ماهيت فلسفه براي كودكان درست انديشيدن از سنين پايين است

به گزارش خبرنگار فرهنگي ايرنا، يكي از مقولات جالب توجه از سال 1960 ميلادي توجه به آموزش از سنين ابتدايي عمر آدمي بود كه توسط پرفسور ليپمن پي ريزي و طراحي شد و بعدها عنوان philosophy for children كه به اختصار به آن p4c نيز گفته مي شود.
تقريبا روشن است كه فلسفه براي كودكان اساساً در پي آموزش فلسفه به آنها نيست و بيشتر در پي بالا بردن پرسشگري و درست انديشيدن از سنين كودكي است. در اين رشته كه چندي‌ست به كشور ما نيز ورود كرده است «بازي» را يكي از مهم ترين ابزارهاي افزايش فهم و انديشه كودكان مي دانند.
بازي در فبك (عنوان ايراني شده p4cفلسفه براي كودكان) از اهميت بسيار زيادي برخوردار است تا جايي كه يكي از ستون هاي اصلي آموزش در فبك را برخي درست و دقيق بازي كردن دانسته اند.
براي درك صحيح استفاده كردن از «اسباب بازي» در تربيت و آموزش كودكان گفت وگويي با سعيد ناجي، دبير گروه فبك در پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي ترتيب داديم كه در زير مشروح آن را مي خوانيد.

*ايرنا: لطفا براي آغاز گفتگوي مان بفرماييد آيا نسبتي ميان آموختن و آموزش به كودكان و اسباب بازي هاي در دستشان وجود دارد؟ گويا اين موضوع در رشته فبك (فلسفه براي كودكان) خيلي مورد اهميت قرار گرفته و در موردش بحث شده است در اين باره براي ما توضيح دهيد.
- ناجي: پيش از توجه به پديده «اسباب بازي» اساسا بايد «بازي» مورد تامل قرار بگيرد تا براي آن اسباب بازي اي طراحي و تهيه شود. بازي‌ها در حوزه آموزش از اهميت ويژه‌اي برخوردارند، كه البته هر بازي اسباب بازي خاص خودش را دارد. منتها در طول ساليان اخير، در سده اخير بازي‌ها به تدريج از مدارس ابتدايي زدوده شدند و حتي الان هم مي‌بينيم كه از مهدكودك‌ها زدوده مي‌شوند. علتش هم اين است كه تصور شده بازي، وقت تلف‌كردن است، در حالي كه بازي‌ها نكات آموزشي بسياري در خودشان دارند كه ما بزرگ‌ترها ممكن است متوجه آنها نشويم، ولي كودكان با غريزه‌شان مي‌روند به سراغ اين بازي‌ها براي اين‌كه چيزي ياد بگيرند، ولي در ظاهر ما فكر مي‌كنيم اين‌ها دارند وقتشان را تلف مي‌كنند يا مثلا زماني كودكان را به بازي دعوت مي كنيم كه بخواهيم او را سرگرم و مشغول كنيم تا به معنايي مزاحمتي برايمان نداشته باشند، و يا به آنها مي گوييم برويد بازي كنيد و فعلا با ما كاري نداشته باشيد. در حالي كه امروزه تحقيقات نشان مي دهد كه اكثر آموزش‌هاي دوره ابتدايي با بازي‌ها ممكن است. در اين موضوع مقالات زيادي هم در دسترس قرار گرفته و مي توانيد به آنها رجوع كنيد.

