...................................................
تهران، خبرگزاری جمهوری اسلامی 08/11/86
داخلی.فرهنگی.هنری.تئاتر.افرا.بیضایی.
از: مجید امرایی
نمایش "افرا" نوشته و کار "بهرام بیضایی" کارگردان صاحب سبک تئاتر
ایران در تالار وحدت تهران به روی صحنه است.
این نمایشنامه از جمله آثار مهم بیضایی در حوزه ادبیات نمایشی ایران
محسوب می شود که تاکنون توسط کارگردانان بسیاری به صحنه رفته و خود
نویسنده چندین و چند بار قصد اجرای آن را داشته اما بنا به دلایل مختلف تا
کنون فرصت اجرای این اثر برای وی مهیا نشده است.
داستان این اثر حکایت معلمی به نام "افرا سزاوار" را بیان می کند او
معلم مدرسه ای در یکی از محله های پایین شهر است پدرش در جنگ با اشرار به
شهادت رسیده و او مجبور است مخارج زندگی "افسر خانم" مادر و "برنا" برادر
و "ماندا" خواهرش را بپردازد این خانواده در خانه ای اجاره ای که متعلق به
"شازده بدر الملوک" و پسر ناقص العقلش "شازده چلمن میرزا" بازماندگانی از
قاجار زندگی می کنند در همسایگی آنها آدم های زیادی هستند افرادی همچون
"سرکار خادمی" پاسبان محل که حالا دیگر پا به بازنشستگی گذاشته و به زودی
بازنشسته می شود، "شایان" دوچرخه ساز، "اقدامی" مدیر فروشگاه و "نوع بشری"
ارزیاب، زندگی می کنند مادر افرا در خانه شازده کار می کند و ادامه
داستان.
افرا معلمی است که برای آگاهی بخشی به مردم تلاش بسیار می کند اما در
این بین دچار مشکلات بیشماری می شود که اتفاقا اطرافیان او به عنوان
قربانیان شرایط اجتماعی موجود برایش ایجاد می کنند گویا همه در مقابلش
ایستاده اند تا زمین گیرش کنند.
این نمایشنامه (افرا) اثری دراماتیک مملو از تصاویر زیبای نمایشی و با
رنگ بوی یک تئاتر ایرانی است.
در این نمایش هیچ کدام از شخصیت های داستان صاحب (دیالوگ ) کلام نمایشی
نیستند بلکه بیشتر تک گویی هایی در اعتراض به شرایط نابسامانی است که در
آن محبوس شده اند.
بازیگران گاه با هم و گاه برهم به مجادله و گفت و گو می پردازند و گاه
روایت گران نمایشی هستند که درحال اتفاق است، همان عنوانی که بیضایی برای
کلام در نمایش هایش انتخاب می کند یعنی (برخوان ).
کلام نمایشی در صحنه و میان شخصیت های داستان واگویه ای دراعتراف به آنچه
برصحنه رخ می دهد است.
شیوه روایتگری مهمترین عنصر اجرایی در نمایش افرا است تک گویی هایی که
به صورت خطابه برای مخاطب ایراد می شود هیچ کدام از شخصیت ها صاحب اصلی
دیالوگ خود نیستند و این تنها مشخصه تئاتر بیضایی است گاه سخن و کلام
شخصیت نمایش در مکالمه ای دو سویه بیان می شود و گاه شخصیت مقابل راویی
جریان داستان است تکنیکی که بیضایی خود گفته است" از زمانی که چشم گشودم
و اولین نمایش های ایرانی چون تعزیه و تخت حوضی را دیدم اینگونه بازی
کردن در ایران باب بود.
افرا نمایشی به شدت ایرانی و شرقی است که به هیچ وجه با تئاتر متداول
اروپایی همخوان و همسنگ نیست، اثری در مسیر رسیدن به تئاتری ملی و ایرانی
در تکنیک و محتوای اجرایی.
بیضایی دراین نمایش با نگاهی انتقادی اجتماعی و سیاسی دغدغه های یک
مصلح اجتماعی، متفکر و فیلسوف هنرمند را به نمایش می گذارد.
شاید پیش از این مرگ یزدگرد مهمترین اثری نمایشی اجرایی بیضایی بود
اما به جرات می توان گفت که نمایش افرا نقطه عطفی در عرصه تئاتر کارگردان
محور وی درحوزه نمایشی ایران است.
گزارش گویی شخصیت ها از رویداد داستان از جمله مشخصه های نمایش افرا
است گزارشی تکان دهند که تماشاگر هرگز چشم از صحنه های آن بر نمی گیرد.
هر کس، واقعه را از زاویه دید خود روایت می کند تا سرانجام از مجموع
این واگویه های نمایشی و از کنش حاصل میان اشخاص نمایش با نویسنده به تبع
آن تماشاگر، درامی زیبا و جذاب را به نظاره بنشیند.
