ذخیره گاه زیست كره توران در كمند تهدید خشكسالی

به گزارش ایرنا، توران یا خارتوران یكی از سه منطقه حفاظت شده و دیدنی‌های طبیعی ایران است كه با مساحت یك میلیون و 470 هزار هكتار بعد از سرنگتی آفریقا، واقع در كشور تانزانیا، دومین منطقه بیوسفر جهان محسوب می‌شود.
این ذخیره گاه شامل سه محدوده پارك ملی ، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده است ، منطقه خارتوران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس، دومین مجموعه حفاظت شده وسیع در ایران كه علاوه بر این بزرگترین ذخیره‌گاه زیست‌كره كشور است و گونه های نادر جانوری و گیاهی را در خود جای داده است.
در این ذخیره گاه 41 گونه پستاندار، 167 گونه پرنده، 42 گونه خزنده و 2 گونه دوزیست شناسایی شده‌اند كه شاخص‌ترین آن‌ها یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی است.
خارتوران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس عنوان دومین مجموعه حفاظت شده وسیع ایران است.
یك میلیون هكتار از مجموع كل وسعت را پارك ملی و پناهگاه حیات وحش توران تشكیل می دهد كه یكی از 11 ذخیره‌گاه زیست‌كره در ایران است.
پارك ملی توران در شرق استان سمنان و در جنوب‌شرقی شهرستان شاهرود و قسمت كوچكی از بخش شرقی آن در سبزوار استان خراسان رضوی قرار گرفته‌ است، این مجموعه در ضلع جنوبی جاده تهران - مشهد، شرق دهستان طرود و شمال‌شرقی كویر مركزی ایران واقع شده‌ است.
ازسایر پستانداران این منطقه می‌توان به گرگ، شغال، روباه معمولی، كفتار، كاراكال، پلنگ، گربه وحشی یا دشتی، جبیر، آهو، پازن، (زیر گونه ایرانی) و قوچ وحشی است.
هوبره، زاغ بور، بحری، دلیجه، كبك، تیهو، بلدرچین، عقاب دشتی، چاخ لق، كبوتر چاهی، یاكریم، شاه بوف، سبزه قبا هندی، دم جنبانك ابلق، سنگ چشم دم سرخ و گنجشك معمولی از جمله پرندگان این منطقه هستند.
درمیان این پرندگان زاغ بور تنها پرنده بومی انحصاری ایران است كه در كنار بوته‌های قیچ زندگی می‌كند، خارتوران بهترین زیستگاه برای این پرنده به شمارمی‌رود.
انواع گوناگونی از رده خزندگان در این منطقه به چشم می‌خورد كه شامل راسته لاك‌پشت‌ها و نیز خانواده آگاماها، سمندرها و اسكینك‌ها است، از دیگر خانواده خزندگان می‌توان به بزمجه‌ها اشاره كرد.
همچنین، از خزندگان شاخص خارتوران هم به جز انواع سوسمار و آگاما می‌توان به بزمجه بیابانی و لاك‌پشت مهمیزدار و از راسته مارها به كفچه مار، افعی شاخ‌دار، مار زنگی و انواع مارهای جعفری اشاره كرد.
منطقه خارتوران به دلیل وجود ویژگی‌های منحصربه‌فرد، پوشش گیاهی خاص (قیچ، درمنه،كاروان كش، خار شتر، گز) عوارض جغرافیایی پست و بلند اقلیم ها باعث ایجاد طبیعت متنوع و از سرشار از گیاهان، جانوران و حشرات شده است.
اما این منطقه رویایی برای زیست حیات وحش این روزهای به دلیل خشكسالی و كمبود آب نیازمند تدبیر مسوولان و خیّران برای رفع كم آبی و تامین علوفه بر افزایش زاد و ولد و افزایش پوشش گیاهی در منطقه است.
با فرار سیدن فصل گرما كمبود آب و خشكسالی همواره گونه های گیاهی و جانواری این ذخیرگاه را تهدید می كند كه این وضعیت در سال جاری بسیار نگران كننده شده است.
خشكسالی در این ذخیره گاه اكنون به حدی رسیده است كه سالانه خیّران در قالب نذر با تامین آب و علوفه برای رفع عطش گونه های جانوری این منطقه اقدام می كنند.
به طوری كه در سه سال گذشته بیش از سه هزار تُن علوفه از سوی خیران به مناطق حفاظت شده شاهرود ارسال شد كه این امر گامی اساسی در جهت كاهش تلفات گونه های حیوانی در این مناطق شده است.
