به زیارت مدینه برویم
سفرنامه عمره یک خبرنگار (5)
#
تهران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/06/17
فرهنگی.سفرنامه عمره.عربستان
رئوف پیشدار:بعثه مقام معظم رهبری برای زائرانی که توفیق تشرف به سرزمین
وحی را پیدا می کنند در دو شهر مدینه منوره و مکه مکرمه دوره های زیارتی
خاصی را برای آشنایی با زیارتگاهها و دیدنی های تاریخی ، مذهبی و محل
وقوع حوادث و وقایع تاریخ ساز اسلام برگزار می کند که به آنها اصطلاحا
زیارت دوره گفته می شود .
این زیارت دوره برای افراد دانشگاهی و طلاب و روحانیون علاقه مند در صورت
تمایل با وسعت بیشتری صورت می گیرد که شاید همراهی در بازدید و شنیدن
ماجراهای تاریخی آنها در حوصله همه ی زائران نباشد و اصولا در حوزه
مطالعاتی و علاقه مندی آنها قرار نگیرد. به این زیارت دوره ، ویژه هم
اضافه شده و عنوان کامل آن زیارت دوره ویژه است .
در جریان تشرف به مدینه منوره توفیق دست داد تا در معیت جناب جچت الاسلام
و المسلمین گلزاده مدینه شناس ، به زیارت و دیدن برخی زیارتگاهها و دیدنی
ها ی مدینه منوره در قالب زیارت دوره ویژه نایل گردم .
زیارت ما از احد شروع می شود که کاروانهای متعددی در این ساعت های نسبتا
خنک عصر در وسط تابستان مدینه و به اصطلاح محلی ها فصل خرما پزان زائران
خود را به زیارت حضرت حمزه سید الشهدا (ع) آورده اند. به زیارت حضرت و
دیگر شهدای احد نایل می آیم و از دور غاری را که گفته شده رسول خدا (ص )
پس از مغلوبه شدن سپاه مسلمانان در برابر سپاه کفار قریش در آن پناه
گرفتند و حضرت علی (ع) به نگاهبانی از حضرت در آن محل پرداختند ، می بینم
منطقه احد از مناطق فقیرنشین پیرامون مدینه منوره است با این همه بر
فراز اغلب خانه ها که چه عرض کنم ، کلبه ها ، یکی هم نه ! گاه تا چندین
دستگاه دیش دریافت برنامه های تلویزیونهای ماهواره ای دیده می شود.
در خیابانی که به دامنه کوه می رود ، دو مغازه ، لباس زنانه می دوزند و
می فروشند با این همه روی تابلوهایی نوشته اند ورود زنان ممنوع !!
بعد از احد اول مکانی که به زیارت آن نایل می آییم ، مسجد قبا است .
مسجد طی قرون بارها بازسازی شده والان فضایی بسیار وسیع و ساختمانی نو و
با رنک سفید و گنبدها و منارهایی چند دارد.
هنگامی که رسول خدا (ص ) از مکه به سوی مدینه هجرت می فرمود، پیش از وارد
شدن به مدینه، مدت کوتاهی در قبا منتظر علی بن ابیطالب (ع) ماند. میزبان
رسول خدا در قبا مربدی ( مربد به حیاط خلوت یا زمینی خارج از محوطه
مسکونی خانه گفته می شود که به کار نگهداری شتر یا خرمن کوبی یا خشک کردن
خرما می آید.) در کنار خانه خود داشت. رسول خدا آن زمین را از او گرفت و
در مدت اقامت خود در قبا ، در آن مسجدی بنا کرد که به مسجد قبا معروف شد
. خود پیامبر نیز در کار ساختن آن مسجد شرکت می فرمود و سنک و مصالح می
آورد. هنگامی که قبله مسلمانان از مسجد الاقصی به کعبه تغییر یافت، رسول
خدا خود محراب جدید آن را به سوی کعبه ساخت. پیامبر پس از سکونت در مدینه
نیز گاه سواره و گاه پیاده به آنجا می رفت و در آن نماز می خواند. او
همواره بر فضیلت و شرافت این مسجد تاکید می کرد و می فرمود:-به جا آوردن
دو رکعت نماز در مسجد قبا پاداش یک عمره را دارد.<
بسیاری از مفسران گفته اند که آیه 108 و 109 سوره توبه اشاره به مسجد قبا
دارد:
- لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه، فیه رجال یحبون ان
یتطهروا و الله یحب المطهرین. افمن اسس بنیانه علی تقوی من الله و رضوان
خیر ام من اسس بنیانه علی شفا جرف هار فانهار به فی نار جهنم و الله لا
یهدی القوم الظالمین <
(مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنیان نهاده شده، سزاوارتر است که در
آن (به نماز) بایستی. در آن (مسجد) مردانی هستند که دوست دارند پاکیزه
باشند؟ و خداوند پاکیزگان را دوست دارد. آیا کسی که شالوده آن را بر
پرهیز از خدا و خشنودی او بنا کرده بهتر است، یا کسی که پایه اش را بر
کنار پرتگاهی سست قرار داده که (به زودی ) در آتش جهنم فرو می ریزد؟! و
خداوند گروه ستمگران را هدایت نمی کند. <
مسجد قبا نخستین بار در زمان عثمان بن عفان مرمت شد و گسترش یافت، در
زمان عمر بن عبدالعزیز کاملا بازسازی شد و پس از آن نیز بارها تعمیر یا
بازسازی شد یا بر مساحتش افزوده گشت. مساحت و شکل امروزی این مسجد، حاصل
بازسازی حکومت سعودی است که در سال 1388 ق انجام گرفت .
