته است: آنكارا به خوبی احساس كرده است كه با عملیات موصل، داعش ازمنطقه پاكسازی خواهد شد. اما با طرح نگرانی های قومی ومذهبی تاكید دارد كه باید در میز مذاكره باشد و به حاشیه رانده نشود.
او با یاد آوری اینكه اردوغان در نشست سران گروه 20 در چین به موضوع رقه وهمكاری با آمریكا پافشاری كرده بود، ولی در نشست های سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورك، رقه را كنار گذاشت و موصل را برجسته كرد.
این نویسنده می گوید كه گویش اردوغان، به دنبال اجازه آمریكا به اقامه دعوی بر سر واقعه 11 سپتامبر علیه عربستان، تغییر كرد.
حسین ویدانلی، مصاحبه مطبوعاتی اردوغان به دنبال این تحول در آمریكا با تلویزیون دبی را یاد آور شده ونوشته است، اردوغان در این گفت و گو تاكید كرد كه موصل و تلعفر متعلق به سنی های عرب وتركمن است و بعداز داعش نیز خواهد بود.
اما جمیل اردم مشاور عالی ریاست جمهوری تركیه در مقاله ای به دنبال اظهارات اخیر اردوغان درمورد پیمان صلح لوزان كه بسیار جنجال آفرین شد، نوشت: در واقع انتقاد اردوغان ازاین صلح نامه به خاطر از دست دادن موصل با انعقاد این پیمان بود.
اظهارات اردوغان ازامضا كنندگان پیمان صلح لوزان در اوایل مهر ماه جاری با واكنش شدید محافل جمهوریخواه تركیه روبرو شده و این را حمله ای علیه جمهوری تركیه ارزیابی كردند.
این در حالی است كه به باور این محافل، لوزان سند مالكیت جمهوری تركیه است و اصولا با این سند جمهوری تركیه بنا شده است.
اما محرم ساری كایا نویسنده و تحلیل گر مسائل سیاسی تركیه در روزنامه خبر تركه به نقل از فكری ایشیك وزیر دفاع تركیه نوشته است: تركیه به طور یقین در عملیات موصل خواهد بود و در سوریه نیز تا الباب به پیش خواهد رفت. او حتی تاریخ داده وگفته است این عملیات بعداز 20 اكتبر جاری صورت خواهد گرفت.
اما آگاهان سیاسی با اشاره به تغییرات خیره كننده در تحولات و معادلات سیاسی و نظامی منطقه، می گویند فضا عوض شده وبا كارت قرمز عراق به تركیه و اعتراضات شدید بغداد به حضور نیروهای تركیه در بعشیقه، حمایت های ضمنی و آشكار كشورهای آمریكا و منطقه از این خواسته ، طرح های آنكارا را با دشواری جدی روبرو كرده است.
كمال اوزترك مشاور عالی مطبوعاتی اردوغان در دوران نخست وزیری و مدیرعامل پیشین خبرگزاری آناتولی در خصوص نگاه تركیه به مساله موصل به نقل از یك مقام بلند پایه امنیتی تركیه نوشته است: دیگر در خاورمیانه روشن نیست كه چه كسی با كی هم پیمانی می كند، پیمانی كه امروز بسته می شود، فردا بر هم می خورد.
او با تاكید بر اینكه دیگر با ابزارهای سیاسی متعارف دیپلماتیك نه می توان اوضاع در خاورمیانه را به نفع خود مدیریت كرد، نوشته است: زمین سیاسی چنان لغزنده ومتغییر وغیرقابل اعتماد شده كه قواعد دیپلماسی، قراردادهای بین المللی، پیمان ها در یك لحظه ماهیت وجودی خود را از دست داده و به جای آن پیمان های تازه شكل می گیرد.
شاید اشاره اردوغان در این دوره به وجود طرح های ب و ج تركیه نیز این باشد كه بالاخره تركیه مولفه هایی را در تلعفر و موصل و شمال عراق دارد و اینها صرف به گزینه های نظامی و ابزارهای در اختیار دستگاه دیپلماسی این كشور خلاصه نمی شود.
اوزترك به نقل از این مقامام امنیتی كه نام وی را فاش نكرده می نویسد: 63 كشور گویا برای مبارزه با داعش ائتلاف كرده اند ولی هیچكس نه می داند چه كسی با كی در منطقه چه می كند؟ به تحلیل وی گرچه دعوای اصلی در منطقه و عراق، حول محور موصل گره خورده دیده می شود ولی درابعادی است كه می تواند تمامیت ارضی عراق و نقشه آن كشور را تغییر دهد. به ادعای او در موصل، آمریكا و ایران هم پیمانی دارند.
البته این ادعا كه به عنوان مشاور عالی مطبوعاتی پیشین اردوغان مطرح می شود، ازسویی به نوعی بازگو كننده دیدگاه حاكم بر محافل دولتی است و در اكثر رسانه های نزدیك به دولت و درمحافل سیاسی نزدیك به حاكمیت حاكم نیز چنین گمانه زنی هایی است. اما در محافل رسانه ای مستقل این تحلیل است كه ایران وآمریكا درواقع هم پیمانی ندارند. یك نوع بازخوانی وفهم مشترك بین دو طرف در خصوص خاتمه دادن به خشونت و درگیری ها در منطقه حاصل شده است.
چنین دیده می شود كه آنكارا درزمین لغزنده سیاسی در خاورمیانه و با توجه به تضادی كه در منافع خود با هم پیمانان سنتی خود در غرب پیدا كرده، با تبیین توانایی ها و ظرفیت های نفوذی تركیه در منطقه، برای حداكثر سازی منافع ملی خود، به نوعی در تلاش مدیریت بحرانی است كه بالاخره در آفرینش آن نیز نقش آفرینی مهمی داشته است. آنكارا از سوی می خواهد از گفتمان تازه در سیاست خارجی خود كه بینالی یلدریم نخست وزیر چند ماهه تركیه آن را در شمار «كاهش دشمنان وافزایش دوستان» خلاصه كرده، دور نشود و ازطرفی در گفت و گوی رو در رو با كشورهای عراق و سوریه كه شاید بهترین الگو برای هم افزایی و تامین منافع ملی مشترك كشورهای منطقه باشد، به خاطر برخی ملاحظات فكری و علقه های مذهبی و دغدغه های اقتصادی و تجاری دچار تردید می شود.
به باور كارشناسان بین المللی و آگاهان به مسائل منطقه، مساله موصل در ورای ادعاهای شیعه وسنی، مساله دلارهای نفتی است. لذا بالا بردن تنش در مساله موصل با توجه به عزم ارتش و مردم عراق در پاكسازی از داعش، می تواند تاثیرات منفی طولانی مدتی در روابط آنكارا – بغداد گذاشته و بازیافت دوباره این كشور به عنوان دومین شریك تجاری تركیه، را بسیار دشوار خواهد كرد.
عراق در سال های اخیر دومین شركت تجاری تركیه شده و حجم صادرات تركیه به عراق به بیش از 12 میلیارد دلار در سال رسیده بود.
اما در سال های اخیر با كاهش جدی درآمدهای نفتی اقلیم كردستان عراق و تنش در روابط دو كشور، مبادلات بازرگانی و حضور بخش خصوصی تركیه در عراق بسیار كم رنگ شده است.
خاورم/2011** انتشاردهنده : عزیز موسوی