..................................................
خبرگزاری جمهوری اسلامی 90/03/20
فرهنگی.خارجی.تونس.آثار تاریخی
گزارش از : شاکر انصاری
تونس - با توجه به موقعیت راهبردی تونس در شمال آفریقا و قرار گرفتن در
کنار دریای مدیترانه، این کشور در طول تاریخ سه هزار ساله خود شاهد رفت و
آمد تمدن ها و فرهنگ های مختلفی بوده است .
در طول تاریخ تونس فرهنگها و حکومتهایی از قرطاجی ها اقوامی از شمال
آفریقا که با رهبری یک زن با عنوان الیسه بر بخش های مهمی از شمال
آفریقا تسلط پیدا کرد ، رومی ها و مسلمانان که در دوره های مختلف تحت
تسلط عرب ها، خراسانی ها و ترک های عثمانی بود و در نهایت استعمارگران
اروپایی ها که به ترتیب توسط پرتغالیها، اسپانیاییها و فرانسویها دست به
دست شد، به خود دیده است.
تونس در سال1881 میلادی تحت حمایت استعمار فرانسه قرار گرفت و در یک پیمان
تحمیل شده به این کشور تحت قیمومیت نظامیان فرانسوی درآمد .
به اعتقاد اندیشمندان تونسی دخالتهای فرانسه در این کشور، آثار زیان باری
بر فرهنگ و نظامی سیاسی و اعتقادی تونس بر جایی گذاشت که تبعات آن تا
کنون باقی مانده است .
به رغم تحمیل قیمومیت فرانسه بر تونس ، این کشور در سال 1861 اعلام استقلال
کرده بود، اما شرایط ژئوپولتیک تونس موجب شد تا فرانسه بر خلاف اصول بین
الملل این سرزمین را به اشغال خود درآورد.
نخستین قانون اساسی تونس در سال 1861 به تصویب رسید، اما با وجود تاکید
بر اسلامی بودن این کشور ، تنها نامی از شرع اسلامی در آن ذکر شده بود.
سیاستمداران و اندیشمندان تونس انتظار دارند در دوران پس از پیروزی انقلاب
در کشورشان و برگزاری انتخابات آزاد مجلس موسسان ، تغییراتی در برخی
بخشهای اجتماعی و سیاسی این کشور که بر اساس قوانین اروپایی و استعماری
تدوین شده ، ایجاد گردد.
با این وجود حضور تمدنها و فرهنگهای متفاوت در دوران تاریخی در تونس موجب
شده تا آثاری در این کشور برجایی ماند که سالانه صدها هزار گردشگر را
برای بازدید از آنها راهی این کشور کند .
*** شهر قیروان
یکی از مهم ترین شهرهای تاریخی تونس شهر قیروان است که تغییر یافته کلمه
کاروان فارسی می باشد.
این شهر در 170 کیلومتری جنوب پایتخت تونس قرار دارد و در سال 50 هجری
مطابق با 670 میلادی به دست عقبه بن نافع فهری سردار مسلمان تاسیس شد.
وی با ساختن مکانی که امروز به جامع بن عقبه معروف است ، از این مکان به
عنوان محلی برای توسعه اندیشه اسلامی در شمال آفریقا و اروپا استفاده کرد.
حضور سپاه خراسانی که توسط عقبه بن نافع در این شهر صورت گرفت، یکی از
مهمترین اشتراکات تاریخی ایران و تونس است که فرهنگ تونسی را تا قرنها
در این کشور ماندگار کرد و تاثیر شگرفی بر تمدن های پس خود برجای گذاشت .
یکی از مکانهای تاریخی شهر قیروان مسجد جامع آن است که در دوران اولیه
تسلط مسلمانان بر این شهر بنا شده و گلدسته آن که از معماری خاصی برای
ساختش استفاده شده ، ویژگی منحصر به فردی به این مکان داده و سالانه دهها
هزار نفر را برای بازدید از این گلدسته به قیروان می کشاند .
سبک معماری این مسجد به گونه ای است که دارای 9 راه ورودی است. حیاط مسجد
نیز با سنگفرش های ظریفی با سبک خاصی که ترکیبی از معمار ایرانی و شمال
آفریقایی می باشد ، طراحی شده است.
این سنگفرشها به گونه ای طراحی شده که باران و گرد و غبار ، تغییری در
شکل آن در طول تاریخ نمی تواند ایجاد کند و پس از قرنها همچنان تزیین
منحصر به فرد آن حفظ شده است.
در اطراف حیاط مسجد رواق های زیبایی با قوس های نیم دایره ای قرار دارد
که شامل 400 ستون است.
نمازخانه مسجد مزین به تذهیب کاری است و فرش های زیبایی کف سالن را
پوشانده است. راهروی مرکزی مسجد به یک محراب کاشی کاری مربوط به قرن نهم
میلادی منتهی می شود که در ضلع جنوبی مسجد قرار دارد.
کاشی های محراب و همچنین چوبی که در نزدیکی منبر به کار رفته ، از بغداد
به این مکان منتقل شده اند . محراب مسجد قیروان یکی از برجسته ترین نمونه
های موزاییک کاری در معماری اسلامی به شمار می رود.
در داخل حیاط مسجد ستون هایی از مرمر و گرانیت که از اروپای جنوبی به
مکان این مسجد منتقل شده ، تشکیل گردیده است .
بالای حرم دو گنبد وجود دارد. یکی از گنبدها کنار ورودی مسجد و دیگری در
قسمت محراب قرار دارد. دو گنبد دیگر هم در شرق و غرب ورودی حرم مسجد
قیروان به چشم می خورد.