در ادامه به مسجد ذوقبلتین (دوقبله ) می رویم . به قول مشهور در تاریخ
پانزدهم ماه رجب المرجب ( در برخی منابع 18 محرم الحرام ) سال دوم هجری
قمری دستور تغییر قبله از بیت المقدس به سوی کعبه به پیامبر اکرم ( ص )
داده شد.
پس از دستور واجب شدن نماز بر مسلمانان، پیروان این آیین الهی، به طرف
بیت المقدس ، محلی که مورد احترام ادیان دیگر از قبیل یهودیت و مسیحیت بود
، نماز می خواندند. ولی پس از هجرت پیامبر اسلام به مدینه، یهودیان این
شهر، پیامبر اسلام (ص ) را مورد طعنه قرار داده و از این که مسلمانان از
قبله یهودیان برای نماز استفاده می کنند، آنان را استهزاء می کردند.
سرانجام در حالی که 17 ماه از ورود پیامبر اسلام ( ص ) به مدینه می
گذشت، به دستور خدا، کعبه، قبله مسلمانان گردید. این دستور در حالی که
پیامبر اکرم ( ص ) نماز ظهر را در مسجد بنی سلمه اقامه می کرد ،از جانب
خداوند صادر شد.
حضرت جبرئیل (ع) مامور شد که به وی وحی الهی را نازل کند. وی بازوی
پیامبر (ص ) را گرفت و روی او را به سوی کعبه گرداند.
- قد نری تقلب وجهک فی السماء فلنولینک قبله ترضاها فول وجهک شطر المسجد
الحرام وحیث ما کنتم فولوا وجوهکم شطره وان الذین اوتوا الکتاب لیعلمون
انه الحق من ربهم وما الله بغافل عما یعملون <
- ما توجه تو را بر آسمان به انتظار وحی و تغییر قبله بنگریم و البته
روی تو به قبله ایکه بدان خشنود شوی بگردانیم پس روی کن به طرف
مسجدالحرام و شما مسلمین نیز هر کجا باشید در نماز روی به آن جانب کنید و
گروه اهل کتاب به خوبی می دانند که این تغییر قبله بحق و راستی از جانب
خدا است و خداوند از کردار آنها غافل نیست. < سوره مبارکه بقره ، آیه 144
پیامبر اسلام ( ص ) در حال نماز، روی به مسجد الحرام کرد و دو رکعت پایانی
نماز ظهر را به سوی کعبه خواند و به همین دلیل این مسجد در تاریخ اسلام
به -ذوالقبلتین < معروف شده است.
بعد از تغییر قبله، یهودیان ناراحت شدند و تبلیغات منفی خود را به شکل
دیگری شروع کردند و اظهار داشتند که چه عاملی باعث شد که مسلمانان از
قبله پیشین انبیا اعراض نمایند، پس یا کار سابقشان باطل بوده و یا کار
فعلی آنان اشتباه است. خداوند متعال در آیه یاد شده جواب آنها را چنین
میدهد که همه جا مربوط به خداست و به هر کجا او دستور دهد، باید به آن سو
نماز خواند و نقطه خاصی بدون دستور الهی دارای شرافت ذاتی نیست.
