#
خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/05/13
فرهنگی.موسیقی.تار بلوچ
زاهدان- بلوچستان جایی در همین نزدیکی است، آرمیده از سیستان تا پهنه
نیلگون دریای عمان که لرزش سیم های قیچک، ضرب دهل و نوای نی از میان
نخلستان ها، سینه سوخته لوت و در جوار دریا، پژواک صدای طبیعت این سرزمین
در جسم و جان بلوچ است.
به گزارش ایرنا، از روزگاران گذشته تاکنون از میان دستان مردمان این
سرزمین، آهنک موج دریا، زمزمه نسیم باد، ترنم باران و چهچهه پرندگان با
ابزاری چون قیچک، تنبورک، بینجو و دهل می خروشد و موسیقی زبان گویای غمها
، شادیها و نبردهای قوم بلوچ با متجاوزان بوده است.
زندگی قوم بلوچ آمیزه ای از آیین ها، عقاید و باورهایی است که ریشه در
سنتی دیرین و برگرفته از دو تمدن بزرک هند و ایرانی دارند و بندرت مراسم
یا آیینی می توان یافت که با موسیقی همراه نباشد.
پیوند روحیه ایثار، دلاوری، وطن دوستی، مهمان نوازی و وفای به عهد مردمان
قوم بلوچ با موسیقی ناگسستنی است و به یقین، موسیقی در ساختار شخصیتی و
اجتماعی این قوم نقش بسزایی دارد.
موسیقی از بدو تولد فرزند بلوچ با آهنک های شبتاکی، لیلو آغاز می شود و
با موتک در واپسین لحظات عمرش پایان می پذیرد و در مجموع موسیقی یاری
رسان حالات و جریانات مختلف زندگی مردم بلوچ بوده و هست.
موسیقی بلوچی در رزم، بزم و عزا به طور معمول به صورت هم صدایی و هم
آوایی اجرا می شود و در ایجاد رابطه با حیوانات مانند مار و شفای بیماران
کاربرد دارد.
داستان های رزمی و تاریخی بلوچی چون قصه های چاکرو و حرام و دودا و بالاج
و سروده های حماسی بلوچی از جمله میر قنبر، چاکر و گوهرام با موسیقی
همراه است و روح و جان انسان را سخت متاثر می کند.
بلوچستان به لحاظ فرهنگی به دو منطقه سرحد دربرگیرنده شهرهای شمالی و
مکران متشکل از شهرهای مرکزی و جنوبی تقسیم می شود که موسیقی مکران در
مقایسه با موسیقی سرحدی اصیل تر و از نظر کمی متنوع و گسترده تر است.
منطقه مکران شامل شهرستان های ایرانشهر، سراوان، نیکشهر و چابهار و سرحد
دربرگیرنده شهرستان های زاهدان و خاش است.
ترانه های بلوچی در مجموع موسیقی سرزمین ایران، جایگاه ویژه ای دارد و در
طول زمان، موسیقی دانان، نوازندگان و خوانندگان بسیاری در بلوچستان می
زیسته اند که هر کدام از آنان، از مشاهیر زمان خود به شمار می رفتند.
دین محمد زنگشاهی از خوانندگان و نوازندگان بنام بلوچستان، از جوانی
صدایی خوش و دلنشین داشت و نخستین پویه های موسیقی را از پدرش موسی
زنگشاهی که خود از نوازندگان و آهنگسازان چیره دست مکران بود، فرا گرفت.
دین محمد میراث دار بنیانگذاران موسیقی مکران است که آهنک های بلوچی سینه
به سینه به وی رسیده و با استعداد ذاتی و کوشش پیگیر خود، شیوه قیچک
نوازی را به گونه ای استادانه و دلنشین اعتلا بخشیده است.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: طایفه زنگشاهی پایه گذار موسیقی
بلوچستان و از نوازندگان، خوانندگان و آهنک سازان چیره دست منطقه مکران
هستند که آهنک ها و ترانه های بلوچی از زمان پیرچنگی در عهد خلافت عمر به
پدرانم و سرانجام به من رسیده است.