حدود 20 تانكر از سوی خیران و مشاركت اداره حفاظت محیط زیست شهرستان شاهرود در سه سال گذشته خریداری شده است و در روزهای گرم سال ،روزانه سه مرتبه به این مناطق آبرسانی می شود.
كارشناسان امر می گویند منطقه حفاظت شده توران با كمبود نیروی انسانی برای حفظ گونه های جانوری مواجه است و اكنون حدود 20 نفر به صورت شبانه روزی از این منطقه حفاظت می كنند در حالی كه مشخصه آمار جهانی چهار برابر این تعداد است.
سالانه بیش از 20 گونه حیوانی پستاندار از این منطقه حفاظت شده به دلیل سانحه رانندگی تلف می شوند كه حصار كشی این منطقه می تواند یكی از اقدامات موثر برای كاهش تلفات این گونه های جانوری ارزشمند باشد.

**خشكسالی پارك ملی توران را تهدید می كند
رییس پارك ملی توران شهرستان شاهرود گفت : خشكسالی و كمبود علوفه حیات وحش این منطقه حفاظت شده را تهدید می كند.
احمد رادمان در گفت و گو با ایرنا افزود : خشكسالی دلیل اصلی كاهش وحوش این پارك در سال‌های اخیر است و كمك خیران برای تامین علوفه در كاهش اثرات منفی این معضل فراروی این منطقه حفاظت شده تاثیرگذار خواهد بود.
وی با بیان این كه جمعیت وحوش سال گذشته این پارك ملی نسبت به سال 95 تغییر چندانی نداشته است، اظهاركرد : با نگاهی به آمارها در مقایسه با 10 سال اخیر به دلیل وقوع خشكسالی با كاهش قابل توجه زاد و ولد گونه های جانوری مواجه هستیم و در این مدت نتوانستیم جمعیت موجود را حفظ كنیم.
وی جمعیت گورخر آسیایی در پایش تابستان 96 به نسبت 10 سال پیش را 2 برابر اعلام و اضافه كرد ، ادامه داد : بزرگترین مشكل پارك ملی توران تامین آب در منطقه است كه با كمك خیران این مشكل تا حد مطلوبی برطرف شده است.
رادمان اضافه كرد : با خرید 10 تُن علوفه توسط اداره كل حفاظت محیط ‌زیست استان و 10 تُن علوفه از سوی خیران، بخشی از اثرات منفی خشكسالی و كمبود علوفه در منطقه جبران شده است.
رییس پارك ملی توران شاهرود تصریح كرد : با توجه به نقش و اهمیت حیات وحش در اقتصاد كشور، مردم منطقه در سال های گذشته همكاری‌های خوبی را با ماموران اجرایی پارك برای تهیه علوفه در قالب نذر طبیعت برای حیات وحش داشته اند.

**نذرطبیعت برای كاهش كم آبی در توران ضروری است
مدیركل حفاظت محیط زیست استان سمنان در گفت وگو با ایرنا با بیان این كه از 26 ماه اسفند 96 تاكنون هفت قلاده یوز در پارك ملی توران مشاهده شد، افزود: سال 95، 15 مرحله مشاهده یوزپلنگ به صورت مستقیم و توسط دوربین تله‌ای ثبت شد و همچنین محیطبان‌ها نزدیك به 15 مرتبه موفق به مشاهده پلنگ به صورت مستقیم و توسط دوربین‌های تله‌ای در منطقه شدند كه آخرین مرحله تصویر پلنگ در این منطقه 20 اسفند و در شرایطی كه خود را به طور ماهرانه‌ای استتار كرده بود به ثبت رسید.
عباسعلی دامنگیر با تاكید بر این كه مشاركت و حفاظت مردم بومی منطقه برای رفع تنش آبی باید در اولویت قرار گیرد است، افزود : با توجه به نقش و اهمیت حیات وحش در اقتصاد، مردم منطقه در سنوات اخیر همكاری‌های خوبی را با ماموران اجرایی پارك از جمله تهیه علوفه در قالب نذر طبیعت برای وحش داشتند.
وی با بیان این كه در سال 96 حدود سه تانكر آبرسانی از سوی خیّران به اداره حفاظت محیط زیست استان تحویل شد، گفت : همیاری مردم با این نهاد برای در امان ماندن گونه های جانوری در این مناطق شایسته تقدیر است.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان سمنان گفت : در سه سال گذشته حدود سه هزار تُن علوفه و 20 تانكر از سوی خیّران به این نهاد واگذار شد.
