آسیاب های آبی استان یزد/ میراث ارزشمند گذشتگان
#
یزد ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 20/04/85
داخلی.فرهنگی.میراث.آسیاب.
آسیاب های آبی استان یزد از جمله آثار بر جای مانده از دوران کهن است که
نقش عمده ای در تامین یکی از نیازهای اساسی انسان یعنی نان داشته است.
در آسیاب های آبی برای تبدیل گندم به آرد، از نیروی آب برای به حرکت
درآوردن آسیاب ها استفاده می شده است.
پیشینیان در گذشته از آسیاب آبی برای خرد کردن گندم استفاده می کردند و
مردم این خطه، معمولا در کنار آبادی ها بر سر راه قنات ها، آسیابها را احداث
و از انرژی آب برای به حرکت در آوردن سنک آسیاب استفاده می کردند.
عمده ترین بخش آسیاب، تنوره آن است که به صورت مخروطی شکل و وارونه ساخته
شده است به طوری که آب ذخیره شده در آن از طریق فشار پره های سنک آسیاب به
حرکت در می آید.
هر آسیاب، دارای دو سنک متحرک و ثابت است که از طریق این سنگها گندم و
جو به آرد تبدیل می شود و فضای اصلی آسیاب های آبی در دل زمین قرار دارد.
در فضای داخل آسیاب، گذشته از تعدادی پله، محل هایی برای نگهداری گندم
مردم، محل استراحت و سکونت آسیابان و غیره وجود داشته است.
به سال های پیش برمی گردیم، از پله های آجری آسیاب به پایین می رویم، احساس
می کنیم در حال سرک کشیدن به برهه ای از زمان هستیم که به ما تعلق ندارد.
فضای نیمه روشن داخل آسیاب، هوای دم کرده ای دارد که پر از نم و رطوبت است
و با صدای بلند هول انگیز آب و چرخش آسیاب، درهم می آمیزد و احساس ترس و
کنجکاوی را با هم به آدمی می بخشد.
کم کم چشم های تازه واردان به تاریکی عادت می کند و راحت تر نفس می کشند،
به نظر می آید تعدادی کشاورز در گوشه ای با آسیابان پیر برای خردکردن گندم،
چانه می زنند و آسیابان به طعنه به آنها می گوید: مگر همان اول که آمدی
نگفتم "آسیاب به نوبت".
شیوه کار و ساخت آسیاب آبی به این گونه بود که در مسیر قنات، مخزنی به
عمق هشت الی 9 متر در زمین حفر می کردند که به آن "تنوره" آسیاب گویند.
در انتهای تنوره آسیاب، روزنه کوچکی قراردارد که آب ازخروجی آن به بیرون
می ریزد و بعد از برخورد با چرخ های فلزی، موجب به حرکت درآمدن سنک های مدور
آسیاب و در نتیجه خردشدن گندم می گردد.
قدمت بعضی از آسیابها به گفته ریش سفیدان محلی به چندین قرن می رسد و به
گفته کارشناسان با بازسازی و مرمت این بناها می توان گذشته از حفظ آثار
نیاکان در جهت توسعه صنعت گردشگری، ایجاد اشتغال و رونق بخشیدن به اقتصاد
منطقه تلاش کرد.
یکی از افرادمحلی که پدرش آسیاب بان بوده است، گفت: با پیشرفت دانش بشری،
آسیاب های سنتی از رونق افتادند.
اکبر باغبان افزود: می توان با صرف هزینه هایی، این بناها را بازسازی کرد
و بعنوان بناهای تاریخی و فرهنگی کشور برای توسعه گردشگری از آن استفاده
نمود.
در گذشته، آسیابهای آبی متعددی در مناطق مختلف استان یزد وجود داشت که
به مرور زمان بر اثر توسعه فن آوری بشری، بی توجهی مردم و پیدایش آسیاب های
برقی فراموش شدند.
رییس سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری استان یزد، تعداد آسیاب های
آبی موجود در این استان را یکصد باب ذکر کرد که 9 مورد آن در فهرست آثار
ملی کشور به ثبت رسیده است.
عزیزالله سیفی روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت:
آسیابهای آبی از جمله آثار تاریخی این استان محسوب می شوند که معمولا در
کنار آبادیها و قناتها ساخته شده اند و قدیمی ترین آنها آسیاب آبی "اشکذر"
مربوط به دوره ایلخانی می باشد.
به گفته او، از ویژگیهای منحصر بفرداین بنا مقرنس کاریهای فضای اصلی آن
با نقوش هندسی، آجرکاریهای ظریف در محوطه اصلی آسیاب و صحن مثمن آن می باشد.
وی افزود: این آسیاب در سال 83 با هزینه ای بالغ بر 84 میلیون ریال مرمت
شد که این طرح شامل مقاوم سازی پی های ضلع جنوبی، تخلیه خاک های داخل قسمت
مخروطی آسیاب و اندود کاهگل دیوار آسیاب بود.
به گفته او از میان آسیابهای معروف این استان، می توان به مجموعه آسیابهای
سنک سیاه، ده آباد، بیده، باغستان، اشکذر، گرمسیر تفت، ندوشن و علی آباد
اشاره کرد.
در استان یزد، شش هزار اثر تاریخی و فرهنگی شناسایی شده که حدود یکهزار
مورد آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
650/509/674