*ايرنا: نقدي كه اخيرا شاهد آن هستيم، اين است كه ابزار آلات بازي‌هايي كه هست و بوده، ابزار آلاتي است كه در عالم جديد گويا زياد مورد توجه قرار نمي‌گيرند و گوبا جذابيت زيادي ندارند. اين را چه كنيم، اين شكاف را اساسا چه مي شود كرد كه كودكان موبايل را به بازي هاي ديگر ترجيح مي دهند؟ اين وضعيت را چظور تنظيم يا اصلاح كنيم؟
- ناجي: در دوران خردسالي؛ بچه‌ها بصورت غير آگاه و تعمدانه و بصورت اتوماتيك رو به بازي مي‌آورند براي مثلا دختر بچه‌ها بازي خالي‌بازي را انتخاب مي كنند و پسرها رفتارهاي ديده شده در فيلم‌هاي اكشن و تفنگ بازي و... يا باز آفريني مي كنند. اما عصر كنوني و وقتي كودك از مرحله ابتدايي شعور و آگاهي گذر مي كند، جذابيت وسايلي همچون موبايل بيشتر مي شود و در اينجاست كه اين وسايل خطرناك يا آسيب‌زننده مي‌شوند.
ولي در دوران خردسالي اسباب بازي‌ها هنوز آن سلامت خودشان را دارند و بچه ها با كوچك‌ترين چيزها، مثلا كودكان به سادگي يك چوب پيدا مي‌كند، و تبديلش مي‌كنند به اسب و اسب‌واري و به صورت نمادين از اشياء استفاده مي‌كنند.
بچه‌ها به‌عنوان اسباب بازي آنطوري كه شما مي‌فرماييد، يك مقدار بزرگ‌تر مي‌شوند، والدين برايشان موبايل يا تبلت مي‌خرند يا والدين را مجبور مي‌كنند كه اين‌ها را بخرند و اين‌ها خيلي آسيب‌هاي جدي مي‌رساند، اما مسئله اين است كه ما حتي مي‌توانيم از موبايل‌ها هم استفاده بهينه كنيم و بازي‌هايي را طراحي كنيم كه آن‌ها با اين بازي‌ها مهارت‌هايشان را بالا ببرند. ما در واقع ناچاريم كه اين شرايط را بپذيريم و بازي‌هايي را طراحي كنيم در موبايل‌ها كه مهارت‌هاي حداقل منطقي و هوشي بشر را بالا ببرد كه البته مي‌شود اين كار را كرد و ما نمونه‌هايي از اين بازي‌ها را داريم. البته من موافق نيستم كه بچه‌ها چشمشان را خراب كنند با اين موبايل‌ها يا به هر حال به دنياي مجازي وارد شوند و يكسري اتفاقاتي مي‌افتد در حوزه اخلاق كه اين‌ها اخلاق و تربيت درست ( مثلا بازي‌هاي كامپيوتري بيشتر) را به خطر مي‌اندازند چون بچه‌ها در اين جنس بازي انسان‌ها را به صورت مجازي مي‌بينند و مثلا آن‌جا يك اسلحه‌اي است كه با آن يك شهر را قتل عام مي‌كنند و عادت مي‌كنند و فكر مي‌كنند كه مردم جهان واقع هم همينطور هستند. در واقع كودك هنوز به تمايز قائل شدن ميان خيال و عالم واقع دست نيافته اند.

*ايرنا: نظر اساتيد حوزه p4c يا به فارسي همان فبك يا فلسفه براي كودكان چه نگاه و توجهي به طرز و روش و جنس بازي ها دارند؟ بيشتر توضيح دهيد
- ناجي: بهتر است ملموس تر وصف كنم. ما شكل كلاس‌هاي حتي براي كودكان را بازي‌گونه ارائه مي دهيم، و كلاس‌هاي بازي‌محور را برگزار مي كنيم كه حتي بحث و گفت‌وگوي بچه‌ها به شكل يك بازي است. جذابيت كلاس هاي فلسفه براي كودكان و نوجوانان به قدري زياد است كه اگر به كودكاني كه لااقل يك جلسه به كلاس هاي فبك آمده اند پيشنهاد كنيد به شما يك تبلت مي دهيم تا بازي كنيد و يا مي توانيد در كلاس هاي فبك حضور پيدا كنيد همه اين كودكان مايلند در كلاس هاي فبك شركت كرده و به آموزش ضمن بازي بپردازند. پس ما مي‌توانيم با جذاب سازي محيط آموزش و روش آن كودكان را به مسير درست و بهتر آموزش رهنمون شويم.

*ايرنا: ديالوگ‌محوري در بازي هاي فبك چگونه است؟
- ناجي: بازي‌هاي كودكان سه، چهار لايه دارد. لايه اول آن همان حلقه كند و كاو است كه در اين مرحله كودكان و حاضرين در كلاس نظرات خودشان را مطرح مي‌كنند، ايده‌هاي خودشان را به مشاركت مي‌گذارند، حرف‌هاي دل خودشان را در جمع مي‌زنند و حتي حرف‌هاي ديگران را رد مي‌كنند؛ اين مرحله براي بچه‌ها بسيار جذاب است. مثلا فرض كنيد يكسري كارت‌هاي طراحي شده كه اتفاقي اين‌ها كارت‌ها را برمي‌‌دارند و بايستي اين مفاهيم را به هم ربط دهند. حالا سه، چهار تا مفهوم برايشان درآمده، اين‌ها تلاش مي‌كنند خلاقانه اين مفاهيم را به هم ربط دهند. هر كسي بهتر ربط دهد، توانايي خودش را آن‌جا نشان داده است.

