به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، فرصت ها و چالش های استان خوزستان را با وجود آثار باستانی منحصر بفرد سنگ‌نوشته‌های فارسی باستان2500 ساله دوره هخامنشیان، رودخانه های پرآب، منابع عظیم نفت و گاز و پتروشیمی، نیروگاههای آبی و حرارتی، تاسیسات فولادی و ذوب آهن، صنایع بزرگ كشت و صنعت نیشكر، صنایع دستی متنوع و متعدد، رسوم بومی، دسترسی به آبهای آزاد و بین المللی، امكانات زیربنایی حمل و نقل و همجواری با بازارهای جهانی؛ می توان در دو منظر داشته ها و انتظارات از منابع و منافع مدیریتی مورد بررسی قرار داد.
از سوی دیگر ظرفیت های گردشگری استان خوزستان ویژه و كم نظیر است منابع طبیعی، محیط زیست، جوامع محلی و شهرها، مسیل ها، پل ها، جاده ها، بنادر و راه آهن زیرساخت های مرتبط با صنعت گردشگری به شمار می رود. یك سوم آب های جاری كشور در استان خوزستان است. كمتر استانی هم جاده و خط آهن دارد و هم از راه هوایی و دریایی به نقاط دیگر متصل می شود. در این استان از ساحل با 50 درجه گرما می توان پس از دو ساعت با ماشین به نقاطی رفت كه دمای هوای آن تا 20 درجه و حتی بیشتر متغیر است.
ظرفیت تولید و ساخت و عرضه صنایع دستی در استان خوزستان نیز خاص است. تنوع اقلیمی زیادی از دشت و كوه و دریا تا بیابان و رمل متناسب با تنوع جغرافیا، انواع اقوام و پوشش و محصولات در استان خوزستان وجود دارد. قسمتی دیگر از كار میراث فرهنگی به آیین ها و رسوم و آثار معنوی مردم برمی گردد. تنوع گویش ها و زبان ها و آداب و رسوم مردم و پوشش آنان مربوط به حوزه مردم شناسی می شود كه تامین كننده ظرفیت تاریخی و گردشگری منطقه است.
همچنین مرز مشترك با عراق و دسترسی به كشورهای حوزه خلیج فارس علاوه بر اهمیت صادرات كالاهای اقتصادی، یك تناسب فرهنگی و زبانی مشترك هم با عرب ها را ایجاد كرده است كه با وجود زمینه های مشترك برای صادرات صنایع دستی، مدیریت منافع اقتصادی آن ضروری است.
تولید و ساخت صنایع دستی با كمترین هزینه و سرمایه گذاری اما با ارزش افزوده بسیار زیاد؛ می تواند كمك بزرگی در جهت ارتقای سطح مناسبات اقتصادی مردم استان و رونق بازارهای داخلی ایجاد كند. به این باور در صنعت نفت و پتروشیمی به سرمایه گذاری زیاد و هزینه و نیروی انسانی متخصص نیاز دارد هرچند كه بهره دهی آن نیز دیرهنگام است. اما فعال سازی حوزه صنایع دستی در بعد اجتماعی و عدالت محوری تاثیرات ویژه ای در معیشت خانواده ها و گستردگی بازار صنایع دستی دارد.
كارشناسان بر این باورند كه ضعف زیرساخت های عمرانی، هزینه های بالای سفر به خوزستان و تبلیغات منفی رسانه ها درباره كمبودها و مشكلات محیطی و رفاهی استان تاثیر بسزایی در كاهش اعتماد عمومی گردشگران داخلی و خارجی داشته است.
در همین پیوند، پژوهشگر ایرنا درباره فرصت ها، چالش های صنعت گردشگری در استان خوزستان با «سیدحكمت اله حسینی» مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، گفت و گو كرده است. مشروح این مصاحبه در ذیل آمده است:
سوال: با توجه به ظرفیت های و جاذبه های طبیعی و فرهنگی استان به نظر می رسد هنوز از این امكانات خوب استفاده نشده و مردم مشكلات زیادی دارند. چرا؟
پاسخ: واقعیت آن است كه ظرفیت ها تاریخی و فرهنگی در استان خوزستان مغفول مانده است. گردشگران خارجی و مردم دیگر استان ها شناخت چندانی درباره این استان ندارند و حتی بسیاری از خوزستانی ها هم شوش و شوشتر و چغازنبیل را ندیده اند. گردشگری استان مشكل دارد یكی از علت های آن این است كه صنعت گردشگری در مقایسه با صنایع پول سازی مثل نفت و فولاد و گاز قرار می گیرد.
