هفدهم مرداد ماه سال 1377، محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی، به همراه هشت نفر از اعضای كنسولگری ایران در مزار شریف افغانستان به دست گروهك تروریستی طالبان به شهادت رسید، شورای فرهنگ عمومی به پاس آسمانی شدن این سرباز اطلاع رسانی هفدهم مرداد ماه هر سال را به عنوان «روز خبرنگار» نامگذاری كرد.
حرفه خبرنگاری یا روزنامه نگاری را با تاریخی نزدیك به دو قرن در ایران می دانند كه در طول این دوره تاریخی دچار فراز و نشیب و حركت قدم به قدم رو به جلو تا مطرح شدن به عنوان یك ركن مهم و الزامی در جامعه شده است.
امروز این حرفه مهم جامعه از دیدگاه كارشناسان مختلف مورد ارزیابی، آسیب شناسی و بررسی بایسته ها و شایستگی ها قرار می گیرد، اكبر نصراللهی استاد ارتباطات معتقد است برای بحث در مورد خبرنگار ابتدا باید وی را توصیف كرد.
دیدگاه و نظرات كارشناسانه این استاد ارتباطات را در ادامه می خوانیم:
**خبرنگاران؛ ناظر و دیده‌بان جامعه
برای بحث در مورد خبرنگار ابتدا باید او را توصیف كرد، خبرنگاران حقیقتا، چشم و گوش و زبان، دیده‌بان و ناظر جامعه هستند و می توانند مثل خورشید بر ابعاد پنهان زندگی مردم تابیده و با اطلاع رسانی دقیق و به موقع، روشنگری و آگاهی بخشی و به مردم كمك كنند تا در زمینه های مختلف زندگی شخصی و اجتماعی درست تصمیم بگیرند.
خبرنگاران با نظارت خود بر عملكرد اركان مختلف جامعه از جمله قوا، نهادها و سازمان های مختلف و بخش های خصوصی و دولتی می توانند از انحراف دولتمردان، كارگزاران و مدیران از اهداف و چشم اندازهای كلان كشور جلوگیری كنند.
خبرنگاران می توانند به موازات مراكز و دستگاه های رسمی كشور مثل دانشگاهها و آموزش و پرورش به آموزش و فرهنگ سازی پرداخته و به سرعت رشد و توسعه كشور كمك و با مهارت افزایی كار مردم را تسریع و تسهیل كنند.
خبرنگاران همچنین می توانند با اطلاع رسانی صحیح و اتخاذ راهبرد واقع نمایی، امنیت مردم را تامین و تضمین كنند.
** بستر آماده سیاسی پیش نیاز ایفای مناسب نقش خبرنگاری
اما تمام نقش های مثبت و توصیف های بیان شده در شرایط آزاد و بستر آماده اجتماعی، سیاسی و اقتصادی كشور و با آگاه بودن خبرنگار بر اصول حرفه ای و باور خبرنگاران و رسانه ها به تعهدات و رسالت اجتماعی و داشتن عشق و علاقه به كارشان امكانپذیر می شود.
اگر عشق و علاقه نباشد و خبرنگاران بر اصول حرفه ای آگاه نباشند و بر رسالت حرفه ای خود باور و ایمان نداشته باشند و شرایط و بسترهای سیاسی و اجتماعی جامعه نیز مهیا نباشد خبرنگاران نمی توانند نقش های مثبت خود را ایفا كنند.
**رسانه باید در صدر باشد
اگر رسانه كشوری اصلاح شود جامعه اش اصلاح می شود، رسانه ها بر همه بخش ها، سازمان و اركان جامعه سرتر هستند و می توانند نقش راهنمایی و رهبری و حساسیت زایی و حساسیت افزایی در همه اقشار و سازمان ها و دستگاه ها داشته باشند و اگر بپذیریم آنها نقش بالا و مثبتی در مبارزه با فساد دارند، باید قدرشان را بدانیم و تلاش كنیم خبرنگار و رسانه در صدر باشند.
