کاوش های جدید باستان شناسی در قلعه تاریخی ضحاک شهرستان هشترود آغاز شد

کاوش های جدید باستان شناسی در قلعه تاریخی ضحاک شهرستان هشترود آغاز شد # تبریز، ایرنا: 25 مهر 1379 برابر با 16 اکتبر 2000 کاوش های جدید باستان شناسی در قلعه تاریخی "ضحاک"، شهرستان "هشترود" در استان آذربایجان شرقی (شمال غرب ایران )توسط کارشناسان میراث فرهنگی آغاز شد.
در حفاری های جدید در این قلعه آثار معماری دوره های اشکانی و ساسانی بدست آمده است.
سرپرست گروه کاوش میراث فرهنگی به "ایرنا" گفت : در خاک برداری های بعمل آمده آثار دیوارهای آجری در سطحی بزرک آشکار شده است.
به گفته وی، در داخل آوار و نخاله های ساختمانی موجود در محل نیز تعداد قابل توجهی گچبری های پیش ساخته دوران باستان کشف شده است.
"عبدالرحمان واهب زاده" گفت: اگرچه از آثار منقول و اشیاء در زمان آبادانی کاخ چیزی کشف نشده است، ولـی آثار معماری مکشوفه نوید اکتشاف یک محوطه بزرک باستانی متعلق به عصر ساسانی و اشکانی را می دهد.
وی در عین حال افزود : برای اظهار نظر در این خصوص به کاوش هـای بیشتر و زمان طولانی تری نیاز است.
قلعه "ضحاک" در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و به علت واقع شدن در مرتفع ترین قله های ارتفاعات منطقه همواره در گذشته از انجام عملیات حفظ و مرمت بی بهره بوده است .
این قلعه در 16 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان هشترود و درنزدیکی روستای خراسانک با 11 کیلومتر طول و 5/2 کیلومتر عرض ازبزرگترین قلاع قدیمی ایران بشمار می رود.
کوه قلعه ضحاک از طرف شمال و غرب با بریدگی های عمودی با رودخانه قرانقو و از طرف شرق با رودخانه شورچای محصور شده است.
باستان شناسان نظر داده اند که سفال هـای کشف شده در حاشیه شرقی رودخانه قرانقو مربوط بـــــه هزاره دوم قبل از میلاد و قدیمی ترین دیوارهای سنگی و تاسیسات در سطح کشور است و تعلق آن ها به دوره "اورارتو" بــه اثبات رسیده است.
کارشناسان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی وسعت تقریبی قلعه ضحاک را 300 هکتار ارزیابی می کنند.
تنها فضای سرپوشیده این قلعه یک چهارطاقی به ابعاد 8 در 9 متر و بـه بلندی 13 متر می باشد.
چهارطاقی باقیمانده از دوره اشکانیان به طول و عرض تقریبی 9 متــر و ارتفاع 5/13 متر بر لبه پرتگاهی که درحدود 180 متر از راه قدیمی میانه به مراغه ارتفاع دارد، بنا شده است.
این چهار طاق یا پاویون ازنظر نقشه، طاق های رفیع و نوع آجر چینی در نوع خود منحصر بفرد است.
زلزله های سال های پیشین یکی از پایه های آجری و بخشی از طاق گهواره ای سقف را تخریب و شکاف هایی در بدنه های برج ایجاد کرده بود. درسال های گذشته نسبت به استحکام بخشی از پی ها، پایه ها و بازسازی پایه و سقف ریخته و نیز مـرمت شکاف ها در این چهارطاقی اقدام شده است.
مصالح بکار گرفته شده در این چهارطاقی آجرهای بزرک سرخ رنگی به ابعاد 34 در 24 در 65 سانتیمتر با ملات گچ می باشد که همانند بسیاری از بناهـــای برجای مانده از دوران قبل از اسلام بصورت افقی و قائم استفاده شده است.
از این چهارطاقی و بناهای احتمالی دیگر نیز که درحال حاضر آثاری از آنها بر جای نمانده است در عهد باستان و حتی در دوران بعد از اسلام همواره بــه صورت نظامی و دیده بانی استفاده می شده است.
