در اين مطلب آمده است: هر سال بدتر از پارسال؛ اين وضع كيفيت هواي تهران در دهه گذشته است كه همچنان به روند خود ادامه مي‌دهد و نوروز آلوده و پيش‌بيني‌ها براي هواي امسال هم آن را تأييد مي‌كند.
اگر چه كيفيت هواي پايتخت در سال ٩٦، ٥درصد بدتر از 95 بود، اما آلوده‌ترين نوروز 10سال گذشته از شديدشدن آلودگي هوا براي امسال حكايت دارد. ساكنان پايتخت ايران در خلوت‌ترين روزهاي سال خود يعني نوروز امسال، تنها يك روز پاك داشتند كه در كنار 7 روز سالم و 5 روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس بدترين وضع 10سال گذشته را پشت سر گذاشتند و پيش‌بيني‌ها هم روزهاي دشواري را براي ادامه سال آنها برآورد مي‌كند؛ «سالي كه نكوست از بهارش پيداست».
روزهاي آلوده پايتخت در سال 97 افزايش مي‌يابد؟
«روزهاي آلوده پايتخت در 97 افزايش مي‌يابد»؛ اين جمله را ديروز مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران با قيد «احتمالا» گفت هر چند كه كارشناسان زيادي آن را قطعي مي‌دانند و معتقدند روزهاي آلوده نه‌تنها در پايتخت بلكه در بسياري از كلانشهرهاي ايران و در سال 97 افزايش خواهد يافت.
«وحيد حسيني» در گفت‌و‌گوي ديروز خود با «ايسنا» گفته بود كه برآيند شاخص‌هاي كيفيت اين دهه نشان مي‌دهد نوروز 97 آلوده‌ترين هوا را داشت و با اين مقدمه از پيش‌بيني روزهاي آلوده سال هم سخن گفت. او درباره علت اين آلودگي گفت: «يكي از عوامل اصلي افزايش غلظت آلاينده‌هاي جوي پايتخت در روزهاي اخير، ورود گرد و غبار به فضاي تهران است.
پديده گرد و غبار و سامانه آلوده ناشي از آن در پايتخت پديده غالب نوروز 97 در تهران بود كه همين موضوع تأثير مستقيمي بر افزايش غلظت آلاينده‌هاي شهر در روزهاي تعطيل داشت.»
مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران عامل ديگري را هم در اين آلودگي كم‌سابقه تأثيرگذار دانست و آن افزايش حجم ترافيك معابر نسبت به سال‌هاي گذشته بود: «علاوه بر گرد و غبار، حجم ترافيك معابر سطح شهر تهران نيز در هفته نخست سال جديد بيش از حد انتظار بود كه همين امر منجر به افزايش شاخص آلايندگي هواي تهران در روزهاي نخست تعطيلات نوروز شد. به همين دليل امسال شاهد افزايش آلودگي هوا و تعداد روزهاي ناسالم شهر تهران در ايام نوروز بوديم كه نسبت به سال‌هاي گذشته چشمگير بود.»
نوروز هر چه بود، گذشت و حالا نگراني شهروندان از روزها و ماه‌هاي آينده است كه حسيني در اين‌باره هم خبر چندان خوشي نداشت: «ممكن است طي امسال شاهد افزايش روزهاي آلوده و ناسالم هواي شهر تهران در مقايسه با سال گذشته باشيم؛ اين در شرايطي است كه هواي پايتخت در 15روز از سال به‌طور معمول پاك است كه بيشتر اين روزهاي پاك نيز مربوط به فروردين‌ماه هستند كه متاسفانه نوروز امسال هوا اينطور نبود.»
مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران اشاره كوتاهي به دليل اين آلودگي و راهكارها هم داشت: «بخش عمده پديده گردوغبار نوروزي به‌عنوان يكي از عوامل اصلي آلودگي هواي شهر تهران منشأ داخلي دارد و راهكار اصلي مقابله با اين پديده مديريت منابع آبي كشور با هدف مقابله با ريزگردها است.»
حسيني اما در گفت‌و‌گو با «شهروند» بخشي‌هايي از گفت‌و‌گو با «ايسنا» را غيردقيق و نادرست مي‌داند و معتقد است كه نمي‌توان درباره تعداد روزهاي آلوده امسال سخن گفت. او در اين‌باره مي‌گويد: «نمي‌شود پيش‌بيني جدي انجام داد ولي مي‌شود گفت كه آلودگي هواي تهران با شيب بسيار اندك روبه بهبود است كه البته من نام اين وضع را بهبود نمي‌دانم چون مثلا با اين شيب شايد 30سال آينده وضع هواي تهران به شرايط مساعد برسد.»