مولفه ای مثل حمل و نقل در گردشگری بسیار مهم است و این موضوع بر هزینه های سفر نیز اثر می گذارد. بلیت هواپیما عامل بازدارنده مردم عادی و گردشگران است چون تورگردان های ما نمی توانند با دیگر مقصدهای گردشگری رقابت كنند. برای نمونه مشتریان و كاربران مربوط به شركت های توانمندی مثل نفتی ها و فولاد و پتروشیمی برای پرداخت هزینه بلیت مشكلی ندارند در كشورهای دیگر مثلا در اروپا به گردشگران می گویند به اصفهان و شیراز بروند؛ زیرا با 130 هزار یا 150 هزار تومان می توان به اصفهان یا شیراز رفت اما برای خوزستان یك میلیون و400 هزار تومان لازم است.
ضمن اینكه ما هم در استان كوتاهی كردیم. دایم پالس منفی می دهیم و هزاران چهره و تصویر نامناسب از خوزستان ارایه داده ایم و در رسانه ها می گوییم اینجا گرم است، گرد و خاك دارد، ناامن است و غیره. این موارد تاثیر بسیار بدی در جلب گردشگر داشته است.
رسانه ها، سازمان های مردم نهاد و كنشگران اجتماعی هم می توانند چهره ای خوب و متناسب با واقعیات را منعكس كنند. معمولا هر گردشگر می تواند تبلیغ كند و 10 گردشگر با خودش بیاورد.
از سوی دیگر هزینه عمومی زندگی در خوزستان نیز با تعداد زیادی از شهرهای بزرگ برابری می كند. بخشی از این مشكلات به حضور شركت های توانمند نفتی و گازی در استان برمی گردد. كاركنان و خانواده های آنان كه در اینجا حضور دارند از لحاظ اقتصادی معمولا تامین هستند اما مردم بومی و ساكن در خوزستان، مشكلات اقتصادی زیادی دارند.
سوال: زیرساخت های گردشگری در استان را چگونه ارزیابی می كنید؟
پاسخ: واقعیت آن است كه برای جلب گردشگر زیرساختی مناسبی در استان وجود ندارد و ما با استانداردهای مطلوب فاصله زیادی داریم. ضعف های بسیاری در این زمینه در سطح استان اعم از نبود جاده های مناسب، هتل های 5 ستاره و یا خدمات رسانی دیگر وجود دارد مثلا ما برای گردشگر خارجی به انواع هتل ها و اقامتگاه ها احتیاج داریم؛ برخی گردشگران دوست دارند در محیط طبیعی و سواحل تفریح و همانجا اقامت كنند و هتل ها خالی می ماند. به محض طرح موضوع، داد برخی درمی آید كه شما در پی نابودی محیط زیست هستید، سواحل را دستكاری می كنید و بستر رودخانه ها را از بین می برید.
برای واگذاری زمین در این حوزه ها نیز همكاری نمی شود و در بحث تسهیلات نیز وقتی حرف از سرمایه گذاری در خوزستان زده می شود، كسی جدی نمی گیرد.
این ها لازم و ملزومند. زمانی می توانیم گردشگری را تبلیغ و گردشگر را دعوت كنیم كه بتوانیم از او پذیرایی كنیم. ما اول باید ظرفیت ها و زیرساخت ها را ایجاد كنیم.
سوال: فرصت های خوزستان در زمینه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را چگونه می بینید؟
پاسخ: نزدیك به یك هزار اثر طبیعی، تاریخی و معنوی در استان خوزستان به ثبت ملی رسیده است و این ظرفیت وجود دارد كه این تعداد را به حدود پنج هزار اثر برسانیم كه پرونده برخی از آنها تشكیل شده است. بسیاری از بناهای باستانی در بافت های تاریخی روستایی یا شهری قرار دارد كه بخش زیادی از آثار تاریخی هنوز شناسایی نشده است.
