شیخ صدوق، گنجینه علم حدیث و پاسدار مهدویت
#
خبرگزاری جمهوری اسلامی 88/02/16
فرهنگی.مشاهیر.شیخ صدوق
شهرری - مرضیه دهقان -. ابوجعفر محمدبن علی بن بابویه قمی ملقب به شیخ
صدوق، شاخص ترین دانشمند جهان اسلام و خدمتگزار مکتب اهل بیت (ع) است که
عمر خود را در راه خدمت به فقه و حدیث شیعه و پاسداری از فرهنک مهدویت
صرف کرد.
پس از گذشت 10 قرن از وفات این محدث بزرک، برکات آثار و خدماتش باعث شده
تا 15 اردیبهشت را به عنوان روز بزرگداشت شیخ صدوق نامگذاری کنند.
تالیفات فراوان و متنوع وی در علوم مختلف اسلامی، هر کدام گوهری تابناک و
گنجینه ای پایان ناپذیر است که با گذشت بیش از یک هزار سال از تاریخ
تالیف آن، به جای فرسودگی و بی رونقی، روز به روز بر قدر و قیمت و ارزش و
اعتبار آن افزوده شده و جایگاهی بس رفیع و والا یافته و بر صدر کتابخانه
ها و سینه فقها و دانشمندان قرار گرفته است . شیخ صدوق (ره ) در سال 306 یا
307 هجری قمری در خاندان علم و تقوی در شهر مذهبی قم دیده به جهان گشود.
پدر بزرگوارش علی بن حسین بن موسی بن بابویه سرآمد علما، فقها و محدثین
قم بود ، و به نقل ابن ندیم 200 جلد کتاب تالیف کرده است. جلالت شان و
منزلت این عالم ربانی تا بدان پایه رسید که امام حسن عسگری (ع ) طی نامه
ای، او را با لقب شیخ، فقیه و معتمد مورد خطاب قرار داده و توفیقات او
را برای کسب رضای پروردگار درخواست کرد. عمر بابرکت علی بن بابویه از
پنجاه می گذشت و او هنوز فرزندی نداشت، لذا نامه ای را از طریق حسین بن
روح نوبختی (سومین نایب خاص امام زمان (ع) ) برای حضرت ولی عصر(عج )
فرستاد و از ایشان درخواست نمود تا از خدا بخواهند که خداوند فرزندی صالح
و فقیهی خدمتگزار به او عطا نماید. پس از چندی، درخواست او اجابت شد و
خداوند به او، محمد را عطا کرد که در تاریخ شیخ صدوق نام گرفت . شیخ
صدوق روزگار طفولیت و سنین جوانی را در دامان علم و فضیلت و تقوای
خانوادگی اش سپری کرد و تحت تعلیم و تربیت پدر قرار گرفت، به گونه ای که
به لحاظ تیزهوشی و حافظه فوق العاده قوی در مدتی کوتاه به قله های بلندی
از کمالات انسانی دست یافت و توانست در کمتر از بیست سالگی، هزاران حدیث
با سلسله سند آنها را حفظ نماید و از همه مهمتر به آنها عمل نماید. یکی
از حوادث مهم دوران زندگی شیخ صدوق، روی کارآمدن سلسله ایرانی نژاد و
شیعه مذهب، آل بویه بود که بر بخش بزرگی از ایران، عراق و جزیره العرب
تا مرزهای شمالی شام فرمان می راندند. وی در این هنگام از قم به ری آمده
و به درخواست رکن الدوله دیلمی در آنجا رحل اقامت گزید. به نظر می رسد
علت اصلی این دعوت و عزیمت خلائی بوده که پس از هجرت شیخ کلینی (ره ) از ری
به بغداد و سپس رحلت او پیش آمده بود و در حقیقت، وجود شیخ صدوق (ره ) در
ری می توانست منشا برکات فراوان باشد. عصر صدوق را باید عصر احیا تنقیح
حدیث نامید زیرا پس از رحلت پیامبر اسلام بازار جعل حدیث رونق گرفت و