خبرگزاری ها به ویژه روزنامه ها در شرایط كنونی حالت رو به احتضاری دارند، متاسفانه خبرنگاران ما به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی و پایین آمدن آستانه تحمل برخی مسئولان با مشكلات زیادی مواجه اند و شاید یكی از دلایل عدم ایفای مناسب نقش خبرنگاران در جامعه كنونی همین شرایط باشد.
این شرایط در بستر مناسب سیاسی و اقتصادی امكانپذیر است اما بعضی وقت ها هم ممكن است شرایط مهیا باشد، اما خود خبرنگاران تسلط و باور بر كار حرفه ای نداشته باشند، اگر آگاه نباشند نمی توانند آگاه كنند.
اگر برای تامین معیشت به این شغل رو آورده باشند نمی توانند خبرنگار خوبی شوند، همه مشكلات مربوط به شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیست، اگر منصفانه فكر كنیم 60 تا 70 درصد مربوط به خود خبرنگاران ومدیریت كهنه و غیر تخصصی رسانه هاست.
** مهم ترین آسیب های حرفه روزنامه نگاری
نداشتن صداقت، فراموش كردن اخلاق حرفه ای، نادیده گرفتن منافع و امنیت ملی، ترجیح منافع فردی و جناحی بر منافع ملی مهمترین آسیب هایی است كه اكنون در میان خبرنگاران و رسانه ها وجود دارد و این گناهی نابخشودنی است.
كافی است خبرنگاران در كار خود صداقت نداشته و یا اخلاق حرفه ای و یا منافع و امنیت ملی را فراموش كنند و منافع فردی و جناحی و صنفی خود را بر منافع و امنیت ملی ترجیح دهند و این گناه نابخشودنی می تواند كشور را دچار بحران كند.
همانگونه كه دانستن، حق مردم است و خبرنگاران تلاش می كنند مردم را آگاه كنند، به همین اندازه و شاید بیش از آن، حق دارند امنیت روحی و روانی آنها با خبرهای دروغ بعضی از خبرنگاران در معرض چالش قرار نگیرد. در واقع مردم غیر از حق دانستن، حقوق دیگری هم دارند از جمله حق امنیت.
وقتی خبرنگاران خبرنگاران خبرهای مهم و مورد نیاز مردم را اطلاع رسانی نكنند یا دیر اطلاع رسانی كنند و یا اینكه وقایع مهم را نادرست و ناقص منتشر كنند امنیت روحی و روانی مردم در معرض چالش قرار می گیرد و آنها را به سوی رسانه های خارجی و غیررسمی سوق می دهد.
رسانه ها و خبرنگاران در تولید و انتشار اخبار می توانند یكی از راهبردهای زیر را مدنظر قرار دهند: راهبرد انكار، سكوت، كوچك نمایی، بزرگ نمایی و یا واقع نمایی. مردم انتظار دارند خبرنگاران وقایع را همانگونه كه اتفاق می افتد واقع نمایی كنند نه همان گونه كه دوست دارند و یا منافعشان ایجاب می كند.
اگر به هر دلیلی خبرنگاران رویدادهای مثبت و منفی جامعه را واقع نمایی نمی كنند، مردم انتظار دارند وقایع منفی را در این شرایط بحرانی و افزایش تحریم و گرانی ها بزرگ نمایی نكنند. البته مردم انتظار هم ندارند رسانه ها در قبال این اخبار، راهبرد انكار و یا سكوت را اتخاذ كنند.
**پمپاژ ناامیدی مشكل رسانه های امروز
اكنون یكی از مشكلاتی كه در جامعه رسانه ای وجود دارد پمپاژ اخبار منفی است، خبرنگاران ما استاد تولید و انتشار اخبار منفی هستند، متاسفانه وضعیت كشور خوب نیست و نسبت اخبار منفی به مثبت زیاد است. در این شرایطی كه اخبار خوب كم اتفاق می افتد، خبرنگاران باید این مهارت را در خود ایجاد و تقویت كنند كه با یافتن اخبار مثبت و كورسوی امید و پرداختن هنرمندانه و هوشمندانه آن در جهت تامین امنیت روحی و روانی مردم تلاش كنند.