*ايرنا: شما تاكنون به عنوان عضوي در حوزه تئوري و نظريه فبك؛ در مقوله «بازي سازي» ورود داشته ايد و يا همچنان داريد؟ يعني آيا خودتان بازي‌اي به توليدكنندگان اسباب بازي و لوازم آموزشي سفارش داده ايد؟ در واقع بايد پرسيد آيا اين تئوري و علمي كه شما داريد، در عالم خارج محقق هم شده كه مثلا بياييد با يك توليد كننده و كارخانه اي مانند صنايع آموزشي قرارداد ببنديد و بگوييد ما تئوري‌ اين توليد را مي‌خواهيم پيش ببريم، شما در عمل آن را محقق و توليد كنيد.
- ناجي: بنده الان طرح پژوهشي يك سال و نيم قبل خودم همين بوده و آ‌ماده هم شده است؛ در حدود 20 بازي‌ آموزشي و دقيق، كه مي‌تواند به توليد انبوه برسد. البته ما سعي مي‌كنيم كه بيشتر روي كاغذ و مثلا روي چيزهاي ساده‌تر كه حتي ناشران هم مي‌توانند قسمت‌هاي مثلا پيچيده اش را سفارش دهند، ولي بازي هاي ما اغلب روي كارت و كاغذ است و راحت هم مي توان توليدش كرد. يعني ابزارهاي ما ممكن است عروسك و اين‌ها نباشد، بلكه يكسري چيزهاي ساده‌تر است.

*ايرنا: گويا در ايران مجموعه‌اي بنام صنايع آموزشي از سال 1353 و بصورت كاملا دانش‌بنيان ابزار آلاتي آموزشي براي تربيت آموزش از مقطع پايين تا دانشگاه مي‌سازند. نسبت برقراركردن بين اساتيد علمي و دانشگاهي فبك و همچنين شركت‌ها و توليدكنندگان بزرگي مثمرثمر خواهد بود يا اصلا نظرتان در اين باب چيست؟
- ناجي: صد درصد اينطور است. تزي كه بنده دنبال مي‌كنم، اين است كه ما مي‌توانيم به جاي دروس مختلف، حداقل در ابتدايي، مدام بر سر كلاس ها بازي ببريم و وقتي كه اين ايده است، ما براي تمام دروس اسباب بازي لازم داريم و اين شركت‌ها مي‌توانند بيايند سراغ اساتيد و اسباب بازي‌هايي را كه طراحي شده را پشتيباني و طراحي كنند. هم به نفع آن شركت‌ها است، هم به نفع بچه‌ها است. اين‌ها مي‌توانند ارتباطشان موثر باشد. من يك نكته‌اي را بگويم. اين اتفاق اگر بيفتد، نتيجه‌اش اين است كه بچه‌ها دور روز مانده به آن زمان كلاس ما، در خانه بالا و پايين مي‌پرند و مي‌گويند آخ جون، آخ جون، پس فردا فبك داريم. يعني والدين اين را به ما گزارش مي‌دهند و مي‌گويند مثلا در مورد كلاس شما اينطوري مي‌گويند، ولي در مورد كلاس رياضي و فلان و فلان، مي‌گويند واي! فردا مثلا باز دوباره رياضي داريم. وقتي كه اين‌ها را ما بازي‌گونه كنيم، ديگر اين مشكل عدم رغبت بچه‌ها از بين مي‌رود و همه آن‌ها از خدايشان است كه بروند در مدرسه و اين حركت بايد توسط اين مراكز دانش‌بنيان پشتيباني شود. البته من طرحي كه كار كردم، از ماحصل تمام كارهايي كه در فضا براي كودكان ارائه شده، استفاده كردم و يك مدل تازه‌تري ارائه دادم كه از ماحصل آن‌ها است و به هر حال الان دوستان ما كار مي‌كنند در اين زمينه و آماده هستند كه طرح‌هايشان را ارائه دهند.
فراهنگ**9246**1535