کارخانه حدیثسازی خلفا بکار افتاد و کسانی پیدا شدند که بطور حرفه ای
احادیثی را جعل و به پیامبر و ائمه (ع) نسبت می دادند. از این رو محدث
بزرگوار شیخ کلینی (ره ) که از کلین به ری هجرت کرده بود، در آنجا کتاب
شریف کافی ـ اولین کتاب از مجموعه چهارگانه کتب روایی و حدیثی شیعه ـ را
نگاشت و حرکت علمی جدیدی را در مکتب حدیث نگاری اهل بیت (ع) بنیانگذاری
نمود که پس از او شیخ صدوق (ره ) بنای مستحکم ضبط و نشر حدیث را بر آن
بنیاد نهاد. شیخ صدوق در راه جمع آوری احادیث، از بلخ تا بخارا، از کوفه
تا بغداد،از مشهد تا نیشابور، و از آنجا تا مکه و مدینه سفر کرد و مشکلات
فراوانی را به جان خرید و با کوله باری از احادیث پیامبر و اهل بیت (ع )
به ری بازگشت . رفته رفته به یمن دعای حضرت امام حسن عسگری (ع ) و حضرت
ولی عصر(عج )، برکت وجود شیخ صدوق در جهان اسلام فراگیر و شهرتش عالم گیر
شد و همه دانشوران در برابر عظمت و گستردگی دانش او خضوع کرده و از شعاع
وجودی او بهره مند شدند. جمع آوری و تدوین حدیث با توجه به موقعیت زمانی
(قرن چهارم ) و کمبود امکانات نگارشی و تحقیقی در آن عصر، حاکی از تلاش
طاقت فرسای اوست که امروز انجام چنین امر بزرگی با وجود امکانات زیاد،
حتی از توان یک گروه علمی هم خارج است . صدوق با کار ابتکاری خود در
تنظیم آثار معصومین (ع )، چشمه ساری را جاری ساخت که نسل های آینده
توانستند از جویبار روان و زلال آن، نیازهای علمی و دینی بشریت را مرتفع
سازند. شیخ طوسی (ره ) در کتاب الفهرست، نوشته های صدوق را نزدیک به 300
کتاب عنوان کرده است . از آثار شیخ صدوق (ره ) می توان به المقنع در زمینه
فقه و احکام دین، علل الشرایع درباره فلسفه احکام و علت تشریح آن ها،
التوحید درباره مسائل فکری و عقیدتی، اثبات الوصیه، اثبات النص علی الائمه
با موضوع اثبات ولایت و وصایت امیر المومنین علی (ع) و عیون اخبار الرضا
درباره تاریخ زندگانی ائمه (ع) اشاره کرد. وی همچنین کامل ترین و مستدل
ترین کتاب را درباره اثبات وجود امام زمان (عج ) و دلایل غیبت به نام کمال
الدین و تمام النعمه تالیف کرده است و درباره این کتاب همین بس که شیخ
صدوق در مکه، امام زمان (عج ) را درخواب مشاهده می کنند که به او فرمود
کتابی در غیبت ما تصنیف کن و عمر معمرین را در آن بنویس. شیخ صدوق
سرانجام پس از عمری تلاش و تحقیق در سنگر پاسداری از حریم تشیع و فقه اهل
البیت (ع ) در سال 381 ه ـ . ق در 75 سالگی دعوت پروردگار خویش را لبیک
گفت و در شهر ری، در جوار رحمت بی منتهای او جا گرفت. این محل سپس به نام
ابن بابویه به یکی از قبرستان های کهن و دیرین منطقه ری تبدیل شد که
افراد وصیت می کردند، پیکرشان در کنار این عالم بزرک دفن شوند. این
آرامگاه در طول تاریخ همواره زیارتگاه مسلمانان بوده و قبر منورش محل
استجابت دعای مومنان گردیده است. 7304/1644/ 1645
