به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ به تعبیر «آنتونی گیدنز» جامعه شناس، یكی از تفاوت های بارز دنیای متجدد، نسبت به دوره های پیشین زندگی اجتماعی، پویایی و تحرّك بی سابقه آن است. موج فزاینده گسترش ابزارهای ارتباطی در دنیای مدرن، جهان را به دهكده‌ای تبدیل كرده كه علیرغم كوچك بودنش، روابط انسانی را از ارتباطی واقعی به مجازی تغییر داده است. تحولات چشمگیر رسانه‌ای كه در سایه بزرگترین سامانه طراحی شده معاصر به وسیله بشر یعنی اینترنت به وقوع پیوسته، به كاسته شدن حضور فیزیكی انسان‌ها در موارد بی‌شماری انجامیده و دنیای جدیدی را پیش روی بشریت و در فراسوی مرزهای فیزیكی نهاده است كه از آن به دنیای مجازی تعبیر می‌شود.
**نخستین شبكه های اجتماعی
یكی از ساحت‌های نوبنیاد دنیای جدید كه باعث دگرگونی ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جوامع مختلف شده، شبكه‌های اجتماعی است. این شبكه های اینترنتی پایگاه یا مجموعه پایگاه هایی هستند كه امكانی فراهم می كنند تا كاربر بتوانند علاقه‌مندی‌ها، افكار و فعالیت های خود را با دیگران به اشتراك بگذارد و دیگران هم این افكار و فعالیت ها را با آنان سهیم شوند.
«چی‌ای‌بارنز» برای نخستین بار اصطلاح شبكه های اجتماعی را در 1945 میلادی برای بررسی پیوندهای اجتماعی در روستایی در نروژ مطرح كرد. او این واژه را به گونه‌ای نظام مند برای نشان دادن الگوهایی از پیوندها، با گنجاندن مفاهیم مورد استفاده عموم مردم به صورت سنتی، مانند قبیله و خانواده و مفاهیم جامعه شناسان مانند جنسیت و قومیت استفاده كرد.
با ظهور وب جهان گستر در دهه 90 میلادی سایت‌های گوناگونی راه‌اندازی و اینترنت وارد عرصه زندگی افراد جامعه شد. در 1995 میلادی شبكه اجتماعی همكلاسی ها در «راندی كنرادز» به وجود آمد كه به كاربران خود اجازه می‌داد از احوال هم باخبر شوند. هرچند 2 سال بعد «سیكس دگریز» به عنوان نخستین سایتی كه می توان آن را یك شبكه اجتماعی مدرن نامید، راه اندازی شد.
موج بعدی شبكه‌های اجتماعی در 2001 میلادی به وجود آمد، زمانی كه «آدریان اسكات» برای كمك كردن به مردم در كارهای تجاری، سایت «رایزكام» را راه اندازی كرد و یك سال بعد «سایت فرانداستر» شكل گرفت. وجه تمایز این سایت با شبكه‌های اجتماعی دیگر در این بود كه سایت‌های دیگر به معرفی و آشنایی غریبه‌ها با یكدیگر می‌پرداختند اما این سایت سیاست خود را بر دیدار دوستان با دوستان قرار داد.
در فوریه 2004 میلادی «مارك زاكربرگ» یكی از بزرگ ترین شبكه‌های اجتماعی یعنی «فیس بوك» را راه‌اندازی كرد. او فیس بوك را در خوابگاهش در دانشگاه هاروارد طراحی و این سایت را یك شبكه اجتماعی مخصوص دانشجویان آنجا معرفی كرد. این سایت در كوتاه مدت خارج از محدوده دانشگاه مورد توجه دیگران قرار گرفت و میلیون‌ها انسان به عضویت آن درآمدند.
كاربران ایرانی در سال‌های 1384 و 1385خورشیدی، مفهوم شبكه‌های اجتماعی را به طور گسترده با حضور «اوركات» بكار گرفتند. در همان زمان شایعه هایی مبنی بر دسترسی گوگول بر اطلاعات شخصی و ارتباطات خصوصی افراد مطرح شد. لذا كاربران ایرانی به تدریج سراغ شبكه‌های اجتماعی با میزان محبوبیت كمتر و حتی شبكه‌های اجتماعی ایرانی تغییر مسیر دادند اما امروزه شبكه های اجتماعی گسترش چشمگیری پیدا كرده و كاربران زیادی عضو آنها هستند به نحوی كه این شبكه های به محل گردهمایی میلیون ها كاربر اینترنت تبدیل شده است كه بدون توجه به مرز، زبان، جنس و فرهنگ، به تعامل و تبادل اطلاعات می‌پردازند.
