راهبردهاي زنان طلبه در حفظ بنيان خانواده و چالش هاي ارتقا

«حانيه حيدرپور» عصر شنبه در نشست «زيست روزمره زنان طلبه» كه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با حضور كارشناسان اين حوزه و جمعي از زنان طلبه برگزار شد، با اشاره به موضوع پايان نامه اش (مطالعه جامعه شناختي مواجهه زنان طلبه با مناقشات زناشويي) افزود: تربيت حوزوي، بر گرم كردن روابط و حفظ كانون خانواده به دست زنان تاكيد دارد. حتي در برخي از مدارس، زنان پيش از اينكه محصل علوم ديني باشند، نقش هاي جنسيتي شان به عنوان مادر و همسر مطرح مي شود و اين نقش، مسئوليت هاي طلبگي زنان را در مقابل مسئوليت هاي زنانه و مادرانه آنها، فرع مي داند.
وي افزود: در حال حاضر زناني داريم كه با دو دسته ترجيحات ارزشي مواجه اند؛ از يك طرف روابط عرفي در زندگي زناشويي و از سويي ديگر، توصيه هاي موكد بر حفظ زندگي زناشويي. تحليل اين مهم كه زنان طلبه چگونه اين دو دسته از انتظارات را هماهنگ و مناقشات زناشويي شان را اداره مي كند، جاي بررسي و بحث دارد.
حيدرپور توضيح داد: يافته هاي پايان نامه من حاصل مصاحبه با 22 زن طلبه است كه 4 نفر از آنها مشاورين و كارشناسان حقوقي بودند كه با خانواده هاي طلبه ارتباط داشتند و مابقي زنان طلبه هستند كه مناقشات زناشويي داشتند.

** نگاهي به مناقشه هاي خانوادگي زنان طلبه
اين كارشناس ارشد علوم جتماعي افزود: يكسري از موضوعات به طور خاص تر باعث مناقشات اين زنان با همسرشان شده بود؛ به عنوان نمونه حضور طولاني مدت آقايان طلبه در خانه كه به خاطر كيفيت آموزش و تحصيل مجبور هستند حضور بيشتري در خانه داشته باشند.
وي ادامه داد: اين موضوع باعث شده بود همسرانشان در اداره منزل و انجام كارهاي شخصي دچار مشكل شوند. در طرف مقابل اين گروه نيز زناني بودند كه غيبت طولاني مدت همسرانشان به خاطر كار، باعث اينجا مناقشاتي ميان آنها شده بود. مانند ايام ماه رمضان يا محرم كه اين افراد به خاطر تبليغ، كمتر فرصت حضور در خانه را دارند و همين مهم، باعث بروز مشكلاتي ميان آنها از جمله تقسيم ناعادلانه مسئوليت تربيت فرزندان شده بود.
حيدرپور با اشاره به ديگر موضوعات مورد مناقشه زنان طلبه، مثل تمكين يا تعدد زوجات افزود: در بحث تمكين، الگويي واضح و چارچوبي مشخص براي زن تعريف شده و وظيفه او است كه در امر تمكين همسرش كوتاهي نكند. اين موضوع گاهي با رنج و ناراحتي براي زنان همراه بوده است. مطالبات نابهنگام همسر از آنها، مشكلاتي را برايشان به وجود آورده است اما با اين حال آنها در مصاحبه هايشان تاكيد داشتند كه در امر تمكين، وظيفه شان را حتي برخلاف ميلشان انجام مي دهند تا همسرشان از آنها راضي باشد.
وي تاكيد كرد: در مورد تعدد زوجين نيز عده اي گفتند: «حكمي از جانب خداوند است كه نمي توانم در مقابل آن حرفي بزنم.» آنها اظهار مي كنند كه اگر بخواهيم موضع بگيريم در واقع به همجنسان خودمان كه مي توانند با تعدد زوجين زندگي بهتري داشته باشند خيانت كرده ايم.
اين درحالي است كه همه آنها با وجود اين طرز فكر معتقد بودند كه در صورت وقوع چنين موردي، شايد اعتراضي نكنند، اما بدون شك اين سوال براي آنها مطرح است كه آنها چه كم و كاستي داشته اند؟ البته در اين ميان عده اي هم نظرشان اين بود كه تعدد زوجين از سوي همسرانشان (مستوجب ارتكاب) مقدمات حرام است و آنها مرتكب مقدمات حرام مي شوند و اين شرايط قابل تحمل نيست.

