گویش های زبان فارسی در استان فارس/ میراث ماندگار
.................................................
شیراز ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 15/10/86
داخلی.فرهنگی.گویش.
از: نیکنام خشنودی
گویش های زبان فارسی بخشی از میراث ماندگار فارسی به شمار می آید که در
مناطق مختلف استان فارس مورد استفاده قرار می گیرد و به رغم آنکه در گذر
تاریخ دستخوش تغییرات گسترده قرارگرفته اما در برخی از مناطق این گویش ها
همچنان کاربرد دارد.
به گزارش خبرنگار ایرنا،به طور کلی می توان گفت آمیختگی گویش هاولهجه ها
دراستان فارس موجب شده است که نوع گفتار در این استان بسیار فراوان و متنوع
باشد و اگر بگوییم به ازای هرشهریا روستای موجود در این استان، نوعی گویش
و لهجه خاص وجودداردکه در برخی موارد شباهت ها و در پاره ای موارد اختلافاتی
با هم دارد، سخنی به گزاف نگفته ایم.
اگراین تقسیم بندی را قدری کلی تر و بسته تر ببینیم باید گفت هر شهرستان
استان فارس دارای نوعی گفتارخاص وگویشی از زبان فارسی است به طوری که مثلا
اصطلاحاتی که درشهرستان جهرم وروستاهای آن در جنوب فارس مورد استفاده قرار
می گیرد با واژه ها و اصطلاحاتی که درشهرستان کازرون و روستاهای آن در غرب
فارس مورد استفاده قرار می گیرد، متفاوت است.
در برخی ازمناطق استان فارس گویش های خاص آنقدر توسعه یافته و غنی شده
است که به اعتقاد اهالی این مناطق باید نوع گویش آنان را زبانی دیگر نامید،
این موضوع در شهرستان لارستان در جنوب استان فارس به وضوح قابل رویت است
طوری که بسیاری از صاحبنظران گویش لارستانی را زبانی مستقل از زبان فارسی
می دانند که دارای دستور زبان ویژه است.
در عین حال کلمات و واژه های این نوع زبان ها که در شهرستان هایی مانند
خنج و کازرون نیز در بین مردم رواج دارد بسیار شبیه به واژگان فارسی است
و یک فردفارسی زبان اگر چه نتواند به این زبان گفت و گو کند اما در مقابل
فردی که به آن سخن می گوید می تواند مفاهیم کلی را دریابد.
برخی ازاهالی مناطق استان فارس ازجمله شهرهاو روستاهایی در شهرستان های
آباده، مرودشت و کازرون واژهایی در گفتار و نوشتارهای خودبه کار می برند
که واژه های اصیل زبان پهلوی و زبان ایران باستان است و نیاکان ما افزون
بر دو هزار و پانصد سال قبل این واژه ها را در گفت و گوهای خود به کار
برده اند.
شهر سیوند در 55 کیلومتری شمال شیراز که در محدوده شهرستان مرودشت قرار
دارد و روستای گاوکشک و برخی دیگر از روستاها در شهرستان کازرون از جمله
مناطقی است که واژه هایی از زبان ایران باستان هنوز در آن متداول است.
شیراز به عنوان مرکز استان فارس نیز دارای نوع گفتار و گویش خاص از
زبان فارسی است، تنوع گویش فارسی در این شهر به حدی است که می توان گفت
گویش ساکنان شرق این شهر با گویش ساکنان شمال یا غرب این کلان شهر متفاوت
است.
برخی ازمردم شیراز ازجمله ساکنان محله های سعدی،پودنک،قصردشت و گودعربان
دارای مفاهیم بسیار عمیق در گویش های خود هستند که درعین حال که بر گرفته
از زبان فارسی است اما به دلیل مخفف شدن کلمات به نوعی گویش متفاوت تبدیل
شده است.
اگربخواهیم درتقسیم بندی گویش زبان فارسی در شیراز نوعی مرزبندی رعایت
کنیم باید زبان و گویش های فارسی در این شهر را به سه قسمت شیرازی شرقی،
شیرازی مرکزی و شیرازی شمال غرب تقسیم کرد.
بر اساس مستندات تاریخی از زمان آل بویه تا دوره قاجار فقط یک گونه
گویش شیرازی در این شهر وجود داشته است این گویش که اکنون به عنوان
گویش اصیل شیرازی شناخته می شود در میان ساکنان مناطقی از مرکز و شمال
غرب شیراز رواج دارد و معمولا محلات بافت قدیم شیراز که ساکنان آن شهروندان
قدیمی شیراز هستند به این نوع گویش سخن می گویند.
گویش های دیگر در شیراز به علت مهاجرت برخی از مردم از سایر مناطق به
این شهر در شیراز رواج یافته است ، برخی از محلات مناطق شرق شیراز اکنون
به این نوع گویش صحبت می کنند و اگر چه واژه های زبان فارسی در این نوع
گویش باواژه های زبان فارسی درگویش شیرازی مرکزی مشابه است اما تفاوت هایی
نیز در گفتار می توان دید.
