کاروانسراها تفرجگاه مسافران کویر
#
یزد ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 13/7/85
داخلی.فرهنگی.میراث.آثار.کاروانسرا
سکوت شبهای کویر و آسمان پرستاره آن شکسته می شدو صدای هیاهوی کاروان ها
و زنگوله های شتران از دور دستها به گوش می رسید.
کاروانسراها در زمانی نه چندان دور،مسیر مشتاقان زیارت مرقد مطهر ائمه
اطهار بویژه امام هشتم (ع) و تاجران جاده ابریشم بود.
قدماراعقیده برآن بودکه ساخت این بناها بهانه ای برای رفع نیازهای اقتصادی،
ارتباطی و نظامی در سراسر کشور بوده است.
در اولین قدم، محلهایی با ساختمانهای کوچک به صورت "چاپارخانه" در قلب
کویر استقرار یافت و بعدها به صورت کاروانسراهای امروزی در آمد.
صاحبنطران میراث فرهنگی معتقدندسوابق تاریخی کاروانسراهابه زمان هخامنشیان
باز می گردد و در دوران صفویه به اوج شکوفایی معماری رسید.
به گفته یکی از کارشناسان میراث فرهنگی استان یزد، کاروانسراهای ایران
به چند گونه تقسیم می شوند که ازآن جمله چهار ایوانی ، حیاط باز، هشت ضلعی
برای اهداف نظامی و دفاعی، کوهستانی و سرپوشیده است.
علی شیبانی روز پنجشنبه در گفت و گو با ایرنا افزود:انواع گردو دایره ای
و کاروانسراهایی برای مقابله باسرمای شدیدنیز از دیگر گونه های کاروانسراها
می باشد.
وی اظهار داشت: وجود دالان، شاه نشین ، اتاق، بادگیر و اصطبل در کاروان
سراها به گونه ای است که محل مناسبی را برای مسافران و کاروانهای خسته
ایجاد کرده است.
وی افزود: هم اکنون در استانهای یزد، اصفهان، خراسان، کرمان و مناطق
حاشیه کویر، نمونه های برجسته ای از این نوع معماری پابرجاست.
شیبانی اظهار داشت:حدود 250 کاروانسرای به ظاهر مشابه در کشور ما وجود
دارد که از نظر تقسیم بندی داخلی، هیچگونه تشابهی با یکدیگر ندارند و این
برگرفته از خلاقیت و ابتکار معماران ایرانی است.
52 کاروانسرا از این تعداد، متعلق به استان یزد است.
او اضافه کرد: در استان یزد، سه نوع کاروانسرا وجود دارد که عبارتند از
کاروانسراهای تاجرنشین که جزئی از بافت بازار محسوب می گردد، کاروانسرای
درون شهری و بین شهری.
کاروانسراهای امیر چخماق، مشیر، دهشیر، خرانق، زین الدین، شاه عباسی،
انجیره، الله آباد، علی آباد، بندرآباد، دهبالایی ها، بافقی ها، رباط میبد،
علی آقا شیرازی و سادات از جمله مهمترین کاروان سراهای استان یزد هستند.
در طراحی کاروانسرای "زین الدین"، اعداد 1، 5 و 12 منقوش شده اند که در
مذهب تشیع از احترام و تقدس خاصی برخوردارند و وجود یک چشمه کوچک و فضای
سبز، این بنا را احاطه نموده است.
این کارشناس تاکید کرد: جذابیت تجاری ایران در صدور تولیدات ابریشمی،
پشم، سنگهای قیمتی و قرار گرفتن منطقه درمسیرتجاری آسیا و اروپا، حاصلخیز
بودن منطقه و چگونگی استفاده ازمنابع آبی از ضرورت های ایجاد کاروانسراها
در ایران است.
از آنجا که 90 درصد حمل و نقل کشور به صورت جاده ای صورت می گیرد، ضرورت
تامین خدمات بین راهی متناسب با نوع حمل و نقل و استفاده از میراث فرهنگی
ایران باستان ضروری به نظر می رسد.
در استان یزد، کاروانسراهای متعدد درونشهری و برون شهری نیاز به نظری
دوباره دارد.
در کشورهای چین، پاکستان، عراق، قرقیزستان، هند، ترکیه و سوریه هنوز
آثاری از کاروانسراها و چاپارخانه ها دیده می شود.
به گفته وی از آنجا که بسیاری از این کاروانسراها خصوصی بوده و مشکل
مالکیتی دارد سعی شده با خرید آنها یا ارائه تسهیلات به مالکان آنها تغییر
کاربری داده و به مراکز فرهنگی تبدیل شود.
وی گفت: کاروانسرای اعلایی تفت، متعلق به دوران قاجار که در بافت قدیم
این شهر قرار دارد با تغییر کاربری در حال تبدیل شدن به بازارچه صنایع
دستی است و در سال های آینده به این بازارچه، تغییر کاربری خواهد داد.
کاروانسرای دهشیر نیز با تغییر کاربری به مرکز آموزشی تبدیل شده است.
کاروانسرای خرگوشی ندوشن نیز از جمله کاروانسراهای معروف و دست نخورده
استان یزد است که در سال 1024 قمری احداث شده و کتیبه ای در آن وجود دارد
که به خط علی رضا عباسی خطاط معروف دوره شاه عباس، نگارش شده است.
650/675