"یلدا" نماد مهر و دوستی/ نگاهی به آیین شب یلدا در قزوین
#
قزوین ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 29/09/85
داخلی.فرهنگی.شب یلدا.
"یلدا" واژه ای سریانی به معنی تولد، شب چله نشینی ایرانیان، طولانی ترین
شب سال، آخرین شب پاییز و آغاز فصل زمستان است.
اخترشناسان "شب یلدا" را زمانی می دانند که زمین در مدار گردش خود به
دور خورشید در موقعیت 27 درجه قرار گرفته باشد.
شب یلدا یکی از کهن ترین آیین ها نزد ایرانیان است که از دیرباز برای ما
به یادگار مانده است.
این طولانی ترین شب را ایرانیان قدیم نحس می شمردند و معتقد بودند این شب
طولانی ترین حمله اهریمن است.
این شب طولانی، سرانجام در سحرگاه اول دی ماه با پیروزی روشنایی و زایش
خورشید یعنی نشانه های اهورا به پایان می رسید.
ایرانیان قدیم سال را 12 ماه در چهار فصل سه ماهه و این دوره را 365
روز محاسبه کرده بودند که آغاز سال عبارت بوداز دوباره زاده شدن یا دوباره
پیدایی خورشید و آن آغاز، اول دی ماه بود که خورشید از چنگال شبهای اهریمن
نجات می یافت و کم کم فرمانروایی خود را بر جهان می گستراند.
در زمانهای دور که خبری از تلویزیون، ماهواره، اینترنت و سیستم گرمایش
گاز و شوفاژ نبود، ایرانیان باستان برای این که شب های دراز و سرد زمستان
را به خوشی دور هم بگذرانند، آتش روشن می کردند تا مایه روشنایی و گرما
بخش خانه هایشان شود.
این دورهم نشینی را "آتشان" می نامیدند و اکنون نیز در برخی روستاها به
شب نشینی "آتشان" گویند.
مقدس و پاک دانستن آتش و علاقه به رنک سرخ نیز از دلایلی بود که در این
دورهم نشینی از میوه های سرخ تناول کنند، مولانا شاعر نامدار ایرانی نیز
سرخی را از خورشید و بهترین رنک می داند.
ایرانیان باستان باور داشتند که هر انسان چهار طبع دارد و خوردن غذاهاو
میوه های متفاوت ازجمله هندوانه، انار، گردو، انجیر و خرما تعادل بخش طبع
انسان بوده و در شب نشینی ها نیز از آن استفاده می کردند.
سنت شب نشینی یلدا از زمانهایی که تقویم اوستایی کاربرد داشت و شروع
سال با فصل سرما همراه بود در فرهنک کهن ما ریشه داشته است، بطوری که به
پیشواز چله بزرک که از اول دی ماه تا دهم بهمن ادامه داشت می رفتند و اوج
سرما در این 40 روز بود و سپس چله کوچک شروع می شد که تا 20 اسفند ادامه
داشت.
از جمله آداب دیگر ایرانیان باستان در شب یلدا، برنامه ریزی برای آینده
بود که در جای خود درخور تامل است.
در عصر حاضر نیز یلدا، شب مهر و دوستی، شب بیدار نشستن درکنار مادربزرک
و پدر بزرک ها، شب قصه های طولانی و خوردن تنقلات و آجیل و هندوانه است.
این شب حتی در گذشته های نزدیک نیز با شاهنامه خوانی پدر بزرک ها و سخن
گفتن از اساطیر، قهرمانان و مردان ایران زمین سپری می شد.
هر چند مراسم شب یلدای امروز ما با اجدادمان متفاوت است اما هنوز هم
"یلدا" برای ایرانیان خاطرات اجدادمان را زنده می کند.
با اندک تشریفات باقی مانده از نسل ها و روزگاران گذشته، "شب یلدا" شب
مهر و دوستی و شب "شب چره ها" است.
مردم استان قزوین نیز همچون دیگر هموطنان ایرانی، این آیین کهن را با
رفتن به خانه بزرک ترها می گذرانند.
مادر بزرک ها با آوردن آجیل، انار، هندوانه و آخرین میوه های پاییزی به
همراه فرزندان و نوه ها تا بامداد به شادی می پردازند.
به عقیده بزرک ترها آوردن میوه های مختلف خشک و تر و میوه های سرخ فام که
به "شب چره" معروف است، همراه با خوراکی های دیگر شگون داشته و زمستان پر
برکتی را نوید می دهد.
در بعضی مواقع که مادر بزرک ها در آوردن تنقلات تاخیر می کنند کوچک ترها
شعر "هر که نیارد شب چره - انبارش موش بچره" سر می دهند، که مادربزرک در
آوردن "شب چره" تعجیل می کند.
در این شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانه،
انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل کشا و انجیر خشک،
شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می زنند.
به عقیده مادر بزرک های قزوینی اگر در این شب ننه سرما گریه کند باران
می بارد، اگر پنبه های لحاف بیرون بریزد برف می آید و اگر گردنبند مرواریدش
پاره شود تگرک می آید.
یکی دیگر از آداب و رسوم "شب یلدا" فرستادن "خنچه چله" از سوی داماد
به عنوان هدیه زمستانی برای عروس است.
در این خنچه برای عروس پارچه، جواهر، کله قند و هفت نوع میوه از جمله
گلابی هندوانه، خربزه و سیب با تزئینات خاصی فرستاده می شود.
از سرگرمی های دیگر شب یلدا، تفال به دیوان خواجه شیراز و همدمی، همدلی
و همزبانی با " لسان الغیب حافظ شیرازی" است که هم گرمابخش محافل خانوادگی
است و هم فرحبخش دل ها که در واقع هم فال است و هم تماشا.
کشاورزان عقیده دارند که اگر شب یلدا برف ببارد، آن سال حاصل خیز و پر
برکت خواهد بود.
بارزترین نقطه اشتراک، رسوم شب یلدا در تمام نقاط ایران از جمله قزوین،
ایجاد محافل مهر و دوستی و شادمانی است.
سنت های ایرانی دارای مفاهیم و مضامینی است که رشته های عواطف، علایق و
وحدت را در نهاد خانواده ها و جامعه گسترش داده و بر استحکام این پیوندها
با تکیه بر تاریخ پرافتخار "ایران زمین" اهتمام می ورزد.
7389/614/684
