آداب و رسوم محلی ماه مبارک رمضان در مناطق بلوچنشین سیستان و بلوچستان

آداب و رسوم محلی ماه مبارک رمضان در مناطق بلوچنشین سیستان و بلوچستان # زاهدان ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 01/08/84 داخلی.فرهنگی.ماه رمضان.آداب ورسوم. مردم مسلمان ایران متشکل از اقوام و طوایف مختلف شیعه و سنی با فرهنک هاو رسوم محلی و سنتی متفاوت هر یک در ماه مبارک رمضان آداب خاصی برای عبادت و راز و نیاز با خدای خود دارند. آداب و رسوم مردم مسلمان مناطق بلوچنشین استان سیستان و بلوچستان در ماه مبارک رمضان مانند سایر مناطق کشور از ویژگی های خاصی برخوردار است. مردم بلوچ از اوایل ماه شعبان برای استقبال از ماه مبارک رمضان آماده می شوند و خانه و کاشانه خود را غبار روبی کرده و اکثر بزرگان به همراه اعضای جوان و میانسال و حتی کودکان خانواده اقدام به نظافت مسجد و اماکن مذهبی محله و یا روستای خود می کنند. پس از اتمام غبارروبی و عطر افشانی مسجد، زنان به روشن کردن عود، مشک و دود کردن موادی خوشبو به نام "سوچکی" که از پاکستان و کشورهای عربی تهیه می شود فضای مسجد را عطر آگین می کنند. بسیاری از زنان بلوچ ساکن شهرها و روستاهای مناطق بلوچنشین سعی می کنند در این ماه مبارک کمتر از خانه بیرون بروند و هنگام بجاآوردن پنج وقت نماز به تلاوت قرآن و ذکر و تسبیح می پردازند. در ماه مبارک رمضان آیین هایی وجود دارد که مردم بلوچ به آنها پایبند هستند و احترام می گذارند. پخت غذاهای سنتی که از دیر باز در این خطه با شیوه های مخصوص رواج داشته جزو ضروریات این ماه محسوب می شود. یکی از سنت های قدیمی ماه مبارک رمضان در مناطق بلوچنشین استان سیستان و بلوچستان ، از خواب بیدار کردن اهالی روستا یا محله توسط شخصی به نام "جارچی" است. جارچی هرشب، هنگام سحر بانواختن دهل بزرک که توسط چند نفر همراهی می شود مردم را برای صرف سحری بیدار می کند. این آیین با خواندن اشعار محلی که توسط شاعران وبزرگان منطقه سروده شده، همراه است. برگزاری "نماز تراویح" که 20 رکعت است از دیگر سنن این ماه است که مردم روزه دار بلوچ هر شب هنگام نماز عشاء بجا می آورند. تراویح جزو سنت ها است و به قول علما اگر هم خوانده نشود روزه مورد قبول خدا واقع می شود. اما مردم بلوچ طبق رسوم دیرینه همیشه سعی می کنند 20 رکعت نماز تراویح را هر شب با جماعت و پشت سر حافظ بجا بیاورند. حتی کودکانی هم که روزه می گیرند همراه والدین شان به مساجد می آیند و این نماز را با جماعت می خوانند. در گذشته های نه چندان دور، زنان اهل سنت بلوچ نماز تراویح را در خانه اقامه می کردند اما امروزه بیشتر مساجد به خصوص شهرهای بزرک پذیرای زنان نمازگزار است. زنهای بلوچ فقط در ماه مبارک رمضان و برای ادا کردن نماز تراویح به مساجد می روند. زنان این منطقه شبهای رمضان با پختن غذاهای محلی مثل حلوا، برنج، گوشت، چانگال و خورش و بردن این غذاها هنگام افطار به مساجد توسط مردان، خود را در سوک مولای متقیان حضرت علی (ع) شریک می کنند. بعضی از زنان غذاهای خود را برای خانواده های بی سرپرست و کم درآمد می برند تااز این طریق یاد امیرالمومنین (ع) که برای کودکان و مردم بی سرپرست غذا و خوراک تهیه می کرد، زنده نگهداشته شود. در شب های پرفیض و برکت قدر در مناطق بلوچنشین استان سیستان و بلوچستان زنان به صورت گروهی در خانه ها و مردان در مساجد به ذکر و تسبیح و قرآن خوانی می پردازند و پدران سعی می کنند فرزندان شان را به همراه خود به مساجد ببرند تا از سخنرانی مولوی یا روحانی مسجد درباره فضیلت ماه رمضان و احیای شبهای قدر بهره مند شوند. از آغاز لیله القدر یک نفر به نمایندگی از همه مردم محله یا روستا در چادری که درگوشه ای از مسجد نصب شده تا پایان ماه مبارک رمضان به دعا و نیایش مشغول می شود و تا شب قبل از عید حق بیرون رفتن از مسجد را ندارد و خانواده او هنگام سحر و شام برایش غذا می آورند. شخصی که به نمایندگی از مردم به اعتکاف نشسته بجز نمازهای پنج گانه که با جماعت می خواند حق ندارد خود را در دید نمازگزاران قرار بدهد و باید همیشه سعی کند در چادر بماند. در آخرین شب های ماه مبارک رمضان به دستور مولوی و یا روحانی مسجد یک نفر از میان نمازگزاران برای کمک به شخصی که به نمایندگی مردم محله یا روستا