#
تهران ، ایرنا: نهم اسفند 1382 برابر با 28 فوریه 2004
"تعزیه" نمایشی آیینی و مذهبی است که هر سال با فرارسیدن ماه محرم
و ایام عزاداری مذهبی در سراسر کشور اجرا می شود. هنری که در طول حیات خود
فراز وفرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته است.
"تعزیه خوانان " واقعه عاشورا را در قالب "شبیه" در میادین باز به
نمایش می گذارند و با اجرای زنده آیین "شبیه خوانی" صحنه ای کوچک از حماسه
بزرک کربلا در روز عاشورا را در اذهان تماشاگران تداعی می کنند.
این آیین از ساعات اولیه بامداد روزهای تاسوعا و عاشورا با حضور جمع
بسیاری در قالب تعزیه خوان، تعزیه گردان، لشکر و سپاهی درحالی که همانند
روز عاشورا در صحنه کربلا لباس رزم به تن دارند، آغاز می شود و تا غروب این
روز غم و اندوه ادامه دارد و تمام صحنه نبرد کربلا در قالب شبیه به نمایش
گذاشته می شود.
"تعزیه" درایران پیشینه قدیمی دارد و باید ریشه آن را در عزاداری-
های ابتدایی بر شهدای کربلا جستجو کرد و این نمایش به شکل امروزی،از اوایل
دولت صفویه شکل گرفت.
در شکل ابتدایی تعزیه، سرودها، اشعار مذهبی و دعا و تاریخ زندگانی
امامان و رویدادهای مذهبی، خصوصا واقعه کربلا قرائت می شد.اما کم کم در گوشه
و کنار، بازیگرانی پیدا شدند که برای گریاندن بیشتر مردم نقش شهیدان را
ایفا می کردند.
این هنرپیشگان ابتدایی، بدون اینکه متنی دراختیار داشته باشند، با
بداهه گویی نقش و متن، نمایش را اجرا می کردند و پس از مدتی متون تعزیه که
سینه به سینه گشته بود بر روی کاغذ مکتوب شد.
اوج این هنر در دوره قاجار و خصوصا سلطنت ناصرالدین شاه شکل گرفت. وی
حتی برای شکوه بخشیدن به تعزیه، ساختمان عظیم تکیه دولت را در تهران بنا
نهاد که گنجایش حدود 20 هزار نفر را داشت.
برخی کارشناسان تئاتر معتقدند که همراه نبودن تعزیه با تحولات ارتباطی
معاصر، نبود یک نهاد متولی این هنر، مناسبتی شدن و غفلت تاریخی از کارکرد
اصلی آن باعث شده تا اجرای این هنر در شهرهای بزرک روبه فراموشی رود و
اجرای آن در شهرها و روستاهای کوچک محدود بماند.
"فرشید ابراهیمیان" استاد دانشگاه رشته هنر به خبرنگار گروه فرهنگی
ایرنا گفت: تعزیه در یک مقطع از زمان در کشور به اوج و کمال رسید و تبدیل
به نمایشی تاریخی شد که موجبات حیرت جهانیان را برانگیخت.
وی افزود: به تعبیر "شاردن " شرق شناس اروپایی ، جمعیتی نزدیک به چند
هزار نفر به روی صحنه می روند و به جنک می پردازند بدون اینکه خون از دماغ
کسی سرازیر شود.
ابراهیمیان گفت: در آن زمان و در دوران اوج تعزیه، نظمی دقیق و سامان
یافته براین هنر حاکم بود. جماعت بیشماری به دیدن تعزیه می رفتند و تعزیه-
گردانان قدیم که از هر نظر متبحر بودند گوشه های موسیقی ایرانی را به شکل
استادانه و تاثیرگذار اجرا می کردند.
وی درعین حال افزود: در حال حاضر نمایش تعزیه در تهران و درشرایط
کنونی حالت نامتعادلی میان شیوه های قدیمی و جدید است.