شهروندانی که در مناطق شرق و شمال شرق شیراز زندگی می کنند برای ادای
کلمات از نوعی گویش شیرازی که غلیظ تر از گویش شیرازی مرکزی است استفاده
می کنند و در تخفیف کلمات سعی می کنند کلمات را بیشتر مخفف نمایند.
علت اصلی تفاوت در گویش شیرازی به ساختار جمعیتی شیراز ، تاثیرگذاری
مشاغل ، تاثیر مهاجرت ، نزدیکی به روستاهای همجوار و مسایل اینچنین باز
می گردد، در گویش شیرازی عامیانه به علت اینکه ارتباط با دیگر نقاط بیشتر
بوده این نوع تاثیرگذاری ها نیز بیشتر است.
برخی از واژه هایی که در زبان و گویش عامیانه شیرازی از آن استفاده
می شود احمال داده می شود،مخفف شده واژه هایی از زبان لاتین است ، مثلا
واژه " ببه " به معنای عزیزم شاید مخفف شده واژه ی Baby در زبان انگلیسی
باشد که به معنای فرزندم و عزیزم بکار می رود.
" سی " بر وزن دی نیز در گویش شیرازی زیاد کاربرد داردو معمولا در مناطق
شرق و شمال شرق شیراز از این واژه زیاداستفاده می شود ، این واژه به معنی
دیدن ، نگاه کردن ، نگاه کن ، ببین و معنایی مشابه است و احتمالا با واژه
See در زبان انگلیسی مشابه است.
سعدی، حافظ و ملاصدرا که استوانه های ادبی و فلسفی جامعی در ادبیات و
فرهنگی ایرانی به شمار می آیند نیز تاثیر شگرفی در زبان و ادبیات فارسی
داشته اند ، در گویش شیرازی نیز هنوز می توان تاثیر زندگی این بزرگان را
دید، " قربان وجودت " اصطلاحی است که در تمام لهجه های شیرازی استفاده
می شود و می توان این اصطلاح را بیانگر جا افتادگی فلسفه وجودی ملاصدرا در
شیراز دانست.
ویژگی اصلی و مشترک در بین همه گویش های شیرازی پهن ادا کردن کلمات است.
در برخی از مناطق این شهر زن ها بیشتر از مردها چنین صحبت می کنند و کلمات
را می کشند.
به عنوان مثال یک شهروند شیرازی که به گویش شیرازی مناطق مرکزی این
شهر سخن می گوید برای ادای جمله پرسشی " برای چه چیزی ؟" می گوید " بری
چی چی ؟" در صورتی که همین عبارت در گویش شیرازی مناطق شرق و شمال شرق
شیراز " سی چی چی ؟" ادا می شود.
در مناطق شمال غرب و غرب این شهر نیز این جمله " واسه چی ؟" ادا می شود
کلمه " ببین " نیز در گویش های یاد شده بیبین، سی کو ، نیگا تلفظ می شود.
در مجموع در مورد وضع گویش های موجود دراستان فارس نمی توان یک کلیت در
نظر گرفت بلکه هر گویش شرایط خاص خود را دارد، در بعضی از روستاهای استان
فارس گویش های خاصی هست که با وجود زبان جاری فارسی در سراسر استان فارس
که همان فارسی است این گویش ها هنوز بر جا مانده اند.
البته در این مناطق نیز والدین مایلند بچه ها برای رفتن به مدرسه فارسی
را بهتر از زبان محلی بیاموزند ضمن این که خانواده ها فکر می کنند اگر
بچه ها دو زبان فارسی و محلی را یاد بگیرند در یادگیری زبان های دیگر
دچار مشکل می شوند.
بیشتر گویش های محلی زبان فارسی در استان فارس دارای ادبیات شفاهی و
گفتاری است کمتربرای نوشتن اعدادیاحروف از این نوع گویش استفاده می شود.
از جمله مواردی که استقلال گویش لارستانی به عنوان یک زبان را پررنگ تر می کند
نیز همین موضوعاست که این زبان علاوه بر اینکه در گفتار مورد استفاده قرار
می گیرد در نوشتار نیز استفاده می شود به طوریکه ما اکنون متون و اشعار
به زبان و گویش لارستانی داریم.
مدیر بنیاد فارس شناسی بر ضرورت حفظ گویش های محلی زبان فارسی به عنوان
بخشی از فرهنگ آیینی و سنتی استان فارس تاکید کرد و گفت : در این زمینه
کتاب ها و مقالات ارزشمندی نوشته شده است اما برای حفظ این گویش ها باید
پژوهش های کاربردی بیشتری انجام داد.
دکتر سعید زاهد به خبرنگار ایرنا گفت:بنیاد فارس شناسی درسال های گذشته
در قالب فارس شناخت هاموضوعات و مطالب مفیدی درباره گویش های زبان فارسی
گردآوری و منتشر کرده است.
