در ماتم عالم آل محمد

امام علی بن موسی الرضا(ع) در یازدهم ذی القعده 148 هجری قمری در مدینه دیده به جهان گشود، پدر بزرگوار ایشان امام موسی كاظم(ع) پیشوای هفتم شیعیان و مادر ارجمندشان نجمه خاتون است.

نام مبارك امام(ع) «علی» و مشهورترین لقب ایشان «رضا» و «عالم آل محمد» به شمار می رود. ابوالحسن، ابوالحسن ثانی و ابوعلی كنیه ایشان و صابر، زكی، ولی، فاضل، وفی، صدیق، رضی، سراج الله، نورالهدی، قرة عین المؤمنین، مكیده الملحدین، كفوالملك، كافی الخلق، رب السریر و رئاب التدبیر از دیگر لقب های امام رضا(ع) محسوب می شوند.

ابوالحسن در دوره ی كودكی از اندوخته های دانش پدر بزرگوارش بهره مند شد و سال ها در جوار هفتمین پیشوای شیعیان به هدایت مردم، تبیین معارف دینی و سیره نبوی پرداخت تا آن هنگام امام موسی كاظم(ع) به شهادت رسید و امام رضا(ع) ماموریت الهی و رسالت سنگین امامت را در 35 سالگی بر عهده گرفت.

عالم آل محمد(ص) در دوره یی زندگی می كرد كه حكومت بنی عباس با ظلم و ستم بر مردم و علویان حكم می راند و از آنجایی كه مخالف ائمه معصومین بود، به آزار و اذیت آنان می پرداخت. امام رضا(ع) در مدت 20 سال رسالت الهی خویش برای هدایت مردم و دفاع از حقانیت اسلام، شاهد خلافت هارون الرشید، امین و مامون عباسی بود.

هارون الرشید از همان ابتدا توطئه ی قتل امام(ع) را در سر می پروراند اما با مرگش و بر تخت نشستن امین فرزند وی، نقشه های او اجرا نشد. دیری نپایید كه مامون برای رسیدن به خلافت، برادرش امین را به قتل رساند و در كنار وزیر با تدبیر خویش، فضل بن سهل شرایط حكمرانی بر كشور را فراهم كرد و بر تخت خلافت تكیه زد.

هنگامی كه مامون به خلافت رسید، آشفتگی همه ی كشور را فرا گرفته بود و پایه های حكومت وی متزلزل شده بود، شورش های بسیار در خراسان علیه خلافت مامون، قیام علویان و نفوذ قدرت معنوی امام رضا(ع) در میان مردم سبب شد تا مامون احساس ترس كند. در چنین شرایطی مامون برای از میان بردن شورش ها و آرام كردن مردم، توطئه یی را طراحی كرد.

وی برای مستحكم كردن پایه های خلافت خویش خواهان واگذاری خلافت به امام رضا(ع) شد و در كنار آن از جایگاه امام(ع) برای آرام كردن علویان استفاده كرد.

مامون در نخستین اقدام با مشورت فضل بن سهل، امام رضا(ع) را به خراسان دعوت كرد. در ابتدا ضامن آهو دعوت مامون را نپذیرفت اما با اصرار پی در پی وی كه همراه با تهدید بود، ایشان را مجبور كرد تا به دعوت مامون جواب مثبت بدهد.

پس از آن، امام رضا(ع) به مرو مركز خلافت آن روز بنی امیه رفت و در آنجا با استقبال پرشور مردم به مجلس مامون كه همه ی بزرگان و سران حكومت در آن جمع شده بودند، وارد شد و چون ساعتی گذشت مامون پیشنهاد خود را مطرح كرد و گفت: «...ای فرزند رسول خدا من به فضیلت، علم، زهد، پارسایی و خداپرستی شما پی بردم و دیدم تو از من به خلافت سزاوارتر هستی، اراده كردم كه از خلافت كناره گیری كنم و آن را به شما تفویض كنم.»

