خانه های تاریخی کاشان،اوج شکوه معماری ایرانی
..................................................
خبرگزاری جمهوری اسلامی 89/01/10
فرهنگی.میراپ فرهنگی.کاشان
کاشان - خانه های تاریخی و منحصر به فرد کاشان به عنوان گنجینه ای
گرانبها از معماری اصیل ایرانی پذیرای گردشگران و مسافران نوروزی است.
به گزارش ایرنا ، این خانه ها ، چون نگینی بر انگشتر آثار تاریخی این
شهرستان، جلوه نمایی می کند و گردشگران خوش ذوق و هنردوست سراسر ایران
بلکه سراسر جهان را به خود جلب کرده است.
حدود دو قرن پیش ، زلزله مهیبی، شهر کاشان که در آن زمان در زمره یکی از
زیباترین شهرهای جهان بود را به کلی ویران کرد و آثار و بناهای منحصر به
فرد آن نابود شد، اما بعد از آن زلزله، والی مقتدر کاشان، مرحوم
عبدالرزاق خان، این خطه را بازسازی کرد.
از این رو بیشتر خانه های تاریخی این شهرستان، مربوط به دوران قاجاریه و
بعد از این زلزله است.
* خانه عامریها
این مجموعه تاریخی یکی از بزرگترین خانه های تاریخی کاشان به شمار می رود
که قدمت آن به دوران زندیه مربوط می شود ودر دوران قاجار بناهایی به آن
افزوده شده است.
خانه عامریها مشتمل بر بیش از80 اتاق و هفت حیاط است که قدیمی ترین آن
حیاط بیرونی و اندرونی است.
خانه عامریها ، دارای بلندترین بادگیر بین باد گیرهای خانه های تاریخی
کاشان است.
* خانه تاریخی بروجردیها
این خانه در محل سلطان امیر احمد و خیابان علوی کاشان واقع است و توسط
بازرگانی به نام حاج سید حسن نطنزی در حوالی سال 1275 قمری در دوره
قاجاریه ساخته شده است.
چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می کرده، لذا به حاج آقا حسن
بروجردی مشهور شده و خانه ای هم که متعلق به وی بوده به خانه بروجردی
موسوم گردیده است.
معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به
نام استاد علی مریم بوده است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی
خانه تاریخی طباطبائی (در نزدیکی خانه بروجردی ) و دیگری تیمچه امین
الدوله (واقع در بازار) نقش داشته است.
این خانه شامل دو قسمت بیرونی و اندرونی است و محلی که اکنون در معرض دید
عموم است قسمت بیرونی این خانه است.
در داخل حیاط یک حوض بزرگ و باغچه های وسیع دراطراف آن قراردارد.
در قسمت شمال شرقی، مطبخ (آشپزخانه ) قرار گرفته، در قسمت شرقی بنا اتاقها
و ایوانهای سرپوشیده ای به چشم می خورد که درجلو ایوانها پله هایی جهت
رفتن به سرداب ها (زیرزمینها) ساخته شده است، این سردابها در جبهه های
مختلف بنا واقع است که به وسیله بادگیرهایی بلند هوای آنها تهویه و خنک
شده و قابل استفاده در هوای گرم تابستان است.
نقاشی های این بنا در شیوه های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر
نقاش نامدار ایران در دوره قاجاریه مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی
ملقب به -کمال الملک < ترسیم شده است.
* خانه تاریخی طباطبایی
این خانه در نزدیکی خانه تاریخی بروجردیها و در جوار بقعه مبارکه
امامزاده سلطان امیر احمد (ع) است.
به علت آنکه سنگ بنای این خانه را شخصی به نام حاج سید جعفر طباطبایی
نطنزی بنا نهاده است به خانه طباطبایی موسوم و مشهور گردیده است.
این خانه در زمینی به مساحت چهارهزار و 730 مترمربع و در حدود سال 1250
قمری با مهارت و هنرمندی معمار معروف کاشانی استاد علی مریم احداث شده
است.
این خانه مشتمل بر چهار صحن و حیاط می باشد که حیاط مرکزی متعلق به قسمت
بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه بوده است.
قسمت اندرونی خانه شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف
آن و دارای سرداب هایی که بادگیرها هوا را در آن جریان می دهند، است .
خانه طباطبایی دارای پنج درورودی می باشد که ورودی اصلی به دو ورودی
اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم می گردد. علت پیچ و خم های راهروهای
ورودی جهت شکستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.
* مجموعه خانه های تاریخی عباسیان
این مجموعه در سال 1252 هجری قمری به وسیله مرحوم حاج محمد ابراهیم، یکی
از تجار خوشنام کاشان ساخته شده که از لحاظ طرح معماری و تزئینات و
استفاده از فضاها وحجم های موجود در آن بسیار غنی و از نظر معماری سنتی
در نوع خود منحصر به فرد است.
مجموعه خانه های تاریخی عباسیان به تحقیق و طبق نظر نخبه ترین کارشناسان
معماری، جزو برجسته ترین آثار معماری اسلامی و یکی از نامزدهای دریافت
جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران اسلامی است.
این مجموعه مشتمل بر پنج حیاط و گودال باغچه بوده است که پس از فوت مالک
اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت پنج باب خانه مستقل از هم درآمد است
خانه های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی و غنی و از نظر
تزئینات گچبری و نقاشی و کاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر: رسمی بندی،
یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک در اوج زیبائی و ظرافت است.
* خانه تاریخی آل یاسین
این خانه در خیابان امام خمینی کاشان واقع و متعلق به مرحوم حاج سید محمد
تقی پشت مشهدی است که در زمان محمد شاه قاجار ساخته شده است و نهایتا به
صورت موروثی در اختیار آقا نظام الدین مجتهد کاشانی (آل یاسین )- اولین
نماینده مردم کاشان در مجلس شورای ملی بعد از نهضت مشروطه قرار می گیرد.