این به مفهوم آن نیست كه خبرنگاران اطلاعات درستی به مردم ندهند بلكه اگر قرار است جهت گیری داشته باشند و واقایع را بزرگنمایی كنند، اولویت و جهت گیری به سمت مردم و برجسته سازی اخبار مثبت باشد.
عدم واقع گرایی و ارائه اطلاعات درست و به موقع به مردم باعث می شود كه مردم نتوانند تصمیم درستی بگیرند و این زیان غیرقابل جبرانی بر منافع مردم و كشور خواهد داشت.
**فرصت نشناسی و واگذاری میدان به رقیب آسیب دیگر رسانه هاستت
مشكل دیگری كه خبرنگاران و رسانه های ما با آن مواجه هستند این است كه خبرنگاران و رسانه ها كار خود را خوب و به موقع انجام نمی دهند و از كنار سوژه های مورد نیاز مردم به راحتی می گذرند و این باعث می شود میدان به رقیب و دشمن واگذار شود.
واگذاری میدان به رقبای خارجی و دشمنان در شرایط حساس كنونی، خیانت و فرصت سوزی است و باعث مخاطب گریزی و اعتمادزدایی از رسانه های خودی و اعتبار افزایی و مخاطب افزایی برای رسانه های رقیب و دشمن می شود.
رسانه ها باید با نقد منصفانه و با انعكاس و پیگیری مطالبات مردم و وعده های مسئولان و پوشش صحیح و جامع و درست حرف های مردم، مخاطبان را از مراجعه به رسانه های بیگانه و بی نیاز كنند.
رسانه های بیگانه عاشق چشم و ابروی مردم ایران نیستند و واقعیتها را آنگونه كه هست منتشر نمی كنند، خبرنگاران حواسشان باشد كه در درجه اول نیاز و مشكلات و آرمان های مردم را به موقع متوجه و آگاه شوند و در قالب درست و دلسوزانه منعكس كنند، نه اینكه مشكلات مردم را كشف و به گونه ای منعكس كنند كه موجب ناامیدی آنها شوند.
**رسانه های ما تشكیلات فساد را زیر سوال نمی برند
خبرنگاران و رسانه ها ناظر بر كار اركان مختلف جامعه هستند و به موقع جلوی فساد را می گیرند، به موقع هشدار می دهند و به موقع بخش های مختلف نظام را برای مقابله با فساد حساس می كنند و كاری می كنند كه هزینه فساد در كشور بالا رود.
اما متاسفانه در كشور ما فساد یا اصلا هزینه ای ندارد و یا هزینه آن بسیار كم است، سازمان ها، ستادها و تشكل های رسمی مبارزه با فساد در كشور كم نیستند، اما همچنان فساد در كشور ادامه می یابد و مردم از فقر و فساد و تبعیض ناراحت هستند؛ بخشی از علت های ادامه این وضع رسانه ها و خبرنگاران هستند.
اگر رسانه ها نقش های نظارتی، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی، حساسیت افزایی در زمینه مبارزه با فساد را به موقع و كامل ایفا كنند و به همراه طرح روندی موضوع، راهكار ارائه دهند، فساد یا ریشه كن و یا میزان آن كم خواهد شد و هزینه آن بالا خواهد رفت.
**در هیچ كجای دنیا رسانه ها با یك اتوبان آزاد مواجه نیستند
در هیچ كجای دنیا رسانه ها با یك اتوبان آزاد مواجه نیستند كه هر كجا خواستند بروند، خبرنگاران و رسانه های ما اگرچه با موانعی مواجه اند اما بسیاری مواقع خود دچار خود سانسوری می شوند.
اگر خبرنگار كار خود را بلد باشد می تواند بسیاری از مسائل مربوط به فساد اقتصادی و اخلاقی و موانع اجتماعی را كه در كشور وجود دارد هوشمندانه و هنرمندانه به همراه راهكارهای رفع آن ارائه و انعكاس دهد.
اما وقتی به اصول و تكنیك های كار اِشراف نداشته باشد به گونه ای انتشار دهد كه باعث امیدزدایی شده و امنیت ملی در مخاطره قرار دهد، با واكنش های مسئولان مواجه می شود.
اما واقعیت این است كه می توان دلسوزانه و مسئولانه مشكلات كشور را به همراه راهكارهای مسئولان مطرح كرد، اگر طرح مشكل و بیان نظر كارشناسان در مورد علت های ایجاب و راهكارهای رفع بیان شود، مشكلی پیش نمی آید.
برخی چون اطلاع صحیحی از اصول حرفه ای ندارند، ضعف خود را متوجه جای دیگری می كنند و كار خود را به خوبی انجام نمی دهند، خبرنگاران قرار نیست منتظر اجازه جایی باشند، خبرنگاری كار پرمخاطره ای است و خبرنگاران باید تلاش كنند مسیر و راه خود را پیدا كنند.
با توجه به شرایط قانونی، اجتماعی و سیاسی و روحی روانی جامعه باید مسیر و كار و عملكرد درست را كشف كنند و به همان میزان كه می توانند به كشور و منافع ملی كمك كنند.
اگر خبرنگاران بخواهند وظیفه آموزشی، نظارتی و آگاه بخشی خود را انجام دهند، اول باید خود را آگاه كنند، مقدمه آگاه سازی و نظارت و فرهنگ سازی آگاه شدن است.
خبرنگاران باید بر اصول حرفه ای و تاكتیك های كار و رسالت های خود و نیز بر مسائل تخصصی بخش های مورد فعالیت آگاه شوند، اگر در مورد فساد اطلاع رسانی می كنند باید در مورد بحث های قانونی و قضایی فساد تسلط كامل داشته باشند تا بتوانند درست اطلاع رسانی كند.
**طرح مشكل و ارائه راهكار، راهبرد صحیح خبرنگاران
در شرایط حساس كنونی هر مشكلی توسط خبرنگاران باید همراه با ارائه راهكار باشد، یعنی اگر مشكل مطرح می شود باید از كارشناسان و افراد دلسوز راهكار حل مشكل هم پرسیده و ارائه شود.
طرح مشكل بدون ارائه راهكار باعث ناامیدی مردم می شود و برعكس طرح علت مشكل و افرادی كه مسبب مشكلات شده اند در كنار ارائه راهكار كارشناسان باعث رشد و توسعه كشور می شود.
خبرنگاران مدافع حقوق مردم هستند و باید راوی صادق، جامع و بی طرف وقایع جامعه باشند، اگر قرار به طرفداری باشد باید طرفدار منافع ملی، مردم و نظام خود باشند نه اینكه طرفدار جناح خاص و منافع افرادی باشند كه سوداگر و اخلال گر هستند.
خبرنگاران سرداران اطلاع رسانی، مقابله با فساد و شفافیت هستند و نقش بسیار مهم آنها باید آرامش بخشی به جامعه باشد، اگر خبرنگاران و رسانه های هر جامعه ای نقش و رسالت حرفه ای، ملی و اخلاقی خود را بدانند و به آن آگاه باشند و عمل كنند، مطمئنا روند رشد و توسعه آن جامعه تسهیل می شود و دچار فساد نخواهد شد.
فراهنگ**3009**1055
تهران- ایرنا- استاد ارتباطات گفت: رسانه های ما تشكیلات فساد را زیر سوال نمی برند، درصورتیكه اگر رسانه ها به موقع افشاگری كنند، هشدار دهنده باشند و راهكار نشان دهند مطمئنا كشور دچار بحران نخواهد شد.