یک بیماری خطرناک درختان سرسبز کشور را از پای در می آورد
مرک ناگهانی جنگلهای شمال ایران
#
خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/11/19
جغرافیا.جنگلها.بیماری.مرک ناگهانی بلوط
گروه شهرستانها - جنگلهای سرسبز شمال ایران در استانهای گیلان، مازندران و
گلستان شاهد گسترش یک بیماری خطرناک قارچی به نام فیتوفتورا یا مرک
ناگهانی درخت بلوط است که به عقیده کارشناسان، در صورت عدم چاره اندیشی
جدی، می تواند سرسبزترین نقاط کشور را نابود سازد.
خبرنگاران ایرنا از شمال کشور گزارش دادند این بیماری قارچی خطرناک پس
از نابودی سرشاخه های درختان ملج به درخت آزاد نیز سرایت کرده و علاوه بر
بلوط که مهمترین گونه درختی جنگلهای پهن برک کشور است ، دیگر درختان
جنگلهای سرسبز منطقه را نیز در آستانه انقراض قرار داده است.
اما، علاوه بر فیتوفتورا، که ظرف یک دهه اخیر در جنگلهای شمال کشور شیوع
پیدا کرده است، کارشناسان کشاورزی چند نوع آفت دیگر نیز جنگل های استان
گیلان را تهدید می کند.
این در حالی است که بیش از نیمی از کل جنگلهای ایران را جنگلهای شمال
تشکیل می دهند.
*ویژگیهای بیماری
بیماری مرک ناگهانی بلوط (Death Oak Sudden( از نظر کارشناسان، یکی از
بیماریهای بسیار خطرناک جنگلی است که مهمترین عامل ایجاد آن را قارچی به
نام فیتوفتورا (Phytophthora( تشکیل می دهد.
به گفته امین وطن دوست کارشناس ارشد گیاه پزشکی منابع طبیعی استان
مازندران (منطقه ساری ) ، این بیماری قارچی از طریق سوسک هایی که از پوست
درختانی که در اثر خشکسالی ضعیف شده اند، تغذیه کرده و پس از خشکاندن
سرشاخه ها، همه درخت را از بین می برد.
محمدرضا کاوسی عضو هیئت علمی دانشکده جنگلداری دانشگاه علوم کشاورزی و
منابع طبیعی گرگان نیز توضیح می دهد: فیتوفتورا در آب و هوای مرطوب و
نیمه مرطوب و در خاکهای با رطوبت بالا گسترش خوبی دارد. این بیماری با
ایجاد شانکر( زخم یا لکه های بافت مرده روی تنه و شاخه که معمولا بوسیله
بافت سالم احاطه می شود) روی تنه درختان به ویژه قسمت پایینی آن که
شیرابه های قرمز تیره تا سیاه رنک خصوصا در فصول رویش ترشح می شود، ظاهر
شده و با ایجاد اختلال در سیستم آوندی گیاه موجب خشک شدن و مرک درخت
میزبان می شود.
به گفته دکتر کاوسی، اسپورها ( اندام تولید مثل قارچ) می توانند در
خاکهای آلوده سالهای طولانی زنده مانی خود را حفظ کرده و موجب انتقال
بیماری شوند.
این متخصص پاتولوژی جنگل می افزاید: علائم بیماری به نحوی است که وقتی
پوست بیرونی درخت برداشته می شود، در زیر شانکرها نواحی خالدار نکروز شده
و تغییر رنک یافته بافتهای درونی پوست قابل مشاهده است. برک ها نیز به
صورت گروهی در مدت زمان کمی تغییر رنک پیدا کرده و روی شاخه ها به حالت
پژمرده و خشک باقی می مانند.
به گفته وی، در مناطق آلوده، علائم در طول تاج درختان شروع به پیشرفت می
کند اما در سطوح پایین آلودگی روی جوانه ها و برگهای جوان علایم بیماری
مشاهده می شود. در این حالت، زخم های نکروتیک در طول حاشیه های برک و یا
نوک آن شروع شده و در برخی موارد روی دم برک توسعه می یابد و سبب از بین
رفتن جوانه ها می شود.
کارشناسان عقیده دارند انتشار بیماری مرک ناگهانی بلوط به صورت ناحیه ای
است و با توجه به سرشت اکولوژی قارچ از طریق جریانهای آب در هنگام
بارندگی و جاری شدن آبراهه ها اتفاق می افتد.
از راه های دیگر انتشار این بیماری، پرندگان، جوندگان و برخی پستانداران
، باد و طوفان ( انتقال بذور و شاخ و برک درختان آلوده به مناطق سالم ) و
همچنین گل و لجن هایی است که به کفش ، لاستیک ماشین، دوچرخه و حتی بدن
برخی از حیوانات اهلی و حشی می چسبد و به مناطق دیگر منتقل می شود.
* وسعت بیماری
بیماری فیتوفتورا اگرچه اوایل دهه نود میلادی در اروپا مشاهده شد اما
نخستین بار در سال 1995 یعنی 15 سال پیش در ایالات متحده آمریکا قدرت
ویرانگری خود را به نمایش گذاشت و در مدتی کوتاه بیش از یکصد هزار اصله
درخت بلوط را در جنگلهای کالیفرنیا نابود کرد.
این بیماری هم اکنون در قاره اروپا و آمریکای شمالی پراکنش دارد و نام
دیگر آن بلایت راموروم است که در نهالستانهای اروپا ابتدا روی درختان هفت
کول و لاله درختی گزارش شد. بر اساس گزارشها، در حال حاضر بیش از 17 کشور
اروپایی آلوده به این بیماری هستند.
این قارچ پس از آنکه در اروپا و آمریکای شمالی به درختان پهن برک و سوزنی
برک خسارتهای بسیاری وارد کرد، از حدود 10 سال پیش خود را در جنگلهای
شمال کشور نشان داده است که محیطی مناسب برای گسترش این بیماری به شمار
می رود.
به گفته وطن دوست کارشناس ارشد گیاه پزشکی مازندران، پس از درختان بلوط،
در حال حاضر، قارچهای فیتوفتورا به آوندهای درختان آزاد جنگل های شمال
نیز نفوذ کرده و به مرور زمان، موجب خشکاندن سرشاخه و از بین رفتن کامل
درختان می شود.
وطن دوست می افزاید: اخیرا یک نوع بیماری قارچی در بین درختان گل ابریشم
نیز دیده شده که در اثر تغییر اقلیم بوجود آمده است و به نظر می رسد با
کاهش مقاومت درختان، شیوع بیماری های قارچی بیشتر خواهد شد.
بر اساس برآوردهای اولیه، تاکنون یک هزار هکتار از جنگلهای استان گلستان
در مراحل مختلف رویشی (نهال تا درختان مسن ) و همچنین میزان نامعلومی از
جنگلهای استانهای مازندران و گیلان به بیماری مرک ناگهانی بلوط آلوده شده
اند که در آنها ظهور علایم اولیه شامل پژمردگی شاخ وبرگها و خروج شیرابه
از تنه درختان تا مرک کامل درخت مشاهده می شود.
به گفته کارشناسان بخش های اجرایی، تحقیقاتی و دانشگاهی استان گلستان،
بیماری مرک ناگهانی بلوط تاکنون بیش از یکهزار اصله بلوط را در مراحل
مختلف رویشی از پای درآورده و موجب آلودگی حدود یکهزار هکتار از جنگلهای
استان این استان طی چند سال اخیر شده است
این بیماری از نظر اقتصادی نیز بیش از 10 میلیارد ریال به جنگلهای استان
گلستان خسارت وارد کرده و این روند با آلوده شدن انواع گونه های درختی در
سنین مختلف به بیماری مرک ناگهانی بلوط همچنان در حال افزایش است.
کاوسی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با بیان
اینکه این بیماری بسیار خطرناک است و قدرت انتشار بالایی دارد، تاکید می
کند: هم اکنون این بیماری در جنگلهای جلگه ای شمال کشور بخصوص در پارک
جنگلی قرق و نور پراکنش دارد و موجب خشک شدن پایه های زیادی از درختان
بلوط شده است.
او می افزاید: این بیماری دامنه میزبانی وسیعی داشته که مهمترین
میزبانهای آن درختان بلوط، راش، زبان گنجشک، سرخدار و بلندمازو هستند که
همگی از با ارزشترین درختان در جنگلهای شمال کشور به شمار می روند.
وطن دوست کارشناس ارشد گیاه پزشکی منابع طبیعی استان مازندران هم در عین
حال که از مقاوم بودن درختان جوان و تازه ملج در مقابل بیماری فیتوفتورا
سخن می گوید ، از اینکه تغییرات آب و هوایی در شمال کشور طی ماه های اخیر
موجب کاهش نفوذ بیماری قارچی به درختان تازه و جوان ملج شده است، ابراز
خرسندی می کند.
وی در عین حال هشدار می دهد اگرچه تغییرات آب و هوایی و تغذیه مناسب
درختان، این نوع بیماری را مهار می کند اما جنگلبانی درختان خشکیده ناشی
از این بیماری را به منظور عدم سرایت آن به سایر درختان، قطع کرده و از
جنگل جدا می کند که این امر، موجب آسیب دیدگی پوشش جنگلی می شود.
* بیماریهای جدید
اما درد جنگلهای شمال ایران تنها از ناحیه بیماری مرک ناگهانی درخت بلوط
و قارچ فیتوفتورا نیست زیرا گزارشهای کارشناسان از شیوع بیماریهای مرگبار
دیگری نیز در سرسبزترین نقطه کشور حکایت دارد.
وطن دوست در این زمینه از گسترش بیماری دارواش در جنگل های شمالی کشور
خبر داده و می گوید: این بیماری، نوعی انگل گلدار است که با تغذیه شیره
، سرشاخه های درختان را خشک کرده و در نهایت همه درخت را از بین می برد.
دکتر کاوسی هم می گوید: یکی دیگر از بیماریهایی که از قبل در جنگلهای
استان گلستان وجود داشته، بیماری مرک نارون است که موجب آلودگی و خشک شدن
درختان ملج می شود.
به گفته وی، این بیماری در چند سال اخیر به درختان آزاد و داغداغان نیز
خسارت زده که لازم است برای حفاظت این درختان که در سطح وسیعی از جنگلهای
شمال کشور پراکنش دارند، کارهای مطالعاتی و اجرایی صورت گیرد.
این استاد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان همچنین از خشکیدگی درخت ممرز که
سطوح خسارت آن بیش از خشکیدگی بلوط است به عنوان یکی دیگر از بیماریهای
موجود در جنگلهای شمال کشور یاد می کند.
وی می گوید: آفت دیگر که در ارتفاع فوقانی البرز وجود دارد به نام کک کچک
معروف است که از استان گیلان تا استان سمنان پراکنش دارد و در سال های
اخیر به درختان کچف، لور و حتی آوری (بلوط) خسارت وارد کرده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی گرگان می افزاید: در حال حاضر علاوه بر
این بیماری،آفتهای خطرناک دیگری چون آفتپروانه سفید آمریکایی، پروانه
ابریشم باف ناجور و پروانه جوانه خوار بلوط ، کک کچف و سوسک برگخوار قهوه
ای توسکا در جنگلهای شمال وجود دارد.
به گفته وی، در استان گلستان برخی ازاین آفات کنترل شده اما کانونهای
جزئی و پراکنده در استان وجود دارد که ضرر چندانی به درختان وارد نمی
کنند و توسط شکارگران طبیعی قابل کنترل است.
این در حالی است که عدم کنترل این آفات خصوصا پروانه سفید آمریکایی،
ابریشم باف ناجور و پروانه جوانه خوار بلوط می تواند باعث ضعف
فیزیولوژیکی درختان بلوط شده و اثر بیماری مرک ناگهانی بلوط را تشدید کند
منصور صالحی محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان نیز از
بیماری موسوم به مرک هلندی در این استان خبر داده که در حدود 20سال گذشته
درختان نارون ، اوجا و ملچ را در گیلان مورد تهاجم قرار داده و منجر به
نابودی گونه منحصر به فرد و با ارزش بسیار بالای صنعتی این نوع درخت شده
است.
کارشناسان منابع طبیعی معتقدند درختان ملچ از بزرگترین و خوش نقش ترین
درختان جنگل های شمال بشمار می رفتند و نقش بسیار مهمی در صنایع چوب
داشتند.
بیماری مرک هلندی نارون، این درختان را از قسمت تاج مورد حمله قرار داد و
ظرف چند سال موجب انقراض نسل کامل این درختان در جنگلهای شمال شد.
به گفته کارشناسان یکی دیگر از آفت های که درجنگل های استان گیلان شیوع
دارد، آفت کرم ابریشم بافت ناجور است که در تمامی پهنه استان گسترش دارد
و در سال های اخیر بخصوص در سال های خشکسالی خسارت های زیادی به جنگل های
آن وارد کرده است.