* خانه تاریخی احسان
این خانه در محله درب باغ ، از قدیمی ترین محله های شهر کاشان واقع شده و
با شماره 12325 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
مالک خانه ، حاج میرزا آقا احسان از تجار و ملاکین معروف کاشان و انسانی
خیر و نیکوکار بوده است . آب انبار و حمامی نیز در محل ( سر کوچه و در
محله درب باغ) ، توسط وی ساخته شده و به نامش خوانده می شود.
خانه دارای تزئینات خاص و زیبای معماری مثل گچ بری و آیینه کاری بوده و
به خاطر شکل معماری و قوس ها و نماسازی های زیبای جداره های آن ، جلوه و
زیبایی خاصی پیدا کرده است .
* خانه تاریخی نقلی
خانه نقلی کاشان با 200 مترمربع نمونه ای از خانه های مردمی با قدمت
قاجاریه است.
دو بادگیر، حوض کوچک ، اتاقهای دو دری ، سه دری و تک دری ، سرداب ، ایوان
زیبا ، مطبخ ، دو حیاط اندرونی و بیرونی ، دو در به کوچه ، همه نشان از
آن دارند که با حفظ معماری بومی و در متراژ اندک و با داشتن تمامی مشخصه
های یک خانه ایرانی می توان یک اثر ارزشمند خلق کرد.
خانه نقلی در پشت مسجد آقا بزرگ و در زیر گذر آب انبار خان واقع شده است.
* خانه تاریخی تاج
این خانه در محور گردشگری خیابان علوی کاشان با شماره 9028 در فهرست آثار
ملی کشور قرار گرفته و یکی از بناهای گودال باغچه ای اصیل مردم کاشان در
دوران قاجاریه با حدود دو قرن قدمت است.
خانه تاریخی تاج که اکنون با عنوان خانه هنرمندان از آن کاربری فرهنگی می
شود دارای 700 مترمربع عرصه و 800 مترمربع اعیانی و برخوردار از معماری
ارزشمند بومی از نمونه خانه های عام مردم کاشان در آن دوره است.
از این خانه می توان به عنوان مرجع و معرف ارزشمندی در مطالعات و تحقیقات
مردم شناسی در این خطه بهره جست.
موسس و مدیر خانه هنرمندان کاشان در مقاله خانه تاریخی تاج، خانه های
تاریخی کاشان را به دو دسته تقسیم می کند و می نویسد: دسته اول، خانه های
ساده بیرونی و اندرونی گودال باغچه ای است که اکثریت خانه های کاشان را
تشکیل می دهد و دسته دوم خانه های بزرگ و با عظمت اشراف نشین است.
سید علی اکبر حلی، درونگرایی این خانه ها را نخستین ویژگی آنها دانسته و
آورده است: بیرون خانه های تاریخی کاشان دیواری کاهگلی و بسیار ساده است
و درون انها دارای عظمت و شکوه معماری اصیل ایرانی است.
وی که از معماران سنتی و چیره دست این دیار بشمار می رود با اشاره به
ویژگی خط آسمان در معماری خانه ها و شهر کاشان، می نویسد: در کنار خانه
عباسیان، به عنوان ارزشمندترین اثر مسکونی دوران قاجاریه در جهان، خانه
های تاج و رزاقیان با وسعت محدود بسیار نجیب و ساده قرار گرفته است، اما
بام همه این خانه ها همتراز است.
حلی، این موضوع را یکی از ویژگیهای مردم شناسی در کاشان می داند چرا که
ثروتمندان و متمولان این شهر، با وجود توان مالی زیاد، خانه های خود را
مرتفع نساخته اند تا بدین وسیله دیگر خانه ها تحقیر نشده و آفتاب و نور
از آنها گرفته نشود.
معاون گردشگری اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان ، نیز در
مورد معماری کلی اکثر خانه های تاریخی کاشان به خبرنگار ایرنا گفت: بیشتر
این خانه ها به شکل گودال باغچه، گود برداری شده و حیاط آنها، عموما
چهار متر از سطح کوچه پایین تر است.
عباس سلمانیان اظهار داشت: این ویژگی، دسترسی به قناتهای شهر را آسانتر ،
خانه را در برابر زلزله مقاوم و در خنک کردن هوای گرم تابستان کاشان نقش
مهمی ایفا می کند به گونه ای که دما در سردابهای (زیرزمینها) این خانه
ها بین 15 تا 20 درجه پایین تر از دمای بیرون است.
وی، با اشاره به چگونگی شکل گیری فضا در خانه های تاریخی کاشان، خاطرنشان
کرد: این خانه ها دارای ، سردر ورودی با کوبه های ورودی زنانه و مردانه
جداگانه ، هشتی ورودی شامل دالان ورودی پیچ دار در پشت سر در و سکوهای
پیرنشین در خارج از خانه است.
سلمانیان افزود: اتاقها و فضاهای خانه، در یک، دو، سه و یا چهار طرف حیاط
خانه شکل گرفته اند و بیشتر شامل یک اتاق شاه نشین سه یا پنج و حتی هفت
دری، با تزیینات زیبایی همچون گچبری، آینه کاری و نقاشی هستند که توسط
راهروهایی به یکدیگر مرتبط می شود.
تعطیلات نوروز سال گذشته، کاشان پذیرای بیش از یک میلیون و 200 هزار
گردشگر و مسافر نوروزی بود و بیشتر آنها میهمان خانه های قدیمی این شهر
که گنجینه ای از فرهنگ، هنر، آداب و رسوم و ویژگیها و ظرافتهای هنر
معماری است ، بودند. ک/4
562
شماره 058 ساعت 11:35 تمام