**استراتژي هاي زنان طلبه در مواجهه با مناقشات زناشويي
اين پژوهشگر اجتماعي با اشاره به اينكه زنان طلبه در مواجهه با مناقشات زناشويي چهار استراتژي را به كار مي گيرند گفت: استراتژي «مدارا»، سنجه قالب مواجهه زنان طلبه با مناقشات است. هدف آنها از اين رفتار، حفظ بنيان خانواده و به ويژه برقراري آرامش و امنيت فرزندان در محيط خانه است. استراتژي «تغيير خرد»، راه ديگر آنها در مواجهه با مناقشات است. آنان معمولا در سن پايين ازدواج كرده و خودشان را با اخلاق و خصوصيات همسرشان وفق مي دهند. اين گروه معتقدند بايد شبيه همسرشان رفتار كنند چرا كه او منطقي فكر مي كند.
حيدرپور ادامه داد: استراتژي بعدي «مقاومت» است. اين حالت زماني بروز پيدا مي كند كه اين گروه از زنان، استراتژي مدارا را آنقدر ادامه مي دهند كه با واقعيت زندگي روبرو شده و كنش هاي مقاومتي مثل ابراز خشم و نارضايتي، مثل ترك موقت خانه به نشانه اعتراض را از خود بروز مي دهند، اما اين استراتژي نيز تغييري حاصل نمي كند و موقتي است.
وي افزود: استراتژي «مبادله» يكي از بهترين استراتژي هاي زنان طلبه در زندگي است. اين استراتژي از نوع سازگارانه و اطاعتي است و در عين رعايت آموزه هاي حوزوي، آنان منافع خود را نيز در نظر مي گيرند. فرزندآوري و تربيت فرزند به شيوه اي كه در حوزه آموخته اند نوعي بده بستان و مبادله است. شايد آنها اجازه كار بيرون از خانه را نداشته باشند اما مي توانند نقش خود را به عنوان مادر و در تربيت فرزندشان با توجه به آموزه هاي حوزوي انجام دهند. در اين حالت، آنها احساس مفيد بودن مي كنند.
اين پژوهشگر علوم اجتماعي توضيح داد: در خانواده هاي طلبه، دو اصل «اطاعت زن» و «قواميت مرد» فاكتورهاي مهمي هستند كه در مواجهه زنان با مناقشات لحاظ مي شود.

*موقعيت اجتماعي زنان طلبه در حال تغيير است
سليمانيه پژوهشگر حوزه جامعه شناسي تشيع گفت: ايده اصلي من اين است كه موقعيت اجتماعي زنان در ساحت حوزوي در حال تغيير است. بخشي از اين تغيير به دست خودشان و بخشي به دليل تغيير عوامل اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي است. بعضي از درون حاصل و بعضي از بيرون حوزه به وجود آمده و بعضي داخلي و بعضي روندهاي جهاني است.
وي ادامه داد: اما همه اينها يك تغييراتي در حوزه علميه ايجاد مي كند. چراكه موقعيت زنان در حوزه علميه، پيامدهايي دارد و سرنوشت ديگري براي حوزه علميه رقم مي زند.
اين جامعه شناس افزود: به عنوان يك كنشگر به نظرم اين تغييرات خوب است. چراكه يك بي صدايي، صدا پيدا مي كند. يك حاشيه به مركز مي آيد و علوم اجتماعي از اين دفاع مي كند كه بايد به همه تريبون بدهيم.
سليمانيه با اشاره به مردسالار بودن فضاي حوزه و نقش محدود زنان در ايفاي فعاليت هاي مربوط به زنان نه فعاليت هاي بالاتر و عام تر،تاكيد كرد: اين مسئله چهار بُعد دارد. يك بُعد آن مديريتي است كه خود خانم ها در سياست گذاري و قانونگذاري و همچنين در اداره نهادهاي مربوط به طلاب زن، نقش ثانويه دارند چراكه نقش ها را مردها تعريف كرده اند. از طرفي، حوزه هايي كه براي فعاليت آنان تعيين مي شود تا كار كنند، باز به موضوعات زنانه محدود است.
وي اضافه كرد: اين زنان در زمينه ارتقا و چشم انداز نيز به سقف پاييني محدود شده اند. يعني در نهايت، اين توقع از آنان مي رود كه مجتهد باشند نه بالاتر. همچنين در ايفاي نقششان در ساحت اجتماعي نيز دوباره زنان را محدود به ايفاي نقش هاي اجتماعي شان مي كنند نه نقش هاي عام تر.
وي عنوان كرد: اين باعث شده است كه زنان طلبه در فضاهاي مجازي اقدام به اعتراض كنند. مشخص است كه اين شرايط، مطلوب آنها نيست اما اعتراض هاي آنها تبديل به يك جريان و مطالبه گري اجتماعي نيست و محدود به گروه كوچكي مي شود.