با وجود اینكه كمتر از یك دهه از ورود ابزارهای ارتباطی نوین و شكل‌گیری دنیای مجازی در روابط انسانی نمی‌گذرد، جامعه ایران به شدت درگیر تعامل در این فضا شده است به نحوی كه فارغ از بسیاری از مسایل مثبت آن نكات منفی زیادی نیز در آن به چشم می خورد كه باعث ایجاد ناامنی‌هایی در 2 سطح روانی و اجتماعی جامعه شده است. كه از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره كرد:
**فضای مجازی جایگزین روابط واقعی در خانواده
آنچه كه امروز به طور آشكار مورد اعتراض بخش زیادی از افراد جامعه است و در هر گفتگویی حتی در سطح عوام جامعه مطرح می شود، اختلال در امنیت روانی است كه این سرویس ها و امكانات مجازی برای خانواده ها ایجاد كرده اند. برای نمونه فضای مجازی به صورت گسترده و رایگان امكاناتی در اختیار كاربران قرار می‌دهد كه استفاده از آنها باعث جدایی اعضای خانواده از یكدیگر می شود، برنامه‌هایی مانند چت روم ها و پیام رسان های موبایلی و .... كه امكان گفتگوی مجازی را به وجود می آورد. این برنامه ها باعث درهم‌ریزی سنت‌های دیرینه خانواده ایرانی كه در سایه ارتباطات صمیمانه رودروی همدیگر، صمیمیت‌های خانواده، محله و روستا یا شهر را تقویت می‌كرد، شده و تكیه‌گاه عاطفی واقعی را از مردم گرفته و آنان را به عواطفی ناموجود در فضای مجازی وابسته كرده است.
**كاهش امنیت خانواده در ارتباطات كنترل نشده فضای مجازی
فضای مجازی به دلیل غایب بودن افراد در گفتگوی رودرو، قدرت بالای مهارت ارتباطی را در بیشتر اعضای جامعه به صورت غیابی تقویت كرده است به طوری كه هر یك از این اعضا می‌توانند با افراد بی‌شمار دیگری ارتباط داشته باشند. به نظر می رسد كه این ارتباطات در بیشتر خانواده‌های ایرانی و در میان تمامی سنین بدون توجه به رعایت حریم خصوصی خانواده صورت می‌گیرد و اطلاعاتی از خانواده به بیرون منتشر می‌شود و یا پای افرادی در فضای مجازی به درون خانواده به طور غیرمستقیم باز می‌گردد كه رفته رفته ممكن است در صورت سهل انگاری و بی توجهی، این ارتباطات غیر كنترل شده امنیت خانواده را دچار مشكل كند. افشا شدن عكس های خصوصی كه نتیجه اعتماد به یكدیگر در این فضای ناشناخته بوده به تخریب روابط خانواده‌ها و از میان رفتن اعتماد عمومی نسبت به سلامت فضای جامعه منجر شده است.
همچنین استفاده نادرست و بی محابا از فضای مجازی در برخی خانواده ها مشكلات جدیدی مانند كاهش زمان گفتگوهای خانوادگی ایجاد كرده است كه نتیجه این رویداد تلخ این می شود كه اعضای چنین خانواده هایی ناگزیرند مشكلات خود را به جای طرح در كانون خانواده، در شبكه‌های اجتماعی با غریبه ها در میان بگذارند و همین امر ایجاد كننده زمینه سوء‌استفاده كلاهبرداران و شیادان و فروپاشی كانون خانواده خواهد بود.
**رونق شایعات روزانه
فضای مجازی روزانه ما را در معرض بسیاری از اخبار و تحلیل‌های متنوع و متعارض قرار می‌دهد. تولید انبوهی از اخبار خوب و بد و در كنار آن گزارش‌های مغرضانه و انتشار وسیع آن در زمانی اندك، فضایی آكنده از بدگمانی، دلهره، ناامنی روانی و ... را در جامعه فراهم می كند. گسترش شایعات در فضای مجازی كه بر بستر بی‌سوادی یا كم‌سوادی كاربران در حوزه رسانه، عدم تحلیل درست از مسایل مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و قدرت تشخیص افراد استوار است، مشكلات زیادی را به وجود می آورد.
نبود مطالعه وسیع و آگاهانه و عادت به تیترخوانی مطالب، به همراه اطلاعات ناقص و تحلیل‌های سطحی به رواج سطحی‌نگری فكری در مردم انجامیده كه باز نشر آن در فضای مجازی و بازگویی آن در محافل خانوادگی و بیرونی به مشكلاتی منجر شده است. برخی مباحث چون ناسیونالیسم رومانتیك در حال گسترش، مسایل قومیتی و دینی، تحلیل‌های تاریخی مبتنی بر اطلاعات غلط و بسیاری از موارد دیگر را می‌توان برشمرد كه در فضای لجام گسیخته مجازی رو به افزایش بوده و امنیت روانی جامعه را بر هم زده است.