حسيني درباره دلايل آلودگي پايتخت در عيد امسال هم مي‌گويد: «آلودگي هواي تهران ترافيكي است و در روزهاي اول هم باد جدي نوزيده است؛ يعني آلودگي از بيرون وارد نشده و آلودگي توليدي هم از شهر خارج نشده است. من به‌عنوان يك شهروند، ترافيك در سطح شهر را سنگين ديدم ولي بايد منتظر انتشار اطلاعات دقيق ترافيكي ماند. روز پنجم هم يك طوفان سنگين در كشور وزيد و درنهايت به تهران هم رسيد و دو روز در سطح اين شهر منجر به آلودگي شد. پس دليل آلودگي نوروز امسال اين دو مورد است.»
مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران درباره راهكار كنترل و كاهش اين آلودگي هم مي‌گويد: «بهمن امسال معاونت حمل‌ونقل و ترافيك شهرداري تهران يك برنامه منتشر كرد كه براساس مطالعات و محاسبات پيش‌بيني مي‌شود با سرمايه‌گذاري عمومي به مبلغ ٧٥٠٠٠ميليارد ريال طي٤ سال، نشر آلاينده‌هاي ذرات به ميزان ٥٥درصد و ساير آلاينده‌هاي گازي به ميزان ٤٥درصد كاهش يابد. اين راهكار نسبتا كوتاه‌مدت است. در درازمدت هم بايد كيفيت خودروها و نظارت دقيق‌تر صورت بگيرد. همه اين موارد نياز به برنامه و بودجه هنگفت دارد و اگر اين بودجه‌ها تأمين شود اين بحران حتما به سرانجام خواهد رسيد.»
حسيني معتقد است كه بخش عمده آلودگي پايتخت، داخلي است و بخش ديگر هم كه منشأ خارج از تهران دارد نياز به برنامه‌هاي كلان كشوري دارد: «آلودگي هواي تهران دو تيپ است؛ يك منشأ آن مربوط به خود شهر است كه با اين پروژه‌ها حل مي‌شود و بخشي هم مربوط به گردو غبار است كه نسبت به آلودگي داخلي بسيار كمتر است. آلودگي آذر تا بهمن و اسفند معمولا بدون ورزش باد است و منشأ داخلي دارد و اين آلودگي داخلي بسيار خطرناك‌تر است. اول بايد به سمت منشأ داخلي در شهر تهران توجه كنيم و در سطح كلان هم درباره بودجه‌هاي آبي هم كارهايي در حال انجام است. آلودگي از آذر تا اسفند توليد خود تهران و دليل آن وارونگي است و بايد مديريت تهران به فكر اين موضوع باشد.»
روياي بي‌سرانجامِ زمستان بدون دود 96
شهرداري كه اين روزها در برزخ استعفا به سر مي‌برد و بر واگذاري كليد ساختمان خيابان بهشت اصرار مي‌ورزد، در نخستين روزهاي شروع كارش در شهرداري، از آرزوي يك زمستان بدون دود براي تهران سخن گفت و اميدوار بود كه 96 پايتخت ايران وضع بهتري داشته باشد كه البته اين رويا هيچ‌گاه محقق نشد.
«محمدعلي نجفي» اوايل مهر پارسال از «رايزني جدي با وزارتخانه‌هاي نفت و نيرو» خبر داده و گفته بود: «بخشي از آلودگي‌ها در فصل زمستان مربوط به نيروگاه‌هاي اطراف تهران است. با اين وزارتخانه‌ها رايزني كرده‌ايم تا نيروگاه‌هاي اطراف تهران در فصل زمستان از سوخت مازوت استفاده نكنند. وزير نفت قول داده است تا به منظور تأمين گاز براي نيروگاه‌هاي اطراف تهران اقدام كند و زمستان امسال با مشكلي مواجه نشويم.»
او در آن روز گفته بود كه «اميدواريم امسال از لحاظ كاهش آلودگي هوا وضع بهتري داشته باشيم» اما چنين نشد و براساس گزارش‌هاي رسمي كيفيت هواي تهران در سال 96 نسبت به 95، 5درصد كاهش يافت. آن‌طور كه «ليلا نظري» سخنگوي شركت كنترل كيفيت هواي تهران در نخستين روزهاي امسال توضيح داد در سال ٩٦ تا روز ٢٩ اسفند، هوا ١٤روز پاك، ٢٤٢روز سالم، ١٠٠روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس و ٨ روز ناسالم براي همه بود. او درنهايت به اين جمع‌بندي رسيد كه هواي پايتخت در‌سال 96 نسبت به‌سال ٩٥، كه ١٦ روز پاك، ٢٦٠ روز سالم، ٨٠ روز ناسالم براي گروه‌هاي حساس و ٩ روز ناسالم براي همه داشته، افت داشته و ٥درصد بدتر شد. حالا اما به نظر مي‌آيد روزهاي سخت‌تري در انتظار تهران و كلانشهرهاي ايران است.
