نگاهی به آیین های برگزاری مراسم چهارشنبه سوری در قزوین
#
قزوین ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 22/12/84
داخلی.اجتماعی.چهارشنبه سوری.
چهارشنبه سوری یکی از آیین های به جای مانده از عهد باستان و سنتی برای
به جلوه درآوردن نوروز است.
در کتاب جشن های ایران باستان درباره معنی چهارشنبه سوری و سوابق آن
آمده است: "سور" به معنی شادی و جشن، سرخ رنک و نیز به معنی باور، شهر و
بام بلند و دیوار دور شهر آمده و منظور از چهارشنبه سوری یعنی جشن و شادی
و سرور در چهارشنبه آخر سال است.
آتش همواره مظهر نور، پاکی، صداقت و گرمی در نزد ایرانیان بوده و
شعله های رقصان آن از دیرباز شعف خدایان اساطیری در ایران باستان تعریف
شده است.
این پدیده طبیعی در کشور ما درآخرین سه شنبه شب سال که به جشن چهارشنبه
سوری موسوم است،جلوه دیگری یافته و مردم از آن برای اجرای یک آیین باستانی
با قدمتی چندین هزار ساله استفاده می کنند.
مردم شهر قزوین و روستاهای اطراف آن نیز همانند سایر نقاط ایران در شب
چهارشنبه آخر سال با اجرای برنامه های خاصی نظیر آتش بازی، قاشق زنی، فال
گوش ایستادن، صحرا رفتن، پخت آش بیمار، تخم مرغ شکستن و خوردن آجیل مشکل
گشا به جشن پایان سال می پردازند.
گرچه امروز، وجود وسایل آتش بازی جدید و مواد منفجره نحوه برگزاری
چهارشنبه سوری را تا حد زیادی تغییر داده است، اما در شهر قزوین باتوجه به
بافت فرهنگی و سنتی خاص آن، آیین های سنتی هنوز اجرا می شود.
در گذشته در این شهر به هنگام غروب خورشید، خانواده ها سه بوته خار را
در حیاط خانه یا در کوچه آتش زده و از روی آن با گفتن جمله "زردی من از
تو، سرخی تو از من" می پریدند و معتقد بودند که با این کار بیماریها و
بلایا از آنها دور می شود.
پس از آن،یک نفر از اهالی خانه خاکستر آتش را جمع کرده و بیرون می ریخت
و پس از بازگشت وی، دیگران از او می پرسیدند از کجا می آیی و او می گفت "از
عروسی"، سپس می پرسیدند "چه آورده ای" و او جواب می داد "تندرستی".
همچنین بازی های پر تحرک و شادی بخشی همچون "دمب خروس، لانه شیر، بتراش
و گلدسته"ـ که با ترانه عامیانه "کشتی، کشتی، بالابان، راستا، راستا،
خیابان ـ آتش، آتش، شعله کش ـ دشمن ما را بکش، الو، الو بسوزی،یک دسته گل
بسازی" همراهی می شود، موجی از شادابی و پویایی را در میان مردم ایجاد
می کند.
البته در گذشته تاکید براجرای این مراسم به صورت دسته جمعی و خانوادگی
بوده که هم اکنون در یک نقطه درمرکز شهر با تجمع جوانان و آشوبگری برخی از
آنان همراه است.
یکی دیگر از مراسم چهارشنبه سوری مردم قزوین، قاشق زنی است که در زمان های
قدیم توسط چند زن و دختر و اکنون توسط "پسران چادر به سر" انجام می شود.
این افراد به هنگام غروب با دست گرفتن پیاله مسی و قاشق چوبی به در
منازل همسایه ها مراجعه و با زدن چهار قاشق به پیاله، تقاضای دریافت هدیه
می کنند که اغلب به آنها آجیل، شکلات و غیره داده می شود.
در مراسم دیگری نیز مردم به سمت کوه ها و دشت های اطراف شهر رفته و در
کنار آتش به شادمانی می پردازند که دراین حال مادران چند تار موی فرزندان
خود را چیده و برای رفع بلا به باد می سپارند و در موقع بازگشت هر کس هفت
سنگریزه را برای رفع افسردگی به پشت سر خود می اندازد.
فال گوش ایستادن نیز از سنت هایی است که در محلات قدیمی و روستاهای اطراف
قزوین برگزار می شد و درآن شخص به حرفهای نخستین عابر گوش می کرد و اگر در
صحبت های او کلمات پول، مال، وصال، عروسی، سفر، زیارت و کسب وکاربود،نشانه
برآورده شدن آرزوها تعبیر و در غیر این صورت بد شانسی تلقی می شد.
یک رسم تقریبا منسوخ شده نیز درقزوین وجود داشت که طی آن برای جلوگیری
از طولانی شدن بیماری، اعضای خانواده در چنین شبی با گردآوری هفت قلم
حبوبات و سبزی از هفت مکان مختلف، آش شفابخش (شله قلمکار) برای بیماران
خود می پختند.
شکستن تخم مرغ و کوزه نیز از رسم هایی است که تنها در میان صفحات کتب
کهن مردم این سرزمین یافت شده و نشان از ذوق و سلیقه مردم قزوین در ادوار
گذشته دارد.
بعد از پریدن از روی آتش، افراد خانواده با ریختن مقداری نمک، زغال و
سکه، هر کدام کوزه را یک بار بالای سر چرخانده و نفر آخر آن را از بالای
پشت بام به بیرون از خانه پرتاب می کرد که نشانه ای برای رفع بلایا در سال
آینده برای خانواده ها تعبیر شده است.
پختن غذاهای متنوع بخصوص ماهی شور و خوردن تخمه و آجیل سنتی شامل توت،
انجیر، کشمش، نخودچی، خرما، قیسی و باسلوق در پایان شب همراه با نقل
خاطرات و داستان های گذشتگان توسط بزرگان از جمله آداب و رسوم چهارشنبه
سوری مردم قزوین است.
جشن آتش در ایران قدمت چند هزار ساله داشته و شامل چهار جشن در
بلندترین و کوتاه ترین شب سال و شب اول بهار و شب اول پاییز بوده که شب و
روز آن با هم برابرند.
صدها سال بعد، این جشن تنها در چهارشنبه آخر سال برگزار شده و نشانه ای
از پایان سرما و شروع فصل بهار بوده و شگون و خوشبختی را برای مردم به
ارمغان می آورده است.
2593/1590/684