*هدف از تحصيل؛كسب رضايت الهي
در ادامه اين نشست «الهه نوري» كارشناس ارشد علوم اجتماعي در خصوص سنخ شناسي زنان طلبه بر اساس انگيزه هايشان از تحصيل و با طرح اين سوال كه چه چيز براي زنان طلبه جذابيت دارد كه آنها را مجاب به تحصيل در حوزه مي كند، گفت: اولين سنخي كه در تحقيقات با آنها مواجه شديم «تعالي گرايان» هستند؛ كساني كه با توجه به بينش ديني، هدفشان از تحصيل در حوزه، كسب رضايت الهي و قدم برداشتن در راه خدا است.
وي در ادامه به مفاهيم «قدسيت فراگير»، «پناهگاه امن» و «تداوم تحصيلي و تجهيز علمي» به عنوان زمينه هاي رفتن زنان به حوزه و ادامه تحصيل در آنجا اشاره كرد و افزود: در قدسيت فراگير همه چيز براي طلاب، نمود قدسي و معنوي دارد. همانند اينكه آنها با وضو سر كلاس ها حاضر مي شوند. پناهگاه امن؛ به وضعيت حوزه از ديد طلاب مي پردازد و اعتقاد بر اين است جامعه بيرون پر از گناه و فساد است، اما حوزه اين طور نيست. از نگاه زنان طلبه در حوزه همه چيز تحت كنترل است، فضاي شاد و آرامش بخش وجود دارد و حتي از نظر خانواده ها نيز رفتن به حوزه مورد تاييدتر از رفتن به دانشگاه است. اما تداوم تحصيلي، وضعيت انعطاف پذيري را در حوزه ايجاد كرده كه از غيرحضوري مي توان وارد حضوري يا نيمه حضوري شد.
اين كارشناس توضيح داد: اين فضا باعث مي شود تا فرد تا آخر عمر در حوزه بماند و با احساس رضايت از اين وضعيت از آنجا جدا نشود. تجهيز علمي نيز به زنان در تاثيرگذاري ديني و ارزشي در جامعه كمك مي كند و آنان را به بحث تحصيلات حوزوي مي كشاند.
نوري اضافه كرد: سنجه دومي از زنان طلبه كه با آنها مواجهيم، «رشدگرايان» هستند. كساني كه انواع سرمايه اجتماعي، اقتصادي و... نيز برايشان اهميت دارد. آنان به جز طلبگي به دنبال آن هستند كه اين موضوع برايشان آورده اي هم به همراه داشته باشد. اين گروه دنبال اين هستند كه مدرك بگيرند و در فضاي بزگتري مشغول كار شوند.
اين پژوهشگر علوم اجتماعي تاكيد كرد: «شكستن محروميت»، انگيزه گروه ديگري است كه از روستا براي ادامه تحصيل به حوزه آمده بودند. آنان در حوزه مي توانند به راحتي و با كمترين بار مالي پيشرفت كنند. در اين ميان، گروه «مشاغل مطمئن» را هم داريم. افرادي كه در حوزه درس مي خوانند و به دنبال بار ارزشي آن هستند اما علاقه زيادي به كار ندارند يا براي تامين مالي دنبال كارهاي پاره وقت مي روند، زيرا، اين (اشتغال) را وظيفه خود نمي دانند. آنها كنش هاي خانوادگي را وظيفه شان مي دانند.
وي بيان داشت: شاغلان بي شغل، گروه ديگري از زنان طلبه هستند كه براي تحصيل به حوزه مي روند. آنها همين كه در حوزه هستند و در بسيج فعال اند، برايشان كافي است. آنها با ساير كنشگران بده بستان دارند و در كنار وظايف همسري و مادرانه، فعاليت در حوزه برايشان با رضايت همراه است.

*تداوم حيات زنانه در ديگري
«جبار رحماني» عضو هيات علمي پژوهشكده مطالعات فرهنگي اجتماعي نيز با اشاره به موضوع زنانگي و امر قدسي بيان كرد: عمده زن ها، نقش بيولوژيك در جامعه دارند و اغلب، بدون خدمت دنيوي، كاري از پيش نمي برند. آنها، اخلاق دگرخواهانه دارند و خود را مسئول و مراقب ديگران مي دانند. براي نمونه در سفره هاي نذري در اغلب موارد براي ديگري مثل فرزندشان يا حل مشكل و كاري، نذر مي كنند.
وي گفت: دغدغه زن ها، نقش مادرانگي است. در واقع، آنها از امر قدسي براي سامان دادن مسائل اجتماعي شان استفاده و بهره مي گيرند. آنها به طور معمول، معطوف به مسائل «ديگري» هستند و تداوم حيات شان در ديگري است.
رحماني تاكيد كرد: به همين دليل، آنها فرصت كافي براي تمركز در مسائل و مكاشفات عرفاني را ندارند. زمينه رسيدن به مكاشفه هاي عرفاني، مستلزم كندن (جدا شدن) دوره اي از دنيا است.
شبك* ف ش* 9213**1983**9241