سه اثر چغازنبیل، شوش و شوشتر در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسكو) ثبت جهانی شده است. محوطه دانشگاه تاریخی جندی شاپور 900 هكتار مساحت دارد. عرصه اثر ایوان كرخه نیز حدود 400 هكتار است. برای ثبت جهانی سنگ نگاره های ایذه كه پنج ویژگی از هفت ویژگی لازم برای ثبت در یونسكو را دارند نیز اقداماتی شده كه نتیجه آن سال آینده روشن می شود. ثبت آسیاب های آبی در بافت شهری دزفول و سازه های پل نیز در دستور كار است.
برخی آثار مانند خانه های تاریخی تغییر كاربری پیدا كرده و مثلا به سفره خانه سنتی یا هتل بخش خصوصی برای استفاده گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده است.
سوال: برای مالكان چنین فضاهایی چه امكاناتی در نظر گرفته شده است؟
پاسخ: در بحث مالی و فنی برای مرمت آثار و در بحث صدور مجوز و پروانه بهره برداری كمك های جداگانه ای داریم. از جمله حمایت ها و مشوق های ما اعطای تسهیلات ارزان قیمت، معافیت مالیاتی و كاهش تعرفه های آب و برق است. ضمن این كه در تلاشیم كه حمایت ها و مشوق های قانونی را برای حمایت از سرمایه گذاری مالكان و بخش خصوصی را اجرایی كنیم.
سوال: چند بافت های تاریخی شناسایی شده در استان وجود دارد؟
پاسخ: 6 بافت تاریخی شهری به مساحت یك هزار هكتار در وسعت شهری در شهرهای دزفول، شوشتر، اهواز، آبادان، رامهرمز و بهبهان در سازمان میراث فرهنگی مصوب شده است.
ظرفیت های زیادی در استان وجود دارد و ما از بخش خصوصی دعوت می كنیم با بهره مندی از حمایت های موجود برای مرمت و احیای آثار تاریخی اقدام كنند. در این زمینه سازمان ها و اداره های مرتبط مانند راه و شهرسازی و ثبت اسناد و غیره با یكدیگر نیز همكاری می كنند. برای نمونه تشكیل شهرداری های بافت تاریخی یكی از برنامه های اداره كل میراث فرهنگی است.
همچنین خوزستان بعد از تهران بیشترین آثار تاریخی و باستانی منقول را دارد اما متاسفانه ما در استان موزه های مناسبی برای نگهداری و نمایش این اشیای تاریخی نداریم. موزه های استان ما به طور عمده فاقد فضای كافی و ساختمان خوب با تجهیزات استاندارد است. برای نمونه ساختمان های موزه های شوش و آبادان قدمتی 40 یا 50 ساله دارند.
اشیای تاریخی باید در فضای خاصی نگهداری و از لحاظ رطوبت و دما مرتب كنترل شوند. تاكنون نگهداری این اشیا از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده اما اكنون اقدامات خوبی صورت گرفته است و بسیاری از این داشته های باستانی از وضعیت بحرانی خارج شده اند.
سوال: برای تقویت صنایع دستی چه كارهایی شده است؟
پاسخ: تولیدات هنری و صنایع دستی در استان ظرفیت ویژه ای است اما باید مشكلات آن برطرف شود و هنوز كم كاری هایی در این زمینه دیده می شود. دولت هم باید فعال تر شود.
مسولان خوزستانی درصدد ساخت برای بازارچه صنایع دستی در 10 شهر استان هستند كه بازارچه اهواز بعد از چند سال تا 2 ماه دیگر راه اندازی می شود و الان در اداره صنایع دستی اهواز نیز بازارچه غدیر را ایجاد كرده ایم.
سوال: پیشنهاد شما چیست؟
پاسخ: یكی از كمك هایی كه می توان كرد ساخت مهمانسراهای دولتی و شبه دولتی است كه توجیه اقتصادی دارد. برخی موسسات یا هتل ها برای اسكان گردشگران اقدام می كنند كه می توان آنها را ساماندهی كرد؛ مثلا نیشكر یا سازمان آب و برق مجتمع دارند كه هم همكاران خودشان با خانواده می آیند و استفاده می كنند و هم مردم عادی و گردشگر.