وی اظهار داشت : نویسندگانی مانند صادق همایونی ، امین فقیری ، جمشید
صداقت کیش ، ابوالقاسم فقیری و دکتر موسوی که از جمله استادان دانشگاه
هستند تحقیقات و پژوهش های مفیدی درباره گویش های زبان فارسی در استان
فارس انجام داده اند.
مدیر بنیاد فارس شناسی افزود: در عین حال گویش های زبان فارسی بسیار
متنوع است و در هر کدام از مناطق آن مردم با گویش خاصی سخن می گویند که
این گویش ها شباهت های زیادی نیز با هم دارد.
ازجمله صاحبنظرانی که در استان فارس تحقیقات گسترده درباره واژه شناسی
و تحلیل گویش های زبان فارسی انجام داده است دکتر جمشید صداقت کیش، استاد
تاریخ دانشگاه شیراز، پژوهشگر و عضو گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان
فارسی است.
دکتر جمشید صداقت کیش درباره گویش های زبان فارسی در استان فارس و
شرایط کنونی آن گفت: در استان فارس اهالی لارستان، ترک های قشقایی و طوایف
بهارلو ، ایلانلو ، نف ، منطقه بوالوردی شیراز، ایلات لر ممسنی و ساکنان
اطراف این منطقه تا دشمن زیاری و سپیدان دارای گویش خاص هستند.
وی بابیان اینکه میان گویش و لهجه باید تمیز قایل شد اظهار داشت: تعریفی
که فرهنگستان از گویش ارائه داده است این است که گویش باید صرف فعل و صرف
ضمایر متفاوت داشته باشد از این رو بسیاری موارد بین لهجه و گویش اشتباه
می شود.
این استاد دانشگاه شیراز گفت: بر اساس این تعریف حتی زبان کردی هم نوعی
گویش زبان فارسی است امابسیاری این مرزبندی راقبول ندارندوآن را نمی پذیرند.
وی گفت: تحقیقات گسترده ای درباره گویش لارستانی در استان فارس انجام
شده است و کتاب هایی در این باره نگاشته شده و دو دانشمند و زبان شناس
ژاپنی بر اساس تحقیقات موجود در این زمینه گویش لارستانی را بر مبنای زبان
شناسی نوین تنظیم و آن را مستندسازی کرده اند.
صداقت کیش بیان کرد: تحقیقاتی نیز درباره نوع گفتار و نوشتار درآباده،
مرودشت و بیضاء انجام شده و در این رابطه تز دانشگاهی نیز ارائه شده است.
عضو گروه واژه گزینی فرهنگستان زبان فارسی گفت:به هر حال گویش های زبان
فارسی در استان فارس محدود شده است، این محدودیت گاه در حوزه یک شهرستان
گاه در حوزه چند شهرستان و گاه حتی در حوزه یک روستا و منطقه کوچک دیده
می شود، اما واقعیت این است که هجوم رسانه های مختلف،شبکه های تلویزیونی،
اینترنت و مسایل دیگر موجب شده است که گویش های محلی در معرض آسیب قرار
گیرد.
استاد دانشگاه شیراز گفت : این موضوع خاص استان فارس نیست و در همه جای
کشور در حال وقوع است به عنوان مثال بسیاری از کودکان اکنون در روستاهای
مازندران،مازنی حرف نمی زنند در حالی که 20 سال قبل زبان اصلی روستاهای
این مناطق مازنی بود.
وی افزود: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی تحقیقات گسترده ای درباره
گویش های زبان انجام داده است، در این مرکز بیش از 100 تک نگاری از
روستاهای کشورانجام شده وزبان شناسان بزرگ بر روی آن تحقیقات گسترده انجام
می دهند اما در عین حال همچنان نباید هجوم رسانه ها برای کمرنگ شدن گویش
ها را نادیده گرفت.
وی درباره گویش های زبان فارسی در شیراز گفت: برخی واسونک های شیرازی
به گویش خاص گفته شده است در عین حال همین واسونک ها وقتی در مناطق دیگر
استان فارس به کار می رود طوری دیگر و با گفتاری متفاوت ادا می شود.
واسونک به آوازهایی گفته می شود که در استان فارس درمجالس نامزدی و عروسی
خوانده می شود.
صداقت کیش اظهار امیدواری کرد که ورود زبان شناسان جوان و با انگیزه به
عرصه تحقیقات و پژوهشگری در کشور و در استان فارس بتواند زمینه باز شناسی
بسیاری از گویش های منسوخ شده یا در معض آسیب را فراهم نماید.
در هر حال زبان فارسی به عنوان زبان ادبیات از شیوایی و گیرایی خاصی
برخوردار است اما پاسداشت ارزش های فرهنگی بومی و محلی و حفظ این میراث
گرانسنگ می طلبد تا در کنار زبان فارسی به گویش های محلی نیز اهمیت بیشتر
داده شود و برای احیای آن تلاش دوچندان انجام گیرد.ک/4
677/515/675
شماره 060 ساعت 10:35 تمام