دراین حال به گفته کارشناس ارشد میراث فرهنگی آذربایجان شرقی حفاری هـای غیر قانونی توسط قاچاقچیان آثار فرهنگی لطمات جدی بـه تاسیسات باقیمانده و مخروبه مدفون در دل تپه های شمالی داخل قلعه وارد کرده است .
واهب زاده گفت : به هرحال امری که ضروری است، ادامه کندوکاو علمی برای کشف رابطه بین چهارطاقی باقی مانده و تاسیسات مخروبه واقع در داخــل قلعه لازم است.
وی افزود : در همین رابطه در اواخر تابستان سال جاری در بالاترین قله از تپه شمالی که قبلا نیز بوسیله حفاران قاچاق بشدت مورد حفاری قرارگرفته بود اقدام به حفر دو برش (ترانشه ) گردید.
طبق نظر کارشناسان میراث فرهنگی بقایای دیواره هـای گچی و سنگی اطراف قلعه متعلق به دوران اشکانیان می باشد.
"ساعد هدایی" معاون شناسایی میراث فرهنگی آذربایجان شرقی نیزدر تشریح عملیات انجام گرفته در سال های اخیر برای مرمت این قلعه بزرک باستانی گفت: نخستین اقدام در ایـــن رابطه احداث یک حلقه حفاظتی جهت کــار کارگران در ارتفاعات مشرف به دیوارهــــا بود تا بتوانند پی بندی و بدنه خارجی بنا را تعمیر کنند. بخشهایی از این حلقه حفاظتی در سال 1375 ایجاد شده است.
به گفته وی، با ایجاد آن کارگران قادر می شدند تا یکی از پایه هـــای فرو ریخته چهارطاقی و نیز رانش های ایجاد شده در اطراف دیواره هــا را مرمت کنند.
عامل گذشت زمان در طول بیش از 2000 سال گذشته همراه با عوامل جوی و ناپایداری ملات بکار رفته در این بنا آسیب های جدی بر آن وارد کرده است.
آجر کاری های نمای بیرونی تنها چهارطاقی باقی مانده از این قلعه و آسیب های وارده بر گچبری ها وکنگره های آن نشان می دهد که احتمالا دربنای مذکور هیچگونه عملیات بازسازی و مرمت چه در گذشته و در تاریخ معــــــاصر انجام نگرفته است.
این در حالی است که جمع آوری و سرقت سنک ها علیرغم اقدامات انجام شده با کمال تـاسف همچنان ادامه دارد. سنک های بکاررفته در ایجاد دیوارها و ابنیه های داخل این قلعه توسط اهالی روستاهای اطراف در خانه سازی بکار می رود.
گزارش خبرنگار "ایرنا" از اطراف این قلعه حاکی است دیوارهای سنگی این قلعه در جاهــای صعب العبور و دور از دسترس ، سالم و دست نخورده باقی مانده اند.
طی سالهای اخیر، در بخش جنوبی سنک ها، و صدها متر دیـوار قلعه بوسیله کامیون های کمپرسی جمع آوری و به مصرف خانه سازی اهالی منطقه رسیده است.
به گفته یک استاد کار میراث فرهنگی مشکل عمده درانجام تعمیرات این قلعه عظیم عدم دسترسی به مصالح ساختمانی و آب مورد نیاز می باشد.
دیوارهای حصار قلعه ضحاک بربالای مرتفع ترین قله های کوهستان های شهرستان هشترود و بربالای منطقه ای بنا شده است که رودخانه قرانقو آن را دور می زند.
عظمت و حجم کار بزرگی که در دو هزار سال قبل با احداث دیوارهایی با ملات گچ و سنک بطول صدها متر صورت گرفته، از پایین صخره های مشرف به رودخانه که از کف آن 200 متر ارتفاع دارد ، بخوبی نمایان است.
در حال حاضر مصالح ساختمانی شامل گچ، آب، آهک، چوب با استفاد از چهارپایان به ارتفاعات حمل می شود تا عملیات بازسازی و مرمت انجام گیرد.
*م.ف *