عمارت مفخم بزرگترین اثر معماری قاجار در خراسان شمالی است
........................................................
بجنورد ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 18/11/86
داخلی.اجتماعی.فرهنگی.
بنای تاریخی "عمارت مفخم" به عنوان بزرگترین و شاخص ترین اثر معماری از
دوره قاجار در خراسان شمالی است که در شمال شرق شهر بجنورد واقع است.
به گزارش خبرگزاری جمهوری اسلامی، در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با
بناهای دیگری از جمله آیینه خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی
قرار داشته که مجموعه "دارالحکومه مفخم" را تشکیل می داده اند.
بنای عمارت در دهه 1300 هجری قمری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه
به دستور "یارمحمدخان شادلو" معروف به "سردار مفخم" ساخته شده و محل
سکونت خانواده وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است.
معروف است که نقشه ساختمانی عمارت به دست میرزامهدی خان شقاقی، نخستین
استاد معماران ایرانی تعلیم یافته در فرنگ که معماری مدرسه شهید مطهری
تهران از جمله کارهای او است، طراحی شده است.
بنای عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقریبی 50 در 23 متر و به ارتفاع
حدود 9 متر ساخته شده و در مجموع 34 اتاق و دو تالار بزرگ دارد که زمانی
با آیینه کاری، کاشیکاری و گچبری تزیین شده بود.
"کلنل ادواردییت" انگلیسی که حدود یک قرن پیش در این بنا با سردار مفخم
دیدار داشته در توصیف یکی از اتاقهای آن می نویسد: دیوارها با تعدادی نقشه
تزیین شده بود، اتاق پذیرایی با شمعدانها و آیینه های زیبا پوشیده شده و
کف آن نیز با قالیهای قالب دوزی شده ابریشمی رشتی فرش شده بود.
"در پشت این اتاق نارنجستانی بود که سقف آن با ورق آهنی پوشیده شده بود
و بر روی دیوارها نیز پوست پلنگ، ببر، خرس و پوست دو گربه وحشی و چند
حیوان دیگر که در جنگلهای شمال این ناحیه یافت می شود آویزان کرده بودند."
"این بنا اتاقهای متعددی دارد که با 21 در چوبی به ایوانها گشوده می
شوند و در طبقات آن جابه جا گچبریهای زیبا به چشم می خورد."
عمارت مفخم در هر طبقه دو ایوان، یکی در ضلع شمالی و یکی در ضلع جنوبی
دارد که در جلوی هر یک ردیفی از ستونها برای نگهداری سقف ایجاد شده و
پنجره، در اتاقهای بنا به این ایوان ها باز می شود.
در ضلعهای شرقی و غربی عمارت نیز فقط دو در ورودی وجود دارد که با 18
پله به طبقه فوقانی راه پیدا می کند.
ایوانهای طبقه اول 38 متر طول و 14/3 متر عرض دارند و در جلوی هر یک 9
ستون سطبر هشت ضلعی و دو نیم ستون آجری با نمای ساده، بار سقف و طبقه
فوقانی را به دوش می کشند.
در عوض ستونهای طبقه فوقانی استوانه ای هستند و به ویژه در ایوان جنوبی
تمام بدنه آنها با انواع کاشی تزیین شده است.
پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاک خانواده شادلو از جمله ساختمان
عمارت که در آن زمان محل سکونت "سردار معزز" نوه سردار مفخم بود به تصرف
رضاشاه درآمد و "سرهنگ رخشا" فرماندار و رییس کل املاک پهلوی بجنورد در آن
اقامت گزید.
در سال 1316 نیز در طبقه فوقانی بنا آتش سوزی رخ داد و سقف عمارت که با
تیر ارس و پوشش سفالی ساخته شده بود نابود گردید و سقف شیروانی کنونی با
پوشش ورق گالوانیزه ایجاد شد.
در دهه 1320 بنای عمارت از سوی ورثه سردار مفخم به عنوان بیمارستان به
اداره بهداری واگذار شد.
سرانجام نیز در شهریور ماه 1370 این عمارت در اختیار اداره وقت میراث
فرهنگی بجنورد قرار گرفت که پس از انجام تعمیرات و تغییرات جزیی طی چند
سال آینده به موزه مردمشناسی شهرستان بجنورد تبدیل می شود.
به گزارش ایرنا بیشتر تزیینات عمارت مفخم در نمای جنوبی بنا تمرکز
یافته و شامل انواع کاشیکاری است.
سرتاسر نمای ضلع جنوبی، از بالای ستونهای هشت ضلعی ایوان طبقه پایین تا
زیر سقف طبقه دوم و حتی ساقه های ستونهای ایوان فوقانی با کاشی کاریهای
معرق، معقلی و کاشیهای هفت رنگ و ابعاد خشتی تزیین شده است.
جالب است که نقوش به کار رفته در کاشیهای هر ستون، لچکی ها و قابهای روی
هر چشمه طاق در طبقه فوقانی طرحی نو را عرضه می کند و از تکرار نقوش و
طرحها پرهیز شده تا نمایی الوان و متنوع ایجاد شود.
دو ستونی که پایه های چشمه طاق مرکزی بر آنها استوار است با کاشیهای
معرق تزیین شده ولی ستون ها و نیم ستون های طرفین آن کاشیکاری معقلی دارند.
چشم نوازترین تزیینات، در لچکی های چشمه طاق بزرگ مرکزی، در مقابل پنجره
تالار بزرگ و در فضای مثلثی شکل افریز مرکزی دیده می شود.
در دو سوی طاق بزرگ، نقش دو فرشته بالدار در تلفیق با نقوش گیاهی و
پیچکها ایجاد شده که به نوعی تداعی کننده نقش فرشتگان بالدار و نقوش
گیاهی در طرفین مغاره های بزرگ طاق بستان است که در عین حال از تاثیرگیری
از شمایل نگاری هنر اروپایی برکنار نمانده است.
بر بالای این طاق و در وسط سنتوری مثلثی شکل مرکزی نقش شیر و خورشید به
رنگ زرد بر کاشیهای هفت رنگ تصویر شده است.
بنای عمارت مفخم به شماره952 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
ک/4
7186/626/660
شماره 305 ساعت 14:19 تمام
