به بهانه برپایی نمایشگاه صنایع دستی اکو در بجنورد /
خراسان شمالی جزیره ای از صنایع دستی اقوام مختلف
..................................................
خبرگزاری جمهوری اسلامی 90/06/22
فرهنگی.صنایع دستی.خراسان شمالی.اکو
بجنورد - حضور قومیتهای مختلف با فرهنگهای متنوع خراسان شمالی، همنشینی
جذاب و درخور تحسینی را در تولیدات صنایع دستی این خطه فراهم آورده و
انتقال نقوش، موتیفها و تکنیکها از قومی به قوم دیگر هنرهای سنتی این
استان را به چشم اندازی از تکامل اندیشه ها تبدیل کرده است.
صنایع دستی روایتگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر هنر و ذوق مردم هر منطقه
است که گوشه ای از هویت تاریخی و فرهنگی آنان را بیان می کند از این رو
از صنایع دستی به عنوان سفیران فرهنگی یک قوم و ملت یاد می کنند.
صنایع دستی و سوغات خراسان شمالی به عنوان بخشی از جاذبه گردشگری این
استان که همه ساله مسافران زیادی را پذیراست جایگاه خاص خود را دارد.
تولیدات صنایع دستی این خطه با توجه به زیست قومیتهای مختلف کرد، ترک،
ترکمن، تات و فارس در این استان از تنوع چشمگیری برخوردار است.
گلیم بافی، زیلوبافی، سفره کردی، پلاس، پاپوشهای سنتی، چاروق دوزی، ساخت و
سازهای سنتی، رنگرزی سنتی و دوخت لباسهای محلی و نمدمالی از جمله صنایع
دستی تولید شده در خراسان شمالی است.
وجود مراتع سرسبز و بکر و رونق دامداری که نتیجه آن دسترسی به مواد اولیه
فراوان و ارزان قیمت است، تولید دست بافته های متنوع و چشم نوازی را
از نظر طرح و رنگ فراهم ساخته که نقشهای ذهنی همگی ریشه در اعتقادات و
باورهای بافندگان آن دارد و معرف ذوق، هنر، خلاقیت، ابتکار و تلاش هنرمندان
این منطقه است.
گلیم نوعی فرش پرزدار است که با درگیری تار و پود به یکدیگر ایجاد می شود
و از جمله قدیمی ترین زیراندازها است که محققان سابقه هفت هزار ساله
برای آن قائلند.
الیاف استفاده شده در این زیرانداز عمدتا از نوع طبیعی بوده و بیشتر برای
زیرانداز یا تزئین به کار می رود.
طرح گلیمها متاثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان است و
در بیشتر روستاهای خراسان شمالی هنگام بافت، نقشه کاربرد ندارد و از نقوش
ذهنی که دارای تنوع بیشتری است استفاده می شود.
گلیمها دارای بافت یک رو و دورو هستند و کاربری آنها به عنوان روفرشی،
رومیزی، جوال، خورجین، پادری، کناره، گلیم زیرانداز، گلیم تزئینی مانند
تابلو، رختخواب بند، کوله پشتی، رومبلی، کفش و کیف زنانه، جوراب، دستکش و
چاروق و زانو بند مرسوم است.
سفره کردی رایج ترین هنر عشایر کرد، بافت نوعی گلیم به نام سفره کردی است
که بازگوکننده داستان زندگی بافنده است.
این هنر مختص خراسان و از بافته های منحصر به فرد زنان کرد عشایر این خطه
است که در شهرستانهای بجنورد، مانه و سملقان، شیروان، فاروج و اسفراین
رواج دارد.
سفره کردی در ابعاد مختلف به نقشهای بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم
عمیق که ریشه در باورهای این منطقه دارد از جنس پشم بافته می شود.
نقوش به کار رفته در این دست بافته ها نیز دارای تنوع بسیاری بوده که
عمدتا شامل نقوش انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و براساس سه شکل
مربع، مثلث و دایره است.
جاجیم بافی جاجیم دست بافته ای ضخیم شبیه پلاس یا گلیم که راه راه و رنگین
است و مانند سایر دست بافته ها به عنوان زیرانداز استفاده و جنس آن
عمدتا از پشم انتخاب می شود.
رنگ و نقش جاجیم متنوع و نمادهایی مانند جوان بودن بافنده و امید به
آینده ای روشن را دربر دارد.