شاید به همین دلیل است که صحنه نمایش عملا به عرصه روایت آنچه در گذشته
حادث شده تبدیل می شود و زمان حال صرفا به شرح ماوقع و ارائه گزارش
شخصیت ها از داستانی است که نویسنده در مرکز ثقل آن قرار دارد.
آنچه در زمان حال جریان دارد، بیان اعترافات و گزارش هایی است از آنچه
که در گذشته بر" افرا سزاوار" رخ داده است.
انتخاب شیوه روایی" گفتم- گفت" در نمایشنامه های بیضایی تکنیکی منحصر
به زبان نمایشی اوست که در نحوه اجرای آن در نمایش افرا با خطابه مستقیم
بازیگران به تماشاگران همراه است و همین عنصر کلامی است که حادث شدن
داستان در گذشته را در منظر مخاطب قطعی می سازد.
نگاه نمادین به ابزار صحنه از دیگر مشخصه های نمایش افرا است چنان که
خود بیضایی گفته است: نمادین بودن صحنه را از نمایش های تعزیه آموختم آن
هنگام که به دیدن نمایش تعزیه رفتم خود را میراث خوان هنری جذاب و صرف
شرقی و ایرانی یافتم تعزیه نمایشی است که زیر زمین، روی زمین و عرش خدا
را به شیوه ای کاملا تکنیکی و نمادین و با استفاده از ابزاری کوچک به تصویر
می کشد.
افرا نمایشی است که با مدد گرفتن از داستانی با محتوا که هرگز کهنه
نمی شود، درخدمت گرفتن تکنیک اجرایی منحصر به فرد استفاده ازابعاد زیبایی
شناسانی بصری، بازی گیرای بازیگران خصوصا "مرضیه برومند"، "مژده شمسایی"
"بهرام شاه محمدلو" و "حسن پورشیرازی" تکنیک منحصر به فرد کارگردانی و
طراحی صحنه زیبا توانسته است تماشاگران را با اثری کم نظیر مواجه سازد.
نمادگرایی از مشخصه های مهم نمایش افرا است بطوری که ازاسم شخصیت ها هم
از این قاعده پیروی می کنند به عنوان مثال می توان به اسم شخصیت اصلی نمایش
"افرا سزاوار" که اسمی کنایی است اشاره کرد.
چند میله نشانگر زندان است، شیشه قاب شده که با عبارتی روی آن فضای
یک مغازه را در ذهن تداعی می کند تنها بخش کوچکی از شیوه نمادگرانه در این
نمایش است که به درستی محقق می شود.
کوچه ای که با استفاده از نور و طراحی آن در صحنه ایحاد می شود و
گام های سنگین افرا سزاوار در انتهای نمایش، یکی از بدیع ترین و زیباترین
صحنه های نمایشی است.
بیضایی در "افرا" با به تصویر کشیدن یک محله کوچک به طرح یک مسئله
بزرگ می پردازد که در هر زمان و مکان ممکن است اتفاق بیفتد.
در این نمایش اشرافیت رو به زوال می رود و تغییر در سبک و شیوه زندگی
آدم های محله نشان از تغییری کلی است، تغییری که حرکت مدرن شدن را در
جامعه ای نشان می دهد که پیش از آنکه مدرن شدن را بشناسد تمامی مظاهر و
گذشته خود را به نابودی می کشاند خود بیضایی در این زمینه گفته است: یک
شبه تصمیم گرفتیم که مدرن شویم، فهمیدیم که پدری چون کوروش و داریوش
داریم، درهای چوبی را به دور انداختیم و درهای آهنین را جایگزین کردیم
تصمیم گرفتیم مدرن شویم پیش از آنکه مدرن شدن و خود را به درستی شناخته
باشیم.
در جایی از نمایش افرا به مرد مغازه دار می گوید: شما مغازه تونو نو
کردین، ولی خودتون همونین که بودین.
داستان نمایش در ظاهر ساده و فارغ از پیچیدگی نمایشی است و از حد
اتهام سرقت چند بسته چای، قوطی کنسرو و یک عروسک به افرا فراتر نمی رود،
اما در معنا همچون اثر ماندگار "بینوایان" نوشته و شاهکار " ویکتو هوگو"
اثری با و محتوا و زبانی جهانی است.
ایجاز گویی و نقد کلیت رفتار یک جامعه با نگاهی جهانی از جمله مشخصه
های نمایش افرا است .
نمایش افرا با بازی "حسن پور شیرازی"، "مرضیه بورمند"،"مژده شمسایی"،
"سهیلا رضوی"، "مهرداد ضیایی"، "هدایت هاشمی"، "بهرام شاه محمدلو"، "محمد
رضا زادسرور"، "افشین هاشمی" و "رحیم نوروزی" همه روزه بجز شنبه ها ساعت
18 در تالار وحدت تهران به صحنه می رود.
فراهنگ 1348**9116**
شماره 634 ساعت 15:30 تمام