او بیان کرد: پیش از انقلاب، در گروهی متشکل از 23 نفر با عنوان شهباز
قلندر شرکت داشتم که آهنک های فلکلور و اصیل منطقه بلوچستان را به زبان
فارسی و گویش بلوچی در شهرهای مختلف ایران اجرا می کردیم.
وی اظهار داشت: پس از انقلاب این نوع موسیقی جایگاه پیشین خود را از دست
داد و گروه منحل شد اما با کوشش برخی مسئولان، دوباره توانستم در قالب
گروهی در نخستین جشنواره موسیقی سنتی که در سال 1364 برگزار شد، شرکت کنم
و در این جشنواره گروه ما از میان 45 گروه، رتبه سوم را به دست آورد.
زنگشاهی اضافه کرد: از سال 1377 به بعد، در هفت جشنواره به همراه گروه
خود شرکت کردم که در تمامی آنها موفق به کسب رتبه نخست در کشور شدیم.
وی بیان کرد: در این مدت، سفرهایی به کشورهای اروپایی از جمله، هلند،
فرانسه و ترکیه داشتم و چند برنامه موسیقی را در این کشورها اجرا کردم.
او درباره موسیقی بلوچستان گفت: موسیقی شمالی (سرحدی ) بلوچستان در مقایسه
با موسیقی جنوبی و مرکزی (مکران )، ساده تر و محدودتر است و حجم عظیمی از
موسیقی بلوچستان به منطقه مکران تعلق دارد.
زنگشاهی افزود: آواز لیکو که آواز بنیادی شمال بلوچستان است، با آواز
زهیروک که آواز بنیادی بلوچستان مرکزی و جنوبی است در این نواحی در هم می
آمیزد و ماحاصل آن را با هر دو نام می خوانند.
وی ادامه داد: آوازهای لیکو و زهیروک در فراق بستگان نزدیک و دوست یا
معشوق و حتی در دوری از وطن ارایه می شود که افزون بر آنها، آواز کردی
نیز از جمله اصیل ترین آوازهای منطقه مکران بلوچستان به شمار می رود که
مانند آنها مبین تاملات ناشی از هجران و فراغ است.
او شبتاکی برای زن زائو، نازینک برای جشن و عروسی، موتک برای مراسم ترحیم
، لیلو برای لالایی مادر، کپار برای شفای بیمار و لارو، هالو، شئیر، امبا،
مالد را از دیگر آوازهای مشهور بلوچستان برشمرد.
وی آهنک ها و آوازه های برگرفته از داستانها و سروده های حماسی را موفق
ترین و پرطرفدارترین نوع موسیقی در میان مردم و نیز در جشنواره ها عنوان
کرد.
زنگشاهی درباره آلات موسیقی بلوچی گفت: اصیل ترین و مهمترین ابزار موسیقی
سنتی بلوچی قیچک یا سرود است که شباهت زیادی به ویلون دارد و از 14 سیم
تشکیل شده است.
او افزود: تنبورک سازی زهی زخمه ای، فاقد پرده، دارای کاسه ای بزرک، دسته
و سه سیم است که آن را سه تار نیز می نامند و توسط پنجه در آوازه های
پهلوانی و یا همراه با دیگر سازها نواخته می شود.
وی ادامه داد: بینجو آلت موسیقی چوبین، دراز و جعبه مانند است که شش سیم
دارد و فقط چهار سیم آن برای نوازندگی به کار می رود.
او اضافه کرد: رباب یا هجده تار از مشهورترین سازهای موسیقی بلوچی است که
در مناطق مرکزی و جنوبی بلوچستان رواج دارد و از دسته ای کوتاه و سه
پرده ثابت تشکیل می شود.
وی دپ چنک راسازی فلزی عنوان کرد که پس از گذاشتن در دهان با استفاده از
انگشت سبابه به ارتعاش درمی آید و نوار نازک آهنی آن، نوای خاص و گیرایی
تولید می کند.