امام رضا(ع) به مدت 2 ماه از پذیرفتن این پیشنهاد خودداری كرد، اما با اصرار مامون، این مقام را پذیرفت و خلیفه ی بنی عباس، در رمضان 201 هجری قمری ولایتعهدی امام(ع) را به صورت رسمی در همه ی سرزمین های اسلامی اعلام و به نام آن حضرت سكه ضرب كرد.

پس از مدتی با افزایش محبوبیت امام رضا(ع) نزد مردم، مامون كه پایه های خلافت خویش را در خطر می دید، تنها راه چاره را در این امر دانست تا چهره ی ایشان را نزد مردم و بزرگان آن روز مخدوش سازد، بنابراین جلسه های مناظره ای را میان امام رضا(ع) و دانشمندان علوم مختلف از سراسر جهان تشكیل داد، اما با علم و تدبیر هشتمین پیشوای شیعیان این جلسه ها با پیروزی ایشان بر دانشمندان آن روزگار پایان یافت و همه ی نقشه های وی را بی اثر كرد و این گونه بر جایگاه علمی امام(ع) و محبوبیت ایشان نزد مردم افزوده شد تا آن هنگام كه مامون عرصه سیاست و حكمرانی را بر خود تنگ دید و دیگر نتوانست وجود امام رضا(ع) را برتابد، بنابراین دستور داد تا امام رئوف را در سی ام صفر 203 هجری قمری مسموم كنند و به شهادت برسانند. امروز بارگاه مقدس ایشان در مشهد مقدس زیارتگاه دوستداران اهل بیت(ع) است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز شهادت امام رضا(ع) به گفتگو با عذرا حسینی كارشناس امور دینی پرداخته است.

عذرا حسینی با بیان اینكه در ابعاد مختلف زندگی طبیعی است كه بهترین الگوی ما ائمه معصومین باشند، گفت: بسیار باید تلاش كنیم تا از سیره ی ائمه معصومین بهره مند شویم. ضرورت دارد این الگوها را ثبت كنیم تا بتوانیم به خوبی از دانش ائمه معصومین بهره ببریم. سیره یعنی راه و روشی كه ائمه معصومین در پیش می گیرند و باید از این راه و روش پیروی كنیم.

این كارشناس امور دینی با اشاره به اینكه ائمه ی ما لقب های بسیاری دارند و به مناسبت های خاص این لقب ها را به امامان نسبت می دهند، عنوان كرد: مشهورترین لقب امام(ع) «رضا» است. به قول مشهور این لقب را پیامبر اكرم(ص) به ایشان داده است. لقب زكی به معنی پاكیزه، ضامن آهو و غریب نیز از دیگر لقب های مشهور امام رضا(ع) به شمار می روند. اما لقب ضامن آهو نشانگر رئوف بودن هشتمین امام شیعیان است چنانكه برای حیوانات نیز ضمانت می كند.

وی در ادامه ی سخنانش با اشاره به اینكه امامان معصوم چون دریا و اقیانوس هستند، افزود: ما در برابر یك اقیانوس می توانیم یك لیوان آب برداریم یا یك دریاچه، شناخت ابعاد شخصیتی امام رضا(ع) بسیار گسترده است، قرار نیست همه ی این ابعاد برای ما روشن شود، اما ابعادی هستند كه بعدها شناخته شدند و ما می توانیم به آن ها دست یابیم اما كوتاهی می كنیم. ابعاد وجودی ایشان آنقدر گسترده و وسیع هستند، ما هر چقدر تلاش كنیم همه ی آن ها را نمی توانیم بشناسیم.