وی با بیان این كه، طرح فنس كشی محور مواصلاتی تهران - مشهد در منطقه عبور یوزپلنگ آسیایی در دست اقدام است، تصریح كرد: در سال جاری با همكاری برای اجرای طرح یوز، اداره كل راه و ترابری و محیط‌ زیست استان به فاصله 40 كیلومتر از میاندشت تا عباس‌آباد چندین تابلو و چراغ چشمك‌زن نصب‌شده است و از همه مسافران و زائران حرم علی بن موسی الرضا(ع) تقاضا داریم در این محدوده با سرعت مطمئن تردد كنند.
دامنگیر ادامه داد : به علت حساسیت منطقه پارك ملی توران شاهرود قرار نیست جاده جدیدی در این منطقه احداث شود چراكه به دلیل وجود گونه های مختلف جانوری، محیط‌ زیست به شدت مخالف عریض شدن جاده است و تنها در این نقطه اقدامات به سازی انجام‌شده است.
وی با بیان این كه سالانه بیش از 20 گونه جانوری پستاندار در منطقه حفاظت شده توران شاهرود به دلیل حوادث رانندگی تلف می شوند گفت: حصاركشی مناطق بهترین راهبرد برای جلوگیری این تلفات در این منطقه است.

**اعتبارات حصاركشی یوزپلنگ آسیایی در خارتوران ابلاغ شد
مدیركل راه و ترابری استان سمنان در گفت و گو با ایرنا گفت : ایجاد یك محورسالم و بی خطر، روگذر و زیرگذر و حصاركشی محور میاندشت- عباس آباد در شمال منطقه خارتوران كه به صورت 2 بانده است در دستور كار قرار دارد.
سید عبدالمجید نژاد صفوی به ایرنا گفت : به دلیل خطر انقراض یوزپلنگ و گورخر آسیایی در حیات وحش استان سمنان ایجاد مسیر سبز با هدف جلوگیری از تصادفات، كمك به تامین آب و علوفه در زمان نیاز و محافظت از سوی نیروهای حفاظتی برای جلوگیری از شكار این مسبر حصار كشی می شود.
وی خاطرنشان كرد: با توجه به تنوع زیستی استان سمنان، از انواع گربه سانان مانند یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، گربه كاراكال، گربه وحشی، گربه جنگلی، گربه پالاس، گربه شنی و سیاه گوش به تعداد قابل توجهی در این استان وجود دارد.
نژاد صفوی ادامه داد : براساس برآورد اولیه، اجرای این طرح 12 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد كه با رایزنی‌ و مساعدت سازمان‌ راهداری كشور بخشی از این اعتبار تخصیص داده شد.
وی بیان داشت : بخش دیگر از این اعتبار، از طریق اسناد خزانه و پس از انجام مناقصه به پیمانكار پرداخت می‌شود.
نژاد صفوی اجرای این طرح را پس از طی فرآیند مناقصه اعلام و افزود : طی مكاتبه با سازمان حفاظت محیط زیست ، محدوده و نقاط حساس، برای جلوگیری از بروز تصادفات خودروها با این حیوان كمیاب، برای ایمن‌سازی اعلام و ابلاغ شده است.
نژاد صفوی تصریح كرد: 10 كیلومتر از محل عبور یوزهای آسیایی در مسیر كاهك - عباس‌آباد شاهرود قرار دارد.

** چهار گونه حیوانی توران در خطر انقراض هستند
مدیركل محیط زیست استان سمنان گفت: از بین 41 گونه پستاندار شناخته‌شده در ذخیره‌گاه توران تعداد 6 گونه حمایت و حفاظت‌شده و تعداد چهار گونه (گورخر ایرانی، یوزپلنگ آسیایی، شاه روباه، گربه شنی)، در معرض خطر انقراض هستند.
عباسعلی دامنگیر در گفت و گو با ایرنا افزود: بر اساس قوانین و مقررات ملی ازنظر تعداد پرندگان تعداد 24 گونه حمایت و حفاظت‌شده و هفت گونه (دلیجه، عقاب خاكستری، عقاب طلایی، كیك، بالابان، بحری، شاهین، هوبره و زاغ بور) در معرض خطر انقراض است.
به گفته وی، از رده دوزیستان و خزندگان و ماهیان نیز گونه در معرض خطر انقراض در این ذخیره‌گاه موجود نیست.