زنگشاهی گفت: ساز دونلی از دو نل یا نی مساوی و جدا ازهم تشکیل می شود که
هر یک نمادی از نی مذکر و نی مونث هستند و نی مذکر دارای 11 سوراخ و نی
مونث متشکل از هشت سوراخ است.
وی افزود: دهل همان طبل و از چوب صاف و سرخمیده ای است و دکر دایره ای
شکل و تیمبک استوانه ای شکل نیز از خانواده دهل محسوب می شوند.
او سرنا، دهل رحمانی، کلم، تشتک و کوزک را از دیگر سازهای موسیقی سنتی
بلوچی برشمرد.
زنگشاهی ادامه داد: از دستگاه ها و ردیف های آوازی موسیقی بلوچستان می
توان به راست ساز، تت و جنگل ساز، گوربام و شیربام، بیروی، کلیان، جوک،
کر، میانه اشاره کرد.
وی همچنین اشرف درا، ملاغلام قادر ملازهی راسکی، شیر محمد اسپندار، علی
محمد بلوچ، محمد اشرف سربازی، ابوالقاسم حسینی نژاد، بهرام سوری زهی، غلام
رسول دینارزهی، پهلوان رسول بخش و استاد رمی را از نوازندگان، خوانندگان
و آهنک سازان صاحب نام موسیقی بلوچستان عنوان کرد.
زنگشاهی حمایت مطلوب از موسیقی دانان بلوچ توسط مسئولان وزارت فرهنک و
ارشاد اسلامی را خواستار شد.
وی گفت: موسیقی سنتی بلوچستان تنها در مراسم خاص اجرا می شود و بسیاری از
نوازندگان و خوانندگان برجسته بلوچ به لحاظ معیشتی با مشکلات عدیده ای
مواجه هستند.
او خاطر نشان کرد: همان طور که سیستان و بلوچستان محروم است، موسیقی این
سرزمین نیز کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
زنگشاهی ادامه داد: تداوم موسیقی بلوچی در گرو حمایت از هنرمندان، مطرح
شدن این نوع موسیقی در کشور و تربیت شاگردان بسیار است.
مدیر کل فرهنک و ارشاد اسلامی استان نیز گفت: موسیقی سیستان و بلوچستان از
جمله هنرهایی است که به علت شرایط خاص استان، طی سالیان دراز گرمابخش
وجود و موجب شادی و شور مردم این سامان بوده است.
نورالله برشان علت فقدان حمایت کافی از هنرمندان را اختصاص نیافتن اعتبار
خاصی برای آن عنوان کرد.
وی بر تصویب قوانین حمایتی از هنر و ارتقای جایگاه هنرمندان توسط
نمایندگان مجلس تاکید کرد.
او اضافه کرد: دولت مجری قانون است و این نمایندگان مجلس هستند که باید
نحوه مطلوب تصویب و اجرای قوانین در کشور را پیگیری کنند.
برشان همچنین به برگزاری موسیقی آیینی سنتی زیمل در شهرستان سراوان اشاره
کرد و گفت: شماری از استادان بنام و برجسته موسیقی سیستان و بلوچستان در
این جشنواره طی روز گذشته ( نهم مرداد) حضور یافتند و امید است این
جشنواره راهگشای هنرمندان و جوانان مستعد موسیقی استان به جشنواره های
کشوری و جهانی باشد.
وی تعامل بین سیاست و هنر را از اهداف برگزاری این جشنواره عنوان کرد و
افزود: برگزاری سایر جشنواره های فرهنگی و هنری در شهرستان های تابعه
استان در دستور کار قرار دارد.
برگزاری این گونه جشنواره ها و معرفی استعدادهای موسیقی این استان در
شناساندن فرهنک غنی و دیرین این دیار به مردم کشور و ترویج آن موثر خواهد
بود. ک/4
از: میترا عبداللهی
7315 / 653/569 / 1645