عذرا حسینی سیره ی اخلاقی امام رضا(ع) را بسیار زیبا دانست و گفت: امام رضا(ع) را بر سر سفره ی غذایی دعوت می كنند كه شخصیت های بسیاری از بزرگان، ثروتمندان تا فقرا بر سر این سفره حضور داشتند، امام(ع) در كنار فقرا نشست، به ایشان گفتند، جایگاه شما اینجا نیست، حضرت فرمودند، همه ی ما بنده ی خداییم و بدین ترتیب ضامن آهو امتیاز و برتری را به فقرا داد.

این كارشناس امور دینی سیره ی سیاسی امام رضا(ع) را پذیرش ولایتعهدی از طرف مامون دانست و بیان كرد: خلفای عباسی رابطه ی خوبی با ائمه نداشتند و مامون نیز با انگیزه های خودش امام(ع) را دعوت می كند و با این كار بسیاری از مشكلاتش حل و قیام ها خاموش می شود و همه سكوت می كنند.

مامون به مردم می گوید، چرا قیام می كنید، مگر نمی گویید الرضا من آل محمد، مگر به خلافت اولیاء و پیامبر راضی نیستید، ببینید من امامتان را آوردم، دعوت كردم، خلافت را به ایشان دادم و اینگونه مردم را آرام می كند اما وی درباره ی مساله ی ولایتعهدی، امام رضا(ع) را تهدید می كند، می خواهد دوستی اش را به ظاهر نشان دهد امام(ع) نیز می داند كه مامون ایشان را برای مقاصد حكومتی خود دعوت كرده است و ضامن آهو به دلیل تهدید مجبور به پذیرش ولایتعهدی می شود، امام رضا(ع) می پذیرد اما بسیار خوب در برابر مامون موضع گیری می كند و مامون از كرده ی خویش پشیمان می شود.

موضع گیری های مستقیم و غیرمستقیم امام رضا(ع) را در چند نمونه بیان می كنم: امام رضا(ع) ولایتعهدی را پذیرفت اما موضع گیری كرد به عنوان نمونه می توان گفت كه مامون می خواست به ظاهر نشان دهد كه دوستدار امام(ع) است، اما امام رضا(ع) فرمود هنگامی كه در مدینه بودم میان مردم جایگاه بالایی داشتم اگر فكر می كنی جایگاهی به من دادی، پیش از آن جایگاه من بهتر بود.

مساله ی پذیرش ولایتعهدی كه امام رضا(ع) با تاخیر آن را پذیرفت، در واقع بیانگر این است كه ایشان می خواست نشان دهد كه اهل دنیا نیست و مامون به امام(ع) تحمیل كرده است.

عذرا حسینی در پایان سخنانش یكی از انگیزه های مامون را برای دعوت امام رضا(ع) به ایران، این امر دانست كه بنا به گفته ی ائمه كه ما حكومت بر دل داریم؛ هشتمین پیشوای شیعیان جهان نیز محبوب دل های مردم زمانه ی خویش بود و هنگامی كه امام(ع) به ایران آمدند، ایرانیان كه بسیار دوستدار ائمه بودند، شیفته ی اخلاق و سیره ی امام شدند. مامون می خواست محبت امام را از دل مردم بكاهد بنابراین به توطئه های مختلف متوسل شد و سرانجام تصمیم می گیرد امام را به شهادت برساند.

مامون با بقیه خلفا متفاوت است، وی در ظاهر امام(ع) را بسیار قبول دارد و به ایشان احترام می گذارد، در برابر مردم از خوبی های امام رضا(ع) می گوید و هیچ كس گمان نمی كند كه مامون قاتل امام باشد و بسیار زیركانه برای شهادت امام(ع) برنامه ریزی می كند. وی با سیاست بسیار، به صورتی انگور را مسموم می كند كه نیمی از خوشه ی مسموم انگور طرف امام رضا(ع) است، نیمه ی سالم آن طرف خودش، خود مامون از آن می خورد تا كسی گمان بد نكند و مامون را قاتل امام(ع) نداند.



از:فاطمه مهدوی

گروه اطلاع رسانی

پژوهشم**9128**2059**9131