- سیقول السفهاء من الناس ما ولاهم عن قبلتهم التی کانوا علیها قل لله
المشرق والمغرب یهدی من یشاء الی صراط مستقیم <
- مردم سفیه بیخرد خواهند گفت چه موجب آن شد که مسلمین از قبله ای که بر
آن بودند (بیت المقدس ) روی به کعبه آوردند بگوای پیغمبر مشرق و مغرب
خدایراست و هر که را خواهد او به راه راست هدایت کند.< سوره مبارکه بقره،
آیه 142
قبله مدینه طیبه، از معجزات رسول الله (ص ) است که بدون اعمال آلات نجومی و
قواعد هندسی و یا در دست داشتن زیج و دیگر منابع طول و عرض جغرافیایی،
آن را در غایت دقت و استوا تعیین کرده و به سوی کعبه ایستاد و فرمود: -
محرابی علی المیزان <
مدینه و مکه تقریبا در سطح یک دایره نصف النهار قرار گرفته اند و اندکی
طول مدینه از مکه بیشتر و عرض مدینه نیز قریب چهار درجه بیشتر از مکه است
و قبله مدینه اندکی از جنوب به سوی مغرب منحرف است و جالب این است که
ناودان کعبه نیز در جانب غربی آن قرار دارد.
رسول الله (ص ) هنگامی که در مکه به سوی بیت المقدس نماز می خواند خانه
کعبه را بین خود و بیت المقدس قرار می داد ولی این عمل در مدینه میسر
نبود زیرا اگر کسی در مدینه مواجه مکه باشد، ناچار باید بیت المقدس را
پشت سر قرار دهد و بالعکس، اما در مکه می تواند در طرف جنوب خانه کعبه،
هم به سوی کعبه باشد و هم به سوی بیت المقدس .
چنانچه ناصر خسرو علوی در سیاحت نامه گوید: - مدینه شهری است بر کناره
صحرایی نهاده و آنجا قبله، سوی جنوب افتاده است. <
برای آزمایش افراد مسلمانی که هنوز رسوبات دوران شرک در آنها بود و هنوز
به مقام تسلیم نرسیده بودند اطاعت از این دستور بسیار کار دشواری بود و
در قرآن کریم نیز به این مساله اشاره شده است:
- وکذلک جعلناکم امه وسطا لتکونوا شهداء علی الناس ویکون الرسول علیکم
شهیدا وما جعلنا القبله التی کنت علیها الا لنعلم من یتبع الرسول ممن
ینقلب علی عقبیه وان کانت لکبیره الا علی الذین هدی الله وما کان الله
لیضیع ایمانکم ان الله بالناس لرووف رحیم <
- وای پیغمبر ما قبله ای که بر آن بودی نگردانیدیم مگر برای اینکه
بیازمائیم و جدا سازیم گروهی را که از پیغمبر خدا پیروی کنند از آنانکه
به مخالفت او برخیزند و این تغییر قبله بسی گران بود جز در نظر هدایت
یافتگان به خدا و خداوند اجر پایداری شما را در راه ایمان تباه نگرداند
که خدا به خلق مشفق و مهربان است. < سوره مبارکه بقره ، آیه 143
سر راه مسجد جمعه را نیز زیارت می کنیم . از نظر تاریخی ، پس از مسجد
قبا دومین مسجدی است که در اسلام ساخته شده است و آن را مسجدوادی و مسجد
عاتکه نیز می گویند .چون حضرت رسول (ص ) از قبا روانه ی مدینه شد ،
عتبان بن مالک | رییس خاندان بنی عمروبن عوف نزد آن حضرت آمد و گفت : ای
فرستاده ی خدا! برشما چند روز در محل پسرعموهای ما به سر بردید و این
برای آنان موجب فخر همیشگی بود . رسول خدا(ص ) نزد آن ها فرود آمد و آن
روز جمعه بود . نماز جمعه را در آن جا خواند و جای نماز را مسجد ساختند.
در گذشته های بسیار دور در کنار مسجد جمعه ، مسجدی به نام بنات نجار در
زمین خاله زاده های پیامبر (ص ) قرار داشت. این مسجد و بسیاری مساجد دیگر
دردوره وهابی ها مشمول بی توجهی ها قرار گرفته و کاملا از بین رفته است .
این مسجد در شمال مسجد جمعه و در فاصله تقریبی صد متری آن قرار داشت .
مساحت مسجد حدودا 12متر مربع بود و سقف نداشت . این مسجد تا سال 1373
شمسی وجود داشت . این مسجد از مساجد قدیمی مدینه بوده و چنین شایع
بود که دختران بی نجار در اینجا ایستادند و وقتی رسول خدا (ص ) وارد قبا