اين همه اخبار بد براي محيط زيست ايران از كجا منشأ مي‌گيرد و مسئولان چه راهكاري براي اين شرايط مدنظر دارند؟ معاون محيط‌زيست انساني سازمان حفاظت محيط‌زيست ايران كه مديريت دفتر برنامه‌ريزي و تلفيق ستاد احياي درياچه اروميه را هم برعهده دارد، توضيحات مفصلي در اين زمينه دارد و معتقد است كه در دو دهه گذشته بارها طبيعت به ايرانيان و مسئولان تلنگر وارد كرد اما كاري اثربخشي صورت نگرفت و حالا همه محكوم به شتاب در فعاليت براي مقابله براي وضع كنوني‌اند.
«مسعود تجريشي» در پاسخ به اين پرسش كه چرا نوروز امسال تا اين اندازه آلوده بود، مي‌گويد: «شاخص آلودگي هوا از چند عامل تشكيل شده است كه اين شاخص‌ها الان تغيير كرده و الان كيفيت خودروها به سمتي رفته كه مثلا مونواكسيد كربن چندان تأثيري ندارد اگرچه 10سال پيش تأثيرگذار بود. در گذشته پارامتر ذرات معلق كمتر از 10 ميكرون تأثيرگذار بود ولي آرام آرام اين وضع تشديد شد. اتفاقي كه افتاده اين است كه با توجه به پيشرفت تكنولوژي در دنيا، ذرات ثانويه‌اي در اتمسفر شكل مي‌گيرد كه مي‌تواند به دليل سوخت گوگرد باشد كه در هوا منتشر مي‌شود. ما در 6 ماهه دوم سال در تهران و شهرهايي كه تالاب‌هاي خشك اطراف آن است از ذراتي حرف مي‌زنيم كه اندازه آن از 2ونيم ميكرون كمتر است. اما در 6 ماهه دوم سخن از ذرات 10 ميكروني است.»
او درباره كاهش بارندگي در زمستان و پاييز پارسال و پيش‌بيني براي ادامه اين روند در‌سال جديد هم مي‌گويد: «از سال 81 خشكسالي‌هاي ما تواتر بيشتري داشته است. از ارديبهشت، خرداد تا حدود شهريور، ذرات 10ميكروني باعث ناسالمي هوا مي‌شود. امسال با توجه به كاهش بارش‌ها و تداوم خشكي‌ها اين زمان كمي تغيير كرده است. بارش‌هاي زمستان و پاييزه كه معمولا 40درصد بارش‌هاي ما را تشكيل مي‌دهد پارسال رخ نداد و پيش‌بيني آبي‌سال 9٧ -9٦ كه الان شش‌ماه از آن گذشته است، 50درصد نسبت به دوره طولاني‌مدت، كاهش بارندگي داشتيم.
پارسال هم رطوبت زمستانه نداشتيم و هم بهار امسال بارش خوب اتفاق نيفتاد، زمين‌ها خشك است و مثلا دماي قم در ابتداي‌سال به 32درجه يا تهران به 24درجه رسيده بود كه تقريبا بي‌سابقه است. اين وضع منجر به ايجاد باد مي‌شود و چون دور و بر شهرها معمولا تالاب‌هاي خشك‌شده داريم ذرات به سمت شهرها حركت مي‌كنند. پس دليل هواي تهران در عيد امسال به همين ذرات برمي‌گردد كه بخش زيادي از آن مربوط به داخل كشور است.»
اگرچه مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران يكي از دلايل آلودگي كم‌سابقه فروردين امسال در پايتخت را افزايش حجم ترافيك معابر مي‌داند اما معاون محيط‌زيست انساني سازمان حفاظت محيط‌زيست اين عامل را چندان تأثيرگذار نمي‌داند و مي‌گويد: «تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌دهد كه حجم ترافيك معابر سطح شهر تهران در هفته نخست‌سال جديد آن‌قدر تأثيرگذار نبوده است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد منشأ اين آلودگي گردوغبار ناشي از خشك‌شدن تالاب‌ها است كه البته سازمان زمين‌شناسي، كانون‌هاي گردوغبار را شناسايي كرده است. اين كانون‌ها يكي دو‌سال است كه شناسايي شده و البته تازه شكل گرفته است.»