فرش و قالیچه ترکمن فرش ترکمن هنر دست زنان ترکمن استان خراسان شمالی است
که در منطقه مرزی و ترکمن نشین جرگلان بجنورد و همچنین در شهرستان مانه
وسملقان رواج داشته و نقوش بسیار زیبا و خاص آن چشم را نوازش می دهد.
عمدتا نقوش فرشهای ترکمن از لحاظ شکل هندسی و شکستگی خطوط، خاص مردم کوچ
نشین است که به صورت ذهنی و در انواع طرحهای ترکمن یموتی، شانه ای، آغال،
چهار قاب، غزال گز و قاشقی بافته می شود.
یکی دیگر از دست بافته های زیبا که توسط زنان ترکمن بافته می شود پشتیهای
ترکمنی است که شامل دو قسمت پلاس و قسمت پرزدار است.
پشتی ترکمنی بسیار شبیه قالیچه است و رنگهای آن بیشتر چهار رنگ قزل، طلایی
، قره و آق است و نقوش جای گرفته در آن را گلچه و قره نقش می خوانند.
چاروق دوزی چاروق به نوعی پای افزار یا کفش اطلاق می شود که از پوست تهیه
شده و آن را با ریسمانهای ضخیم و بلند به پا می بندند.
این پاپوش سنتی استان خراسان شمالی از زمانهای بسیار دور مورد استفاده
قرار می گرفته اما از زمان پیدایش نخستین نمونه های آن تاریخ دقیقی در
دست نیست.
چاروق با ویژگیها و ظاهر خاصش از گذشته های دور در مناطق شمال شرقی ایران
از جمله بجنورد متداول بوده و با توجه به وجود ساکنان کرد و ترک می توان
این پای افزار سنتی را متعلق به این منطقه دانست.
این پای افزار به دو شیوه تهیه می شده که نوعی از آن با ظرافت کمتر و
مخصوص اقشار کم درآمد بوده و از تزئینات و گلدوزیهای کمتری برخوردار است
و نوع خاص آن از چرمی با کیفیت بالا و ظرافت و دقت بیشتر که سطح آن توسط
نخهای ابریشمی رنگی و گلابتون تزئین شده و سطح آن و به روش دوختهای تزئینی
و حکاکی روی چرم زینت یافته، تهیه می شود.
نساجی سنتی این هنر با زندگی مردم این سرزمین گره خورده است که دیرزمانی
از رونق و شکوفایی خاصی برخوردار بوده و درصد بالایی از مواد اولیه مورد
نیاز تولید لباس و پوشاک را در خراسان شمالی تامین می کرده است.
اکنون نیز بخشی از این منسوجات نظیر چادرشب در شهرستانهای جاجرم و
اسفراین بافته می شود.
از ابعاد بزرگ تولید شده آن نیز برای پیچیدن رختخواب و از ابعاد کوچک آن
برای رومیزی و پرده استفاده می شود.
علاوه بر چادرشب، ابریشم بافی نیز از دست بافته های دستگاهی این استان است
که به دلیل قیمت بالای مواد اولیه آن برای مراسم خاصی چون عروسی استفاده
می شود.
چوخه چوخه بافی از صنایع دستی خراسان بویژه خراسان شمالی است که البته در
چند دهه اخیر از رونق کمتری برخوردار بوده است.
این دست بافته معمولا از پشم بره یا شتر تهیه و پس از آماده شدن پشم و
تبدیل پشم به نخ تابیده از طریق پودگذاری بر روی دار زمینی تولید می شود.
چوخه به عنوان جلیقه، لباس کشتی (پالتوی چوخه )، پاتابه، کت و شلوار به
کار می رود و به علت نوع آب و هوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان چوخه را به
عنوان لباس زمستانی استفاده می کرده اند.
معمولا جوانان و پهلوانان ایل که عموما ورزشکار و سختکوش بوده اند سفارش
پالتوی چوخ را می دادند و این لباس را به عنوان پوشش خاص این ورزش در
هنگام مبارزه کشتی به تن می کردند و از اینجا بود که نام این مبارزه به
کشتی باچوخه شهرت یافت.
مهمترین علت پوشیدن این لباس استحکام آن است بطوری که در مبارزه کشتی هیچ
پارچه ای مانند چوخه دوام نمی آورد.
جوراب بافی جوراب بیشتر توسط اقوام چادرنشین تولید و استفاده می شود که
نام دیگر جوراب محلی جوراب کرکی است که به کردی هم معروف است و طرحهای آن
بیشتر نقوش هندسی و رنگهای به کار رفته در آن قرمز تند، سرمه ای و زرد
است.
