آیا برج گنبد قابوس، "نقش جهان" دیگری خواهد بود؟
#
تهران، خبرگزاری جمهوری اسلامی 03/05/84
داخلی.فرهنگی.گنبدقابوس.
درحالی که پرونده بحث برانگیز ساخت برج "جهان نما" در حریم میدان نقش
جهان اصفهان هنوز روی میز تصمیم گیری است، زمزمه ساخت برجی دیگر در حریم
میل تاریخی "گنبد قابوس" شنیده می شود.
"کمیته میراث جهانی یونسکو در نشست اخیر خود با تعیین ضرب الاجلی شش ماهه
اعلام کرده است درصورتی که ارتفاع ساختمان جهان نما که باعث شکست حریم آسمانی
میدان تاریخی نقش جهان شده است به نحو مقتضی تعدیل نشود، این میدان را از
فهرست آثار تاریخی خارج و درفهرست آثار موسوم به"آثار در معرض خطر" قرار
می دهد."
مدیر پایگاه "جرجان و گنبدقابوس" سازمان میراث فرهنگی و گردشگری روز
دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از تصمیم شهرداری گنبد قابوس برای
ساخت برج تجاری و رستوران "قابوس"در حریم درجه یک برج تاریخی گنبد قابوس
خبر داد.
"جبرئیل نوکنده" افزود: براساس مقررات و ضوابط سازمان میراث فرهنگی و
گردشگری به بناهایی تجاری و مسکونی که ارتفاع آن ها حداکثر پنج متر و سطح
اشغال آن هابرای فضای تجاری 75 درصد وبرای فضای مسکونی 50 درصد باشد اجازه
ساخت در حریم بنای تاریخی گنبدقابوس داده می شود.
وی اضافه کرد: این در حالی است که شهرداری قصد احداث بنایی به ارتفاع
5/16 متر و وسعتی معادل یکهزار مترمربع را دارد.
نوکنده گفت: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شهر گنبد قابوس در نامه ای
اعتراض خود رانسبت به ساخت این برج به دادستانی شهرارایه کرده که دادستانی
نیز به طور موقت دستور توقف عملیات اجرایی آن را صادر کرده است.
وی تصریح کرد:باتوجه به اینکه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری متولی تعیین
حریم وحفظ بناهای تاریخی محسوب می شود،بنابراین مسوولان شهری بایدبه قوانینی
که ازسوی این سازمان برای حفظ بنا و حریم آن ها در نظر گرفته می شود پایبند
باشند.
به گفته نوکنده، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قصد دارد در نشست سال
2006 کمیته میراث جهانی یونسکو پرونده برج گنبد قابوس را برای ثبت در
فهرست میراث جهانی ارایه کند.
برج تاریخی "گنبد قابوس" بلندترین بنای آجری جهان است که از نقطه نظر
عظمت معماری، ویژگی های هنری و تکنیکی در زمره بزرگترین مفاخر معماری قرن
چهارم هجری قمری به شمار می رود.
ساختمان این برج که آرامگاه "شمس المعالی قابوس بن وشمگیر زیاری" است که
در بالای تپه ای در میان پارک بزرک شهرستان گنبد کاووس واقع شده است.
این بنا در سال 397 ه. ق توسط قابوس بن وشمگیر برای آرامگاه شخصی خود
بنا شده است.
این بنا از زیباترین و باشکوه ترین بناهای اوایل دوره اسلامی است که برغم
استفاده بسیار کم ازعناصر تزیینی، دارای ساختارهای متناسب، موزون، مستحکم
و زیباست که نوعی احساس شکوه و زیبایی را به بیننده القا می کند.
ساختمان میل دراصل متشکل از سه قسمت شالوده، ساقه و گنبد مخروطی است که
در مجموع 55 متر ارتفاع دارند.
ساقه این میل بر روی پایه ای مدور قرار دارد و تنها نزدیک به دو متر آن
بیرون از زمین است و براساس مطالعات به عمل آمده بخش بزرگی از آن در دل
زمین فرو رفته است.
ساقه با نمای دایره ای پره دار، بر روی این شالوده قرار گرفته است و 37
متر ارتفاع دارد. در بدنه ساقه بنا، ده پره مثلثی شکل با فواصل معین و
باتناسب و زیبایی کامل قرار گرفته است، به طوری که علاوه برایجاد زیبایی،
از حجم ساده ساقه کاسته و نیز موجب استحکام بنا شده است.
تنها تزیین این ساقه در بالای در ورودی مشتمل بر دو رشته کتیبه کوفی
آجری است که یکی در ارتفاع هشت متری از سطح زمین و دیگری زیر پاکار گنبد
تعبیه شده است.
عرض این کتیبه ها 80 سانتی متر و هردو مشتمل بر یک عبارت تاریخی است که
سال 397 هجری قمری را نشان می دهد.
این کتیبه عاری از هرگونه پیرایه و تزیینات است و چون خود گنبد، تنها به
استحکام و ماندگاری آن توجه شده است.
خطوط و حروف کتیبه با آجر ساده قرمز رنک که روی آن ساییده شده، بدون
هیچگونه روکشی در درون قاب های آجری جای گرفته است. خطوط کوفی ساده این
کتیبه، دارای برجستگی است و در عین حال، نوعی تراش ظریف و زیبای متناسبی
دارد که از هر جهت با هیات ساختمان آرامگاه تناسب دارد.
علاوه بر سادگی کتیبه، در هنگام نصب خطوط و قابسازی آن، این نکته مراعات
شده که از هر جهت ماندگاری آن بر روی بدنه تضمین شود. برای این منظور، هر
کدام از حروف آجری و آجرهای قاب کتیبه ریشه های بلندی دارد که درون دیوار
گنبد فرو رفته است.
به همین خاطر و به علت پختگی آجر قرمز و استحکام آن هنوز پس از یکهزار
سال، کتیبه تقریبا سالمی بر جای مانده است. تکرار یک متن در دو جای بنا
نیز به ماندگاری محتوای کتیبه کمک بزرگی کرده است.
بدنه بنا سراسر از آجر پخته قرمز رنک ساخته شده است. آجرهای سخت این
بنا که درنهایت پختگی و استحکام هستند، به علت تابش آفتاب در طول قرن ها
به رنک زرد طلایی درآمده اند که خود بر زیبایی بنا افزوده است.
گنبد مخروطی بنا به ارتفاع 18 متر بر روی ساقه بنا شده است. این گنبد
برخلاف اکثر برج ها و گنبدهای آرامگاهی یک پوش است و بدون هیچ واسطه ای بر
روی بدنه برج قرار گرفته و شیب تند و سطح صاف و صیقلی آن به ماندگاری
گنبد کمک فراوان کرده است.
درون بنای گنبد قابوس، ساده و تنها با اندود گچ پوشش یافته که با گذشت
زمان به سیاهی گراییده است. بر بالای سر در ورودی بنا دو رشته مقرنس
زیبای ساده کار شده که جز اولین نمونه مقرنس های هنر اسلامی ایران به شمار
می رود.
این بنا با شماره 86 در سال 1310 هجری خورشیدی در فهرست آثار ملی به
ثبت رسیده است.
فراهنک.1828/ 1064