**تعارض فرهنگی و دوگانگی انتخاب میان ارزش های ایرانی و غربی
گسترش هر چه بیشتر فضای مجازی، باعث از میان رفتن مرزهای فرهنگی و شكل گیری جامعه جهانی یكسانی از نظر فرهنگی شده است به صورتی كه بسیاری از صاحب‌نظران حوزه‌ی ارتباطات، فضای مجازی و شبكه‌های اجتماعی را بخشی از طرح «آمریكایی شدن» می دانند كه وظیفه دارند فرهنگ تمام مردم دنیا را به فرهنگ غرب نزدیك كند. انسان ایرانی كه طی هزاران سال بالندگی فرهنگی به امروز رسیده با مواجهه قدرت‌مندانه فرهنگ غربی روبرو است به نحوی نه تنها جوانان بلكه دیگر افراد جامعه نیز با توجه به گسترش سریع و ناباورانه ابزارهای ارتباطی جدید در یك كشاكش و دوگانگی میان داشته‌های سنتی خود و فرهنگ مهاجم قرار گرفته اند و این نبرد روزانه، فرد را در بحران قرار داده است.
**فردگرایی و فرار از مسوولیت‌پذیری
وابستگی بیشتر به فضای مجازی باعث شده تا روابط چهره به چهره به شدت كاهش پیدا كند و این فضای جدید، محدوده به ظاهر مستقلی برای فرد ساخته كه تمام وقت خود را در آن می‌گذراند. حضور هر چه بیشتر در این فضا به‌تدریج فرد را از اجتماع دور كرده و به تفّردگرایی در اشخاص منجر می‌شود. چیزی كه امروزه به وضوح در جامعه شكل گرفته است. این اتفاق باعث از میان رفتن روحیه مسوولیت‌پذیری و كم‌رنگ شدن ارزش‌های مترقی در اجتماع ایرانی شده و به جای آن شاهد جعل هویت و كلاهبرداری، مزاحمت ها و جرایم سایبری، ترویج روحیه ثروت‌اندوزی و زندگی اشرافی، ترویج تن‌آرایی، افسردگی و انزوا و … هستیم.
همچنین فناوری های جدید ارتباطی و به ویژه فضای مجازی، با وجود اینكه كاركردهای مثبتی داشته و دارد و می‌تواند وسیله مناسبی در جهت كسب اخبار و اطلاعات از رویدادهای و تحلیل‌های مختلف باشد لیكن محدودیت‌ها و امكاناتی را نیز در خود دارند كه از جمله آنها ایجاد وابستگی در كاربران خود و سلب امكان تحلیل از وی از جمله آنها است. به این معنی كه مخاطب این رسانه‌ها، دانستن را مقدم بر تحلیل كردن می‌داند و این نخستین قدم برای از میان رفتن تفكر انتقادی و نقاد در جامعه است. مجموع این عوامل باعث حاكم شدن شرایطی بر جامعه شده كه روح و روان جامعه را از آرامش خالی كرده، چنانكه تجربه یك روز بدون فضای مجازی از لذت‌های مردم ما به شمار می‌رود.
**فرجام سخن
فضای مجازی و شبكه های اجتماعی دارای كاركدی دوگانه هستند. اگرچه از یك طرف باعث شكل‌گیری رفتارهای منفی اجتماعی و فردی می شوند اما از طرفی دیگر در صورت استفاده صحیح نه تنها مضر نیستند بلكه می توانند زمینه های پیشرفت در یك جامعه را مهیا كنند زیرا می توانند حجم گسترده ای از موضوع های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را در میان كاربران مبادله كنند و باعث تبادل سریع آنها شوند. بنابراین استفاده از این امكانات مستلزم ارتقای سواد رسانه ای جامعه و برنامه ریزی صحیح برای استفاده از آن است.
پژوهشم9370**9131
تهران- ایرنا- فضای مجازی عرصه وسیعی از اطلاعات و نمودهای مختلف معنایی را ایجاد می كند كه افراد در رویارویی با آن و در عرصه های مختلف دچار سردرگمی، تردید و اضطراب می شوند. از این رو نگرانی های جدی در زمینه تنهایی، امنیت، سلامت روان شناختی، توسعه اجتماعی و عملكرد تحصیلی در جامعه وجود دارد.