اگر شركت های نفتی و حفاری كمك هایی از این دست را داشته باشند، مستقیم به حوزه پذیرش و خدمات رسانی به صنعت گردشگری كمك می كند.
یكی از مشكلات دیگر، پایش گردشگران درمانی است كه استان خوزستان كمترین بهره را از آن می برد. گردشگری كه به خوزستان می آید از راه آهن یا فرودگاه، مستقیم به تهران یا مشهد و اصفهان و شیراز می رود و در خوزستان نمی ماند. برخی شركت های هواپیمایی خارجی هم با تشریفات زیادی این افراد را مستقیم از اینجا به استانبول تركیه می برند و پس از خدمات رسانی یك یا دو هفته ای شاید هم یك ماهه به مرز شلمچه برمی گردانند. استقبال از این شركت ها زیاد است اما از این جریان گردشگر، هیچ چیزی به استان نمی رسد جز استهلاك زیرساخت ها و دردسرهایی مانند آلودگی محیط زیست.
بحث كاهش ارزش پول نیز موثر بوده است. گردشگران بویژه از كشورهای همسایه به دلیل ارزش پول بالاتر بازار آبادان و خرمشهر را تخلیه كرده اند.
ما می توانستیم كاری كنیم كه در حوزه گردشگری درمانی استان بهره مند شود اما برنامه ریزی لازم را نكردیم.
سوال: درباره گردشگران داخلی بویژه راهیان نور چه اقدام هایی شده است؟
پاسخ: شمار گردشگران استان خوزستان به سبب كاروان های راهیان نور به حدود 2 میلیون نفر در سال می رسد. در چنین شرایطی باید كاری كرد كه عواید حاصل از این گردشگری به استان برسد؛ از این رو، با مسوولان راهیان نور تفاهم شده است كاروان های راهیان نور مایحتاج خود و حتی اتوبوس های مورد نیاز را از درون استان تامین كنند. این طرح به طور ملی تصویب و به نهادهای متولی ابلاغ شده است. همه امكانات و نیازهای كاروان راهیان نور باید از خود استان تامین شود و نباید از جایی دیگر با خود مایحتاج بیاورند.
شاید این امكان فعلا وجود نداشته باشد كه این حجم بالای گردشگر را در هتل ها یا سفره خانه های سنتی اسكان دهیم اما برخی از گروه ها كه امكان مالی بیشتری دارند شاید بخواهند در جوامع محلی اقامت داشته باشند و از آنها خرید كنند.
از سوی دیگر، گاهی كاروان های راهیان نور می خواهند از مكان های تاریخی كه بر سر راه تردد آنها قرار دارد بازدید كنند. بسیاری از این گروه ها یا به طور رایگان یا نیم بها امكان خرید بلیت را دارند اما شاید بتوان با كسب درآمد بیشتر، جوامع محلی را پویاتر كرد و به اقتصاد آنها كمك كرد.
گردشگری در ذات خود یك صنعت عدالت محور است. گردشگر وقتی وارد می شود فقط سرمایه گذارهای عمده نفع نمی برند؛همه اعضای جامعه نفع می برند. ممكن است كسی كه سر چهارراه آدامس یا گل می فروشد و یا خانم خانه داری كه در خانه نان یا آش می پزد نیز منتفع شود. اینها برای مردم جامعه ارزش زیادی دارد. بنابراین باید سعی كنیم بخش زیادی از ظرفیت هایی كه در حوزه گردشگری و میراث فرهنگی استان داریم در اختیار اینها قرار دهیم.
**پژوهشم**1353**
تهران- ایرنا- استان خوزستان با وجود برخورداری از سه مجموعه تاریخی ثبت شده جهانی و هزاران اثر باستانی ملی و پیشتازی در عرصه تولید صنایع دستی بومی، هنوز در زمینه جذب گردشگر و خلق ثروت گردشگری تا رسیدن به جایگاه مطلوب خود فاصله زیادی دارد.