نگاهی به آثار تاریخی و صنایع دستی گناباد
#
گرگان ،خبرگزاری جمهوری اسلامی 05/07/84
داخلی.فرهنگی.جشنواره اقوام.
برگزاری اولین جشنواره فرهنک اقوام ایران زمین در شهرستان گرگان فرصتی
فراهم کرده تا استانهای مختلف کشور صنایع دستی و آداب و رسوم مردم خود را
در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دهند.
این جشنواره با حضور 16 استان کشور از عصر یکشنبه در گرگان افتتاح شده
است و هر روز با استقبال تماشاگران بسیاری مواجه است که با هدف آشنایی با
فرهنک و آداب و رسوم استانهای شمالی، جنوبی، کویری، مرزی به محل برگزاری
آن می آیند.
از جمله صنایع دستی و آثار تاریخی که در دومین روز برگزاری جشنواره
فرهنک اقوام ایران زمین ارایه شد صنایع دستی شهرستان گناباد از استان
خراسان جنوبی بود.
شهرستان گناباد با وسعت 9 هزار و 715 کیلومترمربع با شهرستانهای تربت
حیدریه در شمال، خواف در شرق، قاین و فردوس در جنوب و کاشمر در مغرب
همجوار است.
گناباد از نظر طبیعی منطقه ای بیابانی و کوهستانی و با پیشینه کهن است و
در متون تاریخی از آن به نامهای ینابذ، کنابد، گناباد، جنابذ، جنابد،
یناود، گوناباد و گیوآباد نام برده شده است.
از آثار تاریخی گناباد می توان به مسجد جامع، قلعه عمران، امازاده محمد
عابد و قنات قصبه اشاره کرد.
مسجد جامع گناباد در کوی شرقی این شهرستان واقع شده و یکی از بناهای
اسلامی مهم خراسان محسوب می شود.
این بنا از جمله مساجد دو ایوانی است که در سال 609 هجری قمری ساخته
شد و امتیاز این مسجد به کتیبه کوفی و آجرکاریهای زیبا است.
براساس آثار و شواهد موجود، ساختمان کنونی مسجد، احتمالا مرحله تکاملی و
توسعه مسجدی کهن تر بوده و پس از ساخت آن، در دوران ایلخانی نیز الحاقاتی
به آن افزوده شد، مسجد جامع در مرکز شهر جنابد قدیم قرار داشت.
امامزاده سلطان محمد عابد برادر امام رضا (ع)یکی دیگر از اماکن تاریخی
و مذهبی این شهرستان است که بر فراز سکویی در سمت شرقی کاخک واقع در 24
کیلومتری جنوب گناباد و مشرف بر شهر واقع شده است.
اگر چه برخی بنیاد این امامزاده را به دوره سلجوقی نسبت داده اند، اما
آنچه هم اکنون موجود است از بناهای مسلم دوران صفویه بوده و خط زیبای
علیرضا عباسی، زینت بخش ساقه گندم آن می باشد.
بقعه سلطان محمد عابد به سبک بناهای دوران صفوی ساخته شده و به طور
مشخصی از مسجد شیخ لطف ا.. اصفهان الهام گرفته است.
مجموعه عظیم معماری قلعه عمرانی به عنوان اثر تاریخی دیگر گناباد در
فاصله حدود 20 کیلومتری شمال گناباد و مجاور پاسگاه پلیس راه واقع شده که
محصور در برج و بارو است.
این روستا اگر چه تا حدود 30 سال پیش، مسکونی بوده، اما بافت قدیمی و
تاریخی خود را کاملا حفظ نموده و بادگیرها و تاسیسات دفاعی آن هنوز
پابرجاست.
این روستا علاوه بر معابر و بقایای معماری سنتی ارزشمند، دارای یک مسجد،
حمام، رباط و دو آب انبار بزرک است که متعلق به دوران سلجوقی تا صفوی
می باشد.
قنات قصبه یکی از پدیده های شگفت انگیز این منطقه است که ازسویی جنبه
اسطوره ای به خود گرفته و از سوی دیگر توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران
را به خود جلب کرده است.
این قنات از هفت کانال به هم پیوسته شکل گرفته و در مجموع بیش از 33
هزار متر مربع طول دارد.
تعداد چاههای قنات متجاوز از 470 حلقه و براساس بررسیهای بعمل آمده عمق
مادر چاه قنات بین 280 تا 300 متر تخمین زده شده است.
بنیاد قنات مربوط به دوره هخامنشی می باشد و درحال حاضر بیش از 60 درصد
مسیر کانالها مسدود است و تنها کانال اصلی قنات که به قصبه شهرت دارد 150
لیتر در ثانیه آبدهی دارد.
از صنایع دستی شهرستان گناباد می توان به سفال مند، نمد، گلیم و جاجیم
اشاره کرد.
ازمهمترین صنایع دستی گناباد سفال میمند نام دارد که از پودرسنک چخماق
ساخته شده و گفته می شود از سه هزار سال پیش از میلاد نیز در مند گناباد
این سفال ساخته می شد.
یکی دیگر از صنایع دستی گناباد نمد است، نمد با دست ساخته می شود و مواد
بکار برده شده در آن صد درصد طبیعی است و از نظر بهره وری وکیفیت به مراتب
بهتر از سایر محصولات ماشینی از این دست مانند فرش و موکت است.
در ایران متاسفانه به دلیل تولید روز افزون فرش و موکت، مردم کمتر به
استفاده از نمد تمایل نشان می دهند و به همین دلیل در چند دهه اخیر این
صنعت که یکی از صنایع پررونق خراسان می باشد رو به افول گذاشته است.
نمد از پشم گوسفند تولید می شود و در تابستان و زمستان براحتی می توان
از آن استفاده کرد.
از سوی دیگر بر روی گلیم و جاجیم هایی که در خراسان به خصوص شهرستان
گناباد تولید می شود نقشه های مربوط به اماکن تاریخی و گردشگری خراسان
طراحی می شود.
شاید بتوان یکی از دلایل کم توجهی مردم به گلیم وجاجیم را قیمت تمام شده
آن نسبت به محصولات ماشینی عنوان کرد که این محصولات ارزانتر از گلیم و
جاجیم به مردم عرضه می شوند.
متاسفانه صنعت گلیم بافی و جاجیم بافی مثل نمد بافی در خراسان رو به
افول است و بیشتر جنبه هنری به خود پیدا کرده است.
اولین جشنواره فرهنک اقوام ایران زمین در گرگان (مرکز گلستان ) تا ششم
مهرماه در نوبت عصر برای بازدید عموم دایر است.
2571/601