دامنگیر افزود: اولین گام برای حفاظت از یوز در مجموعه حفاظتی توران شناسایی حداقل جمعیتی این جانور در منطقه بود كه با استفاده از دوربین‌های تله‌ای صورت گرفت و نقاط مشخص تردد یوز كه در فاز اول تا حدود زیادی شناسایی‌شده‌اند و به‌طور مداوم پایش می‌شوند؛ چراكه دوربین گذاری با تكیه‌بر نتایج به ‌دست‌آمده با حداقل نیرو و هزینه برای سال‌های متوالی تكرار خواهد شد كه آمار گوشت‌خواران بر اساس تصاویر گرفته‌شده و مشاهدات مستقیم بین 20 تا 30 قلاده یوزپلنگ است.
وی با اشاره به این كه همه یوزهای توران بیمه شدند، افزود : اگر برخورد با خودرو یا اتفاقی صورت گرفت و منجر به خسارت به این گونه نادر از حیات‌وحش شد؛ كارشناسان بیمه با تهیه عكس و گزارش اقدام به كارشناسی كرده و حق بیمه به طرح حفاظت از یوزپلنگ پرداخت می‌شود.
دامنگیر ادامه داد : البته اقداماتی مانند نصب چراغ‌های هشداردهنده، فنس كشی محل‌های پیك تردد یوزهای آسیایی، نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و آموزش همچنین زیرگذرهای طبیعی جهت پیشگیری از تصادفات جاده‌ای یوزهای آسیایی انجام‌شده است.

** ذخیرگاه توران به محیطبانان بیشتر نیاز دارد
یكی از محیطبانان منطقه حفاظت شده توران گفت : محیطبانان ، مظلوم‌ترین قشر كاركنان دولت هستند كه با مشكلات دوری از خانواده دست‌وپنجه نرم می‌كنند؛ ولی آنها عاشقانه با 9 شبانه‌روز كار و 6 شبانه‌روز استراحت در حال خدمت هستند.
علی محمدلو با اشاره به این كه حقوق محیطبانان در مقابل سختی‌های كار آن ها به نسبت كاركنان سایر دستگاه‌های اجرایی ناچیز است، افزود : معیشت محیط‌بانان باید موردتوجه ویژه قرار گیرد.
وی با بیان این كه هر 80 هزار هكتار از مساحت پارك ملی توران در اختیار یكی از محیطبانان است، گفت: محیط‌بانان همه این میزان مناطق را باید با موتورسیكلت سركشی كند.
وی با اشاره به متوسط جهانی تعداد محیطبانان به ازای مناطق حفاظت‌شده ، افزود : آمار جهانی، حفاظت از 10 هزار هكتار برای هر محیط‌بان است در حالی كه این رقم در پارك ملی توران به ازای هر 60 هزار هكتار است.
محمدلو تصریح كرد : از آنجا كه محیطبانان همواره در خطر مقابله با متخلفان و آسیب و مرگ قرار دارند از این رو نیاز به حمایت بیشتری دارند كه بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست لایحه حمایت از محیط بانان را تهیه و به دولت تقدیم كرد كه به تصویب رسید و اكنون در كمیسیون تخصصی مجلس قرار دارد تا بعد به صحن علنی مجلس برود.
محمدلو بیان داشت : با تصویب این لایحه، محیطبانان از بالاترین سقف حمایتی مانند نیروی مسلح برخوردار می شوند، همچنین تمام حمایت هایی كه در دوران تعقیب و بازداشت و بعد از آن بر آنها مترتب است مانند نیروهای مسلح خواهد بود و نسبت به بیمه هایی مانند بیمه عمر، حوادث و خانواده های آنها، در این مجموعه قرار می گیرند.
به گفته كارشناسان در ذخیره گاه زیستكره توران یك نقطه خالی از دام وجود ندارد، در پارك ملی توران هم تعلیف احشام وجود دارد در حالی كه از نظر قانونی این كار ممنوع است، در نتیجه نیاز است كه دستكم در فضای 100 هزار هكتاری پارك آزادسازی انجام شود تا اضطراب ناشی از حضور دام به حیات وحش وارد نگردد.
در هسته مركزی این پارك هشت سامانه عرفی عشایر و آغل دام وجود دارد و تاكنون چهار سامانه خریداری شده است. با وجود 160 سامانه عرفی و آغل در این منطقه حفاظت شده، خالی شدن هسته مركزی پارك به دلیل تراكم بالای گونه های جانوری در این منطقه، تاثیر بسیار زیادی در حفظ حیات وحش دارد.
منطقه حفاظت شده خارتوران با یك میلیون و 100 هزار هكتار مساحت در 140 كیلومتری جنوب شرقی شهر شاهرود و 28 كیلومتری جنوب شرقی مركز بخش بیارجمند و در شمال كویر مركزی ایران واقع شده است.
6026/7339