ابراهیمیان گفت: در شهرستانها نیز به دلیل عدم استمرار و نبود شرایط
مناسب برای اجرای تعزیه ویژگیهای قدیمی جذاب، زیبا و تاثیرگذار آن از
حالت اصلی خود خارج شده است.
این استاد دانشگاه افزود: برای انتقال هنر تعزیه به نسل جوان علاوه بر
برنامه ریزی جدی باید به جذب پیشکسوتان این هنر پرداخت.
"محمود عزیزی " از تعزیه با عنوان هنری مردمی و پرجاذبه یاد کرد که
باید از اجرای مقطعی و مناسبتی خارج شده و در طول سال به اجرا درآید.
این استاد دانشگاه افزود: برخی، با ضد ارزش دانستن تعزیه، علاقه خود
را به تماشای آن کتمان می کنند.
به گفته عزیزی، نگاه انحرافی به هنر تعزیه از زمان ناصرالدین شاه
و با سفر نخستین گروه ایرانی به خارج از کشور بوجود آمد.این گروه پس از
مراجعت به کشور بنای مقابله با ارزشهای سنتی را پایه ریزی کردند.
وی افزود: تعزیه در دوره های مختلف تاریخ کشور و توسط پادشاهان
قانونمند و سیاسی شده و گاهی اوقات نیز رنک وبوی خاصی به خود گرفته است.
عزیزی، نبود حمایت های مادی و معنوی و نبود مکان عمومی برای اجرای
تعزیه در شهرها را از موانع کنونی اجرای تعزیه دانست.
وی افزود: نمایشنامه نویسان و کارگردانان بزرگی همچون "پیتربروک" و
"آلتو" از تعزیه با عنوان نمایشی سنتی و بامحتوا یاد کرده و برخی دیگر
چون برشت در برخی از آثار خود چون "پیک " از این هنر الهام گرفته اند.
"قطب الدین صادقی" معتقداست: تعزیه هایی که در حال حاضر اجرا می شود،
نیازمند نوآوری و تحول است.
وی گفت: تعزیه ها در یک تداوم مکانی و زمانی اجرا نمی شوند و هرازگاهی
اجرای آن توسط برخی نهادهای سیاسی برنامه ریزی می شود.
این کارگردان،همراه نبودن تعزیه با تحولات ارتباطی عصر حاضر را از
مشکلات کنونی این نوع نمایش دانست و افزود:درحال حاضر مردم ترجیح می دهند
نیازهای نمایشی خود را از راه های دیگر برآورده کنند که نتیجه آن عقب نشینی
اجرای تعزیه به شهرهای کوچک و روستاها است.
صادقی، وجود یک نهاد مستقل و متولی امر تعزیه و ایجاد پایگاه یا
تکایای دائمی برای اجرای تعزیه در طول سال را از راههای پویایی فرهنک
تعزیه خواند.
به اعتقاد این نویسنده و کارگردان تئاتر، تجدیدنظر در شکل یا موضوع
تعزیه و استخراج منابع مکتوب و تلفیق آن با دستمایه های خلاق بازیگری، از
دیگر راهکارهایی است که به تحول نمایش تعزیه کمک می کند.
"امیر دژاکام" نیز گفت: در سالهای اخیر و به دلیل غفلت تاریخی،
تعزیه کارکرد اصلی خود را از دست داده و به عنصری موزه ای تبدیل شده است.
این نمایشنامه نویس و کارگردان ، با اشاره به این موضوع که تعزیه به
دلیل قدمت، دلبستگی و علاقه مندی مردم نسبت به آن، در داخل و خارج از کشور
از جایگاه ویژه ای برخوردار است، دو نگاه افراطی و تفریطی به تعزیه را آفت
بزرگی برای این هنر دانست.
دژاکام همچنین درباره وجه آیینی تعزیه گفت: این بخش را باید به همان
شیوه که مرسوم است انجام داد و نباید در آن دخل وتصرف کرد.
به گفته او، مراجعه به متون تاریخی معتبر و پرهیز از مطالب نادرست و
غیرواقعی نقش مهمی در زنده نگهداشتن نمایش های آیینی دارد.
225