نخ به کار رفته در جورابهای سنتی نیز از پشم گوسفند تهیه می شده است.
کلاه کرکی کلاهی از جنس کرک است که به دلیل داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح
محلی به کلاه گوشی نیز معروف است.
این هنر از هنرهای دستی خاص و کهن شهرستانهای گرمه و جاجرم است که ماده
اولیه آن کرک بز بوده و به صورت کاملا خام و خودرنگ استفاده می شود.
مراحل بافت آن بسیار ساده بوده و بدون دخالت هیچگونه ماشین یا ابزار خاص،
تنها توسط پنج عدد میل چوبی بافته می شود.
از خواص منحصربفرد آن غیرقابل نفوذ بودن در برابر سرما، نم و رطوبت است
که باعث شده تاکنون کاربرد خود را حفظ کند.
نمدمالی نمد مصنوعی است که براثر درگیری و تراکم پشم و کرک در شرایط فنی
مناسب از طریق ورز دادن تهیه می شود.
این مصنوع در منطقه راز و جرگلان بیشتر به چشم می خورد و زمینه آن خودرنگ
بوده و به رنگهای کرم و قهوه ای تولید شده و در نگاره های جای گرفته در
آن نیز از رنگ قرمز استفاده می شود.
هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیفهای هندسی و همچنین حرکات
حلزونی استفاده می شود و از نمد برای تهیه کلاه، پالتو و زیر انداز
استفاده می کنند.
رودوزی های سنتی هنر آراستن پارچه های ساده با بهره گیری از نخهای الوان
با کمک سوزن و قلاب است.
هنرمندان به مدد بخیه های ظریفی که بر منسوجات ساده می نشانند تلفیق
زیبایی از صبر و شکیبایی و هنر را به نمایش می گذارند.
رودوزیهای سنتی یکی از گسترده ترین شاخه های هنرهای سنتی است و در خراسان
شمالی نیز با توجه به تنوع قومیتها از جمله کرمانج و ترکمن این هنر از
جایگاه مناسبی برخوردار است.
زنان ترکمن بر حاشیه پیراهن، شلوار، سرآستین، کلاه و کمربند لباسهای محلی
سوزندوزی هایی را با نخهای گلابتون و ابریشم و در نقشهای مختلف انجام می
دهند و زنان هنرمند کرد نیز سوزندوزیهای ظریفی را بر سر آستین، پایین
لباس و دور یقه انجام می دهند.
از انواع دوختهای این استان گلدوزی روی پوستین، روی چاروق، ملیله دوزی و
منگوله بافی، یراق دوزی و ابریشم دوزی، زنجیره دوزی، دوختهای کردی این
منطقه، سنبله دوزی، زری دوزی و نوار دوزی را می توان نام برد.
زیورآلات سنتی مکمل لباسهای سنتی و بومی بوده و معرف آداب، رسوم، عادات و
سنن و فرهنگ مردم این استان است چنانکه در مراسم عروسی و جشن و شادمانی
اسب عروس نیز با زیورآلات خاص تزیین می شده است.
هنرمندان ترکمن خراسان شمالی با استفاده از طلا، نقره، قلع، فیروزه، یشم،
عقیق مهره ها و نگینهای شیشه ای رنگی با ابزاری چون سندان، چکش، سمباده،
سوهان، انبردست، سیم چین و مته و با ذوق و مهارت خاصی، ضمن حفظ ویژگیها و
اصالتهای منطقه به خلق این آثار هنری مشغولند.
ساخت سازهای سنتی از آنجا که موسیقی به عنوان یکی از ارکان مراسم، جشنها
و آیینهای مختلف در فرهنگ بومی، مذهبی و ملی خراسان شمالی جایگاه ویژه ای
داشته، ساخت سازهای سنتی همواره از مراتب خاصی برخوردار بوده و حضور
هنرمندان کمالگرا و مبتکر در ساخت سازهای ایرانی بخوبی مشهود است.
از سازهای بومی و رایج در این استان می توان به سازهای دو تار، سه تار،
دهل و سرنا، دایره، کمانچه و قشمه اشاره کرد.
ساز قشمه جزو سازهای اصیل این استان بوده که دارای هفت بند در بالا و یک
بند در زیر است و بدنه نی آن از جنس چوب ساخته می شود.
جنس این سازها غالبا از چوبهای گردو، سنجد، توت و افرا بوده و در ساخت
ملزومات آنها نیز از موادی چون استخوان و شاخ قوچ استفاده می شود.
شماره 111 ساعت 13:14 تمام