گلدسته های مسجد در سه ردیف است که ارتفاع آنها به 31 متر می رسد. این
گلدسته ها روی یک پایه مربعی ساخته شده و طول اضلاع پایینی هر گلدسته 5/10
متر است.
گلدسته مسجد قیروان از جمله قطورترین ، بلندترین و زیباترین گلدسته های
مساجد اسلامی است که شباهت زیادی به مسجد الاقصی در قدس شریف دارد.
منبر مسجد قیروان در قرن نهم با درآمیختگی معماری ایرانی ، رومی و شمال
آفریقا ساخته شده و از قدیمی ترین منابر در دنیای اسلام است .
این منبر از حدود 300 قطعه کنده کاری شده ساروج تشکیل شده است.
منبر چوبی در زمان ابوابراهیم اغلبی ساخته شده و قسمتی اصیل و با اهمیتی
در مسجد قیروان می باشد .
منبر دارای 11 پله است که از طرفین با دو ردیف تیغه، رو به پایین محصور
شده است . دو کتیبه در منبر به چشم می خورد که هر کدام از کتیبه ها، با
طرحها و نقش های هندسی و گل و گیاه مزین شده اند.
پس از دوران بنی امیه تغییراتی در طول و عرض حرم انجام شد و گنبدی
استوار بر حرم و نیز رواق هایی در صحن افزوده شد.
شکل کنونی مسجد باقی مانده از اصلاحات ابراهیم بن اغلبی است که در طول
صدها سال حفظ شده است .
سقف حرم بر طاق هایی کنار هم استوار است که مانند طاق های مسجد اموی دمشق
، مدور است.
این نوع طاق علاوه بر ترکیب ظریفش، بنا را مقاوم نموده و مرکزیت آن با
تکیه بر ستون استوار می شود .
کتیبه هایی سفالی، قسمتی از محراب مسجد را پوشانیده که نشان می دهد ،
ساخت کاشی سابقه ای طولانی در تونس دارد.
تاثیر معماری مکتب قیروان تا دوردست های شمال آفریقا و جنوب اروپا در
مراکش و آندلس (اسپانیایی کنونی ) به چشم می خورد و این تاثیر را به خصوص
در مسجد جامع زیتونه تونس به روشنی مشاهده می شود که با وجود اضافات و
تغییراتی که به خود دیده، معماری آن بسیار مشابه مسجد قیروان است.
*** شهر مهدیه
مهدیه در شرق تونس و در 205 کیلومتری جنوب پایتخت این کشور قرار دارد و
شهرت خود را از قیام فاطمی ها که از این مکان شروع شد، کسب کرده است .
این شهر در سال 921 میلادی توسط عبید الله المهدی سردار جنبش فاطمی
تاسیس شد .
جنبش فاطمی که به عقیده تاریخ شناسان نخستین حکومت اسماعیلیها در تونس (
910 - 973) بود، عامل اصلی تاسیس جامع الازهر مصر نیز مسحوب می شود.
در دوران فرقه اغلبیون (اغالبه ) که از قبیله ؟ بنی تمیم بودند، از سوی
خلفای عباسی حکومت تونس را به دست گرفتند.
حکمرانان اسماعیلی پس از چند سال مجددا با شکست دادن اغلبیون، بار دیگر
شهر مهدیه را به تصرف خود درآوردند.
المعز حکمران اسماعیلی در سال 961 میلادی ، مصر را تصرف کرد و مقر حکومت
خود را از مهدیه به آن کشور منتقل کرد.
*** مسجد الزیتونه
مسجد الزیتونه در پایتخت تونس و در منطقه ای به نام قصبه قرار دارد ،
این مسجد در سال 79 هجری ساخته شده که به عبارتی اولین مسجد در شمال
آفریقا است .
این مسجد نقش مهمی در گسترش علوم و معارف اسلامی در شمال آفریقا و اروپا
داشت که تاثیر آن در حکومتهای اسلامی مختلف در این منطقه نقش اساسی بازی
کرده است .
مسجد الزیتونه از قدیمی ترین مساجد تونس می باشد که نمونه اصیلی از
معماری دوران ابتدایی گسترش اسلام در شمال آفریقا است .
در سال 250 هجری ابوابراهیم احمد اغلبی در دوران ابتدای تسلط اعراب بر
تونس ، قبه ای بر این مسجد قرار داد که تاکنون باقی مانده است .
الزیتونه اهمیت خود را از فعالیتهای عملی ، فرهنگی بدست آورد و مرکز
تدریس علوم اسلامی توسط بسیاری از علمای شمال آفریقا بود.
در سالهای 1881 تا 1956 که استعمارگران فرانسوی بر تونس سیطره داشتند،
تمامی تلاش خود را برای تغییر فرهنگ و تمدن اسلامی تونس به خرج دادند و
سیاستهای آموزشی گسترده ای برای بی اثر کردن سابقه الزیتونه در این کشور
اجرا کردند.
*** سیدی بوسعید
سیدی بوسعید در تپه های شمال پایتخت تونس و یکی از مناطق زیبای تونس قرار
دارد که از دیدنیهای گردشگری این کشور محسوب می شود.
نام این منطقه از ابن سعید بن خلف الباجی یکی از بزرگان تصوف و معروف به
سیدی بوسعید گرفته است .
ابن سعید از بزرگان تصوف در شمال آفریقا محسوب می شود که به دلیل
عبادتهای طولانی و قرائت قرآن به صورت ترتیل، مشهور بوده است.
کلمه سیدی در تونس معادل امام زاده بکار می رود و اکنون مکان این عالم
صوفی مکانی برای عبادت و جلب گردشگران در تونس می باشد.
خاورم 1385**
شماره 016 ساعت 03:39 تمام