پسماندهای الکترونیک ،زباله هایی با قدرت ویرانگری پنهان
#
تهران ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/08/01
اجتماعی.شهری.زباله
زندگی در عصر دیجیتال با تمام محاسن و مزایایی که برای انسان های هزاره
سوم دارد، تهدیداتی را نیز مواجه آنان کرده است که زباله های الکترونیک
یکی از انهاست.
به گزارش روزجمعه خبرنگار شهری ایرنا، زباله های الکترونیک شهر تهران با
آنکه آمار دقیقی از میزان و حجم آنها وجود ندارد اما چرخی در شهر نشان می
دهد که هز روز بر شمار آنها افزوده شده و آنچه از این زباله ها یک تهدید
جدی برای شهروندان می سازد نبود برنامه و متولی مشخص برای سامان دادن به
این گروه از زباله هاست.
زباله هایی که در تعریف به دستگاه های الترونیکی مصرف شده و قطعات آنان
همچون تلفن ها و کامپیوترها، لوح فشرده و... که حاوی فلزات خطرناکی مانند
سرب، کادمیوم و جیوه هستند گفته می شود و در صورت رهاسازی در طبیعت پس
از پایان عمر مفید و عدم بازیافت صحیح آلوده کننده خطرناک محیط زیست به
شمار می روند.
سرعت خیره کننده پیشرفت تکنولوژی در عرصه کامپیوتر و الکترونیک و ثقل
حرکتی در ارائه برنامه برای ضایعات الکترونیکی در کشور اکنون بحرانی جدی
در سلامت زیست محیطی شهر را در حال وقوع قرار داده است.
** زباله های الکترونیک در جهان
رشد فزاینده تولید زباله های الکترونیک در دنیا که با توجه به عمر مفید 2
تا 3 ساله قطعات الکترونیکی در دنیا هر روز شتاب بیشتری به خود می گیرد
و از این رو کشورهای مختلف در حال برنامه ریزی برای بازیافت این گروه از
زباله ها و کاهش خطرات ان هستند.
اکنون به دلیل فقر برنامه و سیستم های بازیافتی ویژه زباله های
الکترونیک و بنا بر امار سازمان ملل 70 درصد ضایعات رایانه ها و موبایل
های جهان در چین بازیافت می شود و از این رو جهت فراگیر شدن برنامه های
بازیافت زباله های الکترونیک، در سال 2008 وزاری 170 کشور جهان در بالی
اندونزی گرد هم آمدند تا راه های بازیافت زباله های خطرناک از جمله زباله
های الکترونیک را بررسی کنند.
با این حال اکنون زباله های الکترونیکی اغلب به کشورهای در حال توسعه
صادر می شود.با اینکه کشورهای توسعه یافته بزرگترین تولیدکننده این
تجهیزات به شمار می روند، اغلب این دستگاه های پس از مصرف به کشورهای
جهان سوم ارسال می شود.
بازیافت غیر اصولی زباله های الکترونیک در کشورهای جهان سوم به آلودگیهای
گسترده منجر شده و طبق معاهده ای که سازمان ملل در سال 1989 برای کنترل
روند صادرات زباله های خطرناک از کشورهای توسعه یافته به کشورهای فقیر
اعلام کرد؟هر کشوری می تواند بطور یکجانبه واردات این کالاها را ممنوع کند
و کشورهای صادرکننده باید موافقت مشور واردکننده را جلب کنند.
آمریکا هیچگاه این قرار داد را امضا نکرد و کشورهایی همچون چین به امید
دستیابی به درامدی ناچیز از محل بازیافت این تجهیزات از امضای این قرار
داد خودداری کردند.
** قوانینی که اجرا نمی شود
در کشورهای پیشرفته به یاری هشدارهای گاه به گاه متخصصان، گروهها و
تشکلهای غیردولتی زیست محیطی نسبت به خطر تازه از راه رسیده زباله های
الکترونیکی بسیار حساس هستند و تاکنون نقش موثری در واداشتن شرکتهای
معتبر و غولهای ساخت دستگاههای کامپیوتری نسبت به پرداخت خسارتهای زیست
محیطی داشته اند.
میزان حساسیت و کارایی این جریانهای زیست محیطی بقدری است که غول های
بزرگی چون شرکت اپل APPEL با وجود نقش تعیین کننده ای که در اقتصاد
کشورهایی چون آمریکا دارند، تحت فشار افکار عمومی و اعتراض های متنوع
تشکل های زیست محیطی قدرت فرار از مقررات و مالیاتهای زیست محیطی را
نداشته اند و عمدتا ناگزیر به تسلیم دربرابر این تشکلها و پرداخت هزینه
های جانبی ناشی از تولید و انتشار آلاینده های زیست محیطی و خطرناک دستگاه
های کامپیوتری می شوند.
اما در کنار همه این تمهیدات مقررات قضایی نیز پا به پای کشفیات و
دانشهای علمی به پیش می روند.
درحالیکه در ایران روال کار به نوعی است که میان مقررات قانونی و یافته
های علمی از یکسو و مقررات قانونی ؟ نظارت و اجرای این مقررات از سوی دیگر
، فاصله زیادی وجود دارد که در نهایت نتیجه ای جز ادامه رفتارهای مخرب
محیط زیست و تشدید مخاطرات ندارد.
به گفته کارشناسان محیط زیست، برای حل این معضل هم راههای مختلفی وجود
دارد اما روشن نیست که چرا این راه حل ها در کشورما حتی در حد حرف و سخن
هم طرح نمی شود. یکی از این روشها، وضع مالیاتهای زیست محیطی ازجمله
مالیات سبز است.
به عقیده آنها؟ قانون مسوولیت پذیری تولیدکنندگان درقبال زباله های
الکترونیکی ازجمله این مقررات سبز است که اگرچه در کشورما عبارتی عجیب و
ناشناخته است، مکانیسمی است که در تمام کشورهای توسعه یافته شرکتهای
تولیدکننده و غولهای بزرک اقتصادی این کشورها را برغم نفوذ انکارناپدیری
که دارند، ملزم به پاسخگویی و مراعات حقوق زیستی و طبیعی مردم کرده است.
قانون مدیریت پسماند مصوب سال 1383 مجلس شورای اسلامی نیز در بندی خاص به
مقوله زباله های ویژه از جمله زباله های الکترونیک پرداخته و مسولیت دفع
؟ امحا و بازیافت آن را بر عهده تولیدکننده نهاده است.
اما اینکه چگونه تولیدکننده ملزم به دفع استاندارد و اصولی این گروه از
زباله ها شود مشخص نیست و این مساله به بحرانی تر شدن ضایعات الکترونیکی
دامن زده است.
**مصیبت های یک زباله
بی برنامگی در سامان دادن زباله های الکترونیک خطرات جدی را متوجه محیط
زیست بخصوص در تهران به عنوان مرکز انتقال و تولید ضایعات الکترونیکی
کرده است ،به طوری که اسماعیل کهرم دکترای محیط زیست در این باره می
گوید: پسماندهای ناشی از قطعات رایانه ای و دستگاههای الکترونیکی با توجه
به خطرهایی که دارند می بایست به صورت جداگانه و با روشهای علمی همانند
سایر کشورهای جهان حمل و سپس دفع شود تا تاثیرات خطرناک و مخرب خود را
بر محیط زیست و انسانها باقی نگذارد.
وی افزود: در کشورهای جهان مراکزی وجود دارد که این زباله ها را تفکیک
کرده و بر اساس میزان پرخطر بودن آنها تقسیم بندی می کنند و سپس به صورت
جداگانه و با تفکیک از دیگر زباله ها آنها را دفع می کنند تا کمترین خطری
برای محیط زیست نداشته باشد.
این کارشناس محیط زیست ادامه داد: باید این قطعات را بعد از تفکیک به
روشهای درست حمل کرد و بعد از آن با ریختن قالب زخیم بتن اطراف آن در عمق
7 تا 8 متری زمین چال کرد تا کوچکترین تشعشعات آن به بیرون و فضای محیط
زیست نفوذ نکند.
به گقته کهرم، با توجه به اینکه بسیاری از قطعات دستگاههای رایانه ای
الکترومگنتیک هستند اگر به صورت درست و کارشناسانه دفع نشوند با تشعشعاتی
که از خود بروز می دهند سلامتی انسانها را با خطر جدی روبرو خواهند کرد.
در قطعات الکترومگنتیک امواج به صورت عمود بر هم منتشر می شود که برای
انسانها بسیار خطرناک است.
وی افزود: این مساله درست مانند کاری است که دستگاههای مایکروویو انجام
می دهند و مواد غذایی را از درون می پزند این تشعشعات نیز می توانند
تاثیرات خطرناک و مخرب ژنتیکی بر بدن انسانها گذاشته و علاوه بر آسیب
رساندن به اندامهای داخلی بدن موجب متولد شدن کودکان ناقص الخلقه نیز
شوند.
وی با بیان اینکه بر اساس قوانین جهانی زباله های الکترونیکی و الکتریکی
WEE(( بازیافت این نوع زباله ها به میزان چهار کیلوگرم به ازای هر نفر
الزامی است به خطرات دفع غیر علمی و غیر اصولی این نوع زباله اشاره کرد و
گفت: گوشیهای تلفن از رده خارج شده، باتری، قطعات فرسوده رایانه،
ماکروویو و دیگر لوازم الکترونیک به دلیل وجود فلزات سنگین در این زباله
ها و موادی از قبیل پلاستیک، سرب، آلومینیوم، طلا، نقره و بویژه فلزات
سنگینی همچون جیوه، کادمیم و آرسنیک بسیار خطر آفرین هستند و اگر گوشت
حیواناتی که این مواد در بدن آنها تجمع یافته باشد مصرف شود سلامت افراد
جامعه را به شدت تهدید می کند.
** فرصتی برای سرمایه گذاری
عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری از یک طرف و تنوع طلبی مردم به استفاده از
تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده است که رفته رفته بحث زباله های
الکترونیکی به مشکل بزرک دنیا تبدیل شود؟
مشکلی که کشورهای پیشرفته و بزرک برای آن راه حلی یافته اند و با تصویب
قانون خاص مربوط به آن و موظف شناساندن تولیدکنندگان به بازیافت محصولات
تولید شده خود این مشکل را تا حدودی حل کرده اند.
قانون زباله های تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی (WEEE( بازیافت زباله های
الکترونیکی به میزان چهار کیلوگرم به ازای هر نفر را الزامی می کند. به
موجب این قانون تولیدکنندگان موظفند بودجه طرحهای بازیافت را تامین کنند
و خرده فروشان خدمات بازپس گیری را در اختیار مشتریان قرار دهند . زباله
های الکترونیکی که دستگاه های پی سی، کنسو ل بازی، مایکروویو و ماشین
لباسشویی و... را در برمی گیرند، امروزه به عنوان سریع ترین منبع تولید
زباله در اتحادیه اروپا شناخته شده اند.
یک کارشناس بازار رایانه در مورد نحوه بازیافت وسایل الکترونیکی در کشور
می گوید: در تهران بعضی از افراد در امر خرید قطعات قدیمی و رایانه های
مستهلک فعالیت می کنند و از طریق بازیافت این قطعات درآمدهای کلانی به دست
می آورند. فعالیت این افراد در محله شوش تهران متمرکز است.
امیر محبی افزود: فعالان این بازار با جدا کردن مس و طلای موجود در بعضی از
قطعات رایانه و با فروش این مواد سود فراوانی به دست می آورند. در ضمن
بسیاری از قطعات موجود در این رایانه های مستهلک سر از بازار لوازم
الکترونیکی دست دوم درمی آورند.
وی تاکید کرد: تعداد زیادی از این قطعات غیرقابل استفاده و بازیافت بوده
و به صورت سنتی دفن می شوند که این امر به محیط زیست آسیب فراوانی می
رساند و حتی در برخی موارد به آلوده کردن آب های زیرزمینی منجر می شود که
عواقب ناگواری در پی خواهد داشت.
نصرت سلیمانی از فعالان بازار خرید و فروش قطعات کامپیوتری در مجتمع
رایانه پایتخت تهران نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به
واردات رایانه های جدید و قطعات با کیفیت و کارآیی بالای این کالاها، قطعات
قدیمی از دور خارج می شوند و این امر بازار پر سودی را برای بازیافت
کنندگان رایانه و قطعات فرسوده به وجود آورده است.
به گفته وی، خریداران قطعات قدیمی، مقاومت های درون قطعات را برای
استفاده در تعمیر رایانه های معیوب به کار می گیرند از مس موجود در سیم
ها و قطعات کامپیوتر و مقدار اندک طلای موجود در بعضی از این قطعات، هر یک