به اعتکاف نشسته جهت جمع آوری پول از نمازگزارانی که به مسجد آمده اند اقدام می کند. از دیگر سنت های دیرین مناطق بلوچنشین می توان به تهیه "تباهک" اشاره کرد. تباهک جزو ضروریات این ماه است و پیشینه وطرفداران زیادی در میان بومیان این منطقه بخصوص مردم شهرستان نیکشهر دارد. در زمان های قدیم که یخچال در دسترس مردم نبود، اگر آنها گوسفند و یا بزی را برای مصرف خود ذبح می کردند و نمی توانستند تمام این گوشت را در یک یا چند روز استفاده کنند به همین خاطر آن را تباهک می کردند تا از فساد آن جلوگیری شود. روش تهیه تباهک چنین است که ابتدا گوشت را چند ساعتی (چهار یا پنج ساعت ) می گذارند تا در جایی بماند و آب آن گرفته شود وقتی آب گوشت از آن جدا شد گوشت را به تکه های کوچک و لایه های بسیار نازک در می آورند. وقتی گوشت آماده شد بر روی آن خمیر انار می مالند. خمیر انارتوسط زنان با کوبیدن انارهای ترش خشک شده در هاون و پودر کردن آن و افزودن آب به پودر بدست آمده تهیه می شود. بعد از مالیدن خمیر انار برروی گوشت، آن را روی بندهای بزرگی با برک نخل وحشی (داز) در فضای باز می بندند. گوشتی را که آویزان شده به وسیله تورهای نازک می پوشانند تااز ورود گرد و خاک روی آن جلوگیری شود. وقتی که گوشت کاملا خشکید آن را از بند جدا کرده و به مرور زمان مورد استفاده قرار می دهند. این گوشت فقط بابرنج تهیه می شود و کمتر دیده شده که از تباهک خورش تهیه شود. از دیگر مراسم این ماه در مناطق بلوچنشین تهیه "چانگال" است این خوراک نیز بیشتر در ماه مبارک رمضان بر سر سفره افطار مورد استفاده قرار می گیرد. مواد اولیه چانگال از خرما، نان نیمه پخته و روغن محلی حیوانی و بعضا نباتی تهیه می شود. چانگال نیز جزو خوراکی های محلی ثابت سفره های افطار است و مانند تباهک در میان غیر بومیانی که آن را میل کرده اند، طرفداران زیادی دارد. "بت ماش" یکی دیگر از غذاهای محلی مناطق بلوچنشین ویژه ماه مبارک رمضان است که از موادی مانند برنج، روغن و ماش تهیه می شود. افرادی که توان تهیه تباهک را ندارند بیشتر در موقع سحری بت ماش میل می کنند. این غذا خیلی نرم پخته می شود و اگرکسی هنگام سحر آن را بخورد درطول روز کمتر احساس گرسنگی می کند. یکی از غذاهای مرسوم در مناطق بلوچنشین "نان تیموش" است که آن را با ظرف مخصوصی به نام "تین" تهیه می کنند. در پخت این نان در شهرستان نیکشهر که آن را با گویش محلی نان تیموش نازکترین نان جهان می خوانند آرد، نمک، آب و مقدار بسیار اندکی روغن استفاده می شود. این نان حتی از ورق کاغذهای نازک نیز نازکتر است. "پکوره" که از آرد نخود، آرد گندم، گشنیز و ادویه های معطر تهیه می شود از دیگر غذاهای سنتی بلوچها است که بیشتر سر سفره افطار از آن استفاده می شود. چون استان سیستان و بلوچستان با کشور پاکستان همسایه است دستور پخت این غذا از آن کشور گرفته شده است. از دیگر غذاهای محلی که می توان آن را بر سر سفره های افطار در مناطق بلوچنشین مشاهده کرد حلوا شکری، حلوا شیرگی، خرما بریز، خرما شیرگی، کتوک، هارک، انواع لبنیات محلی، نان روغنی، مربای خرما، انواع ترشی ها مثل ترشی لیمو و ترشی انبه است. با پایان یافتن ماه مبارک رمضان و حلول ماه شوال مردم بلوچ با پوشیدن لباس نو محلی (معمولا سفیدو رنک های شاد) به عیدگاه ها می روند تا نماز عید را بجا آورند و پس از نماز، نمازگزاران با تبریک عید از یکدیگر حلالیت می طلبند. به اعتقاد مردم بلوچ اگر کسی در طول سال خطایی کرده باشد با طلبیدن حلالیت از یکدیگر در این روز بزرک خداوند تمام گناهان او را می بخشد. در مناطق بلوچنشین معمولا مردم سه روز عید فطر را جشن می گیرند و افراد کوچکتر به دیدن افراد بزرگتر خانواده، طایفه و یا قوم می روند. یکی از مناظر زیبایی که نظر هر بیننه غیر بومی را جلب می کند، رفت و آمدها و دید و بازدیدهای عید فطر است بطوری که اکثر مردان با لباسهای نو و زیبای بلوچی و زنان نیز با لباس های رنگارنک و سوزندوزی شده بسیار زیبا جذابیت خاصی به شهر و روستا می دهند. کودکان نیز با شادی ها و بازیهای کودکانه و گرفتن عیدی از بزرگترها بر شادی و نشاط عید فطر می افزایند. به گفته برخی از روحانیون و بزرگان بلوچ، عید فطر و قربان بزرگترین و مهمترین عید اهل سنت به شمار می رود. 2699/653/659