كفه‌هاي نابرابر ترازوي اقدامات در مقابل بحران‌ها
تجريشي معتقد است كه اقدامات انجام‌شده در دو دهه گذشته به نسبت رشد بحران‌هاي زيست‌محيطي ناچيز بوده است و شرايط كنوني محصول عملكرد اين دو دهه است: «در سال‌هاي اخير هوا گرم‌تر و بارش‌ها كمتر شده و آب در بالادست صرف كشاورزي شده است و همه اين موارد باعث شده كه از حدود سه‌سال پيش اين موضوع موردتوجه دستگاه‌هاي دولتي قرار گيرد و الان منابع مالي در اختيار استان‌ها قرار گرفته است. ما الان 7 استان با وضع بحراني داريم؛ مثل خوزستان، قم، سيستان‌وبلوچستان. علاوه‌براين از‌سال گذشته اقدامات انجام و براي كرج، تهران و قزوين، منابع مالي درنظرگرفته شده تا بتوان متناسب با علت به سمت اقدامات اجرايي برويم. بايد براي منشأ اين گردوغبارها چاره‌انديشي كرد كه مثلا مالچ‌پاشي يا بوته‌كاري شود و... امسال سال خشكي داشتيم و متاسفانه وسعت اين وضع و كارهايي كه انجام مي‌شود دو كفه نامتوازن ترازو است.»
به‌طور متوسط سالانه يك‌ميليون خودروي جديد به جاده‌هاي ايران افزوده مي‌شود و تعداد زيادي از آنها هم به تهران افزوده مي‌شوند و همين عامل هم در افزايش آلودگي‌هاي تهران تأثيرگذار است.
تجريشي با اشاره به اين موضوع توضيح مي‌گويد: «تقريبا در اين‌سال‌ها به‌طور متوسط يك‌ميليون خودرو شماره‌گذاري كرديم. يك‌سال به سن خودروهاي عمومي افزوده و تعداد خودروها هم بيشتر شده است. اتوبوس‌هاي ما تقريبا 8سال است كه تغيير عمده‌اي به لحاظ نوسازي نداشتند و همه اين موارد در افزايش آلودگي‌ها تأثيرگذار است.» با اين توضيحات، چه راهكاري در كوتاه‌مدت براي شرايط كنوني پايتخت و كلانشهرهاي ايران وجود دارد؟
معاون محيط زيست انساني سازمان حفاظت محيط زيست دراين‌باره مي‌گويد:
«اقداماتي مانند شناسايي كانون‌ها براي احياي تالاب‌ها و كاشت درختان براي مناطق خشك شروع شده و به لحاظ وسعت براي سال 97 با اين 150ميليون دلار مي‌توان آرام آرام ميزان گردوغبار را كاهش داد. به لحاظ سوخت وزارت نفت قول داده تا پايان شهريور 97 تمام كلان‌شهرها سوخت استاندار يورو4 استفاده كنند. مثلا در اروميه از سوخت يورو 2 استفاده مي‌شود و ديديم كه امسال سال آلوده‌اي داشت. ما هنوز كاميون‌هايي داريم كه از جنگ جهاني دوم در سطح شهرها، جابه‌جايي كالاها را انجام مي‌دهند چون نمي‌توانند در سطح جاده‌هاي بين‌شهري حركت كنند. الان به وعده رئيس‌جمهوري مبني بر نوسازي اين نوگان، اميدواريم كه بتوانيم مسيرهاي پرتردد كشور را شناسايي كنيم و در اين مسيرها، گازوييل‌هاي استاندارد باشد كه باعث ايجاد ذرات ريزpm ٢,٥ نشود.»
تجريشي مي‌گويد كه تلنگرهاي طبيعت در دو دهه گذشته را ناديده گرفتيم و اكنون كار سختي براي جبران اين وضع پيش‌روي مسئولان و مردم ايران است: «از سال‌هاي گذشته، طبيعت تلنگر‌هايي به ما مي‌زد كه تالاب‌ها درحال خشك‌شدن است و بارش كم شده و ... اما متاسفانه ما در تله‌اي افتاديم و هنگام كمبود بارش، برداشت ما از آب‌هاي زيرزميني وحشتناك افزايش يافت. اين تلنگرهاي دو دهه اخير طبيعت را ناديده گرفتيم، حق طبيعت را گرفتيم و مصرف را افزايش داديم و الان مشكل بسيار جدي‌تر شده است. الان ما تقريبا تمام ظرفيت مالچ‌پاشي وزارت نفت را استفاده مي‌كنيم ولي با اين وجود عقب هستيم ولي با توجه به دو دهه گذشته بايد خود را تطبيق مي‌داديم ولي دست‌اندازي را در طبيعت افزايش داديم. اين كار را بايد از سال‌هاي قبل شروع مي‌كرديم نشد ولي مي‌شود گفت پولي كه‌سال قبل 100ميليون دلار بود و امسال 150 ميليون دلار است و كار مهم اين دو‌سال بود.»
*روزنامه شهروند
تهرام/7245**1625
تهران- روزنامه شهروند در شماره امروز- شنبه - با درج مطلبي با عنوان «هواي خاكستري در انتظار پايتخت»، موضوع كيفيت هواي تهران در ايام نوروز و پيش بيني شاخص آلايندگي هواي شهر در سال جديد را مورد بررسي قرار داده است.