نگاهی به جاذبه های گردشگری استان خراسان جنوبی (2)
#
بیرجند ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 28/12/84
* شهرستان بیرجند :
نام بیرجند برای نخستین بار در کتاب "معجم البلدان" قرن هفتم به عنوان
زیباترین بلدیه قهستان معرفی شده و سیاحان و مورخانی چون مارکوپولو،
یاقوت حموی و حمدالله مستوفی در کتابهای خود از آن یاد کرده اند.
بناهای باشکوه و عظیم به یادگار مانده از ادوار پیشین به خصوص دوره
صفویه و بعد از آن هر یک به تنهایی دارای غنای فرهنگی ، مذهبی ، سیاسی و
نظامی منحصر به فرد هستند.
یکی از شاعران بیرجندی در شعری با عنوان"اقلیم اخلاص است و نامش بیرجند"
این چنین نوشته است:
از شهر خوبم ، قصه های ناب دارم صد قصه روشن تر از مهتاب دارم
شهرم ، بهشت خرم قلب کویر است شهرم، دیار مردمی روشن ضمیر است
این سرزمین مردان پاک اندیشه دارد خلـق مسلمان قناعـت پیـشه دارد
فرهنک شهرم ، قدمتی دیرینه دارد صد گوهر فرهیخته در سیـنه دارد
شهرم ، حکیمـانی نزاری وار دارد وارستـگانی برتر از عطار دارد
شهرم ، بهارستان سر سبز معانیست سـرچشمه جوشـان آب زندگانـی است
شهرم ، بلندای غرور باقران اسـت شعـر بلند کـوه طور باقران است
عطر بهاران از شمیم بیرجند اسـت تفسیر رضوان در نسیم بیرجند است
سیمای شهرم بوستان سرو وکاج است برفرق عالم شهرمن زیبنده تاج است
شهرستان بیرجند به دلیل برخورداری از دو نوع آب و هوای کویری خشک و
کوهستانی گونه های متنوعی از جانوران را در خود جای داده که پرندگانی چون
بال سیاه ، تیهو ، هوبره ، عقاب ، قوچ ، آهو ، گرک ، کفتار، گربه، غلیواژ
و شاهین از جمله این جانوران هستند.
همچنین مزارهای دره شیخان، کاهی، حنبل، یوش، بلنجر، ابوالفضل، سید حامد
علوی، خواجه گیو، شاه سلیمان و سلطان تیمور از جمله مکان های زیارتی و
تاریخی شهرستان بیرجند هستند که درایام تعطیل مورد توجه مسافران می باشند.
درