نگاهی به هنر سفالگری بانوان کلپورگانی در سیستان و بلوچستان
#
زاهدان ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 16/08/86
داخلی.فرهنگی.صنایع دستی.
سفال کلپورگان یکی از هنرهای دستی سیستان و بلوچستان است که اغلب
خانواده ها و زنان بلوچ با ظرافت و توانایی هنری بالا آن را تولید می کنند.
سفالگری همانند دیگر هنرهای سیستان و بلوچستان رواج دیرینه در این
منطقه داشته بطوری که نمونه هایی از آن مربوط به دوران مادها در برخی
نواحی از جمله "دهانه غلامان" سیستان یافت شده است.
نمونه های دیگر رواج این هنر در منطقه کشف سفالهایی مربوط به دو هزار
سال پیش از میلاد در روستای "دامن" شهرستان ایرانشهر است که اکنون برخی از
از آنها در گنجینه های مختلف استان و کشور نگهداری می شود.
در کلپورگان واقع در شهرستان سراوان بر خلاف دیگر مناطق رایج تولید سفال
از جمله "لالجین" همدان و "کوزه کنان" آذربایجان، این تنها زنان هستند که
با دستان ظریف و هنرمند خود سفال می سازند و مردان هرگز این کار را انجام
نمی دهند.
توانایی و ذوق فراوان، اتکا به هنرهای اصیل بومی و قدمت چندین هزار
ساله، سفال کلپورگان را به شناسنامه فرهنگی منطقه سراوان و حتی بلوچستان
مبدل کرده است.
بر اساس اعلام کارشناسان صنایع دستی، قدمت هنر سفال سازی در کلپورگان به
سبب غیرلعاب بودن به چندین هزار سال پیش برمی گردد زیرا تاریخ رواج و ساخت
سفالهای لعاب دار در مناطق تولید این صنعت دستی به بعد از سالهای 900
میلادی برمی گردد.
بطور کلی در منطقه کلپورگان از دیرباز تاکنون یک کارگاه و ساختمان بزرک
آجری با قوسهای زیبا در چند صد متر خارج از روستا وجود داشته که زنان
روستایی با دستان ترک خورده اما هنرمندشان در آن به تولید سفال می پردازند
مهمترین مواد در ساخت و تولید سفال کلپورگان شامل خاک رس، سنک تیتک و
کوره برای پخت و مهمتر از آن هنر دستان زنان بلوچ منطقه است.
در نزدیکی روستای کلپورگان ذخیره و معدن خاک رس با نام "مشکوتان" با دو
نوع خاک ریز و درشت وجود دارد.
خاک خام این منطقه به شکل "گل اخرا" است که پس از پخته شدن به رنک قرمز
در می آید.
هنرمندان سفالگر منطقه خاک رس را به محل کارگاه که دو حوض بتونی برای
حل کردن، بهم زدن و خشک کردن دارد انتقال می دهند.
زنان پس از تهیه گل رس، سنک تیتک نوعی سنک منگنز که رنک بدست آمده از
آن قهوه ای بوده و همچنان پس از پخت در کوره ثابت می ماند را از منطقه ای به
نام "تپه آچار" در کهوران بخش زابلی سراوان تهیه می کنند.
این زنان هنرمند همچنین با استفاده از پودر سنک تیتک با برک پیش خرما
کار طراحی نقوش که بیشتر نقطه نقطه و یا سنتی بوده بر روی ظروف سفالی را
انجام می دهند.
پس از کار شکل دهی، سفالهای تولید شده به مدت 10 روز در معرض تابش آفتاب
قرار می گیرند تا بطور کامل خشک شوند و سپس برای یکبار پختن در دورن کوره
قرار می گیرند.
کوره های سنتی در کلپورگان در داخل زمین حفر شده و به صورت گودالی گرد
که قطر دهانه آن یک متر و قطر قسمت پایین سه متر و عمق آن حدود 5/2 متر
است به مدت دو روز ساخته دست هنرمندان توانمند منطقه را در خود جای
می دهد.
پس از این کار در بین دو ردیف وسط کوره با چوب آتش روشن می کنند که در
تمام مدت روز روشن است و در شب خاموش می شود.
در پایان روز دوم در کوره را محکم با کاه گل می پوشانند پس از دو روز
در را باز می کنند و پس از اینکه کوره کامل سرد شد، ظروف را بیرون
می آورند.
اکنون نوبت آن است که هنر زنان صبور و پر تلاش بلوچ همانند نگینی درخشان
در زیر آفتاب سوزان کویر مانند الماس خودنمایی کند.
در پایان ساخته اصیل دست و ذهن خلاق زنان کلپورگان آماده استفاده است و
این همان سفالهایی است که اکنون در اغلب فروشگاههای صنایع دستی سیستان و
بلوچستان و ایران عرضه شده و به فروش می رسد.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در چند سال اخیر به
علت جایگاه این صنعت در اقتصاد منطقه و قابلیتهای آن در ایجاد درآمد برای
زنان و دختران روستایی منطقه به آن اهمیت بیشتری داده و در زمینه تشویق
روستاییان بلوچ به فعالیت بیشتر در رشته سفالگری، اقدام به فراهم کردن
امکانات ساده این هنر در روستای کلپورگان شهرستان سراوان کرده است.
روستای قدیمی کلپورگان در جنوب شرقی سیستان و بلوچستان نزدیکی مرز
پاکستان و در 390 کیلومتری جنوب زاهدان قرار گرفته است.ک/4
7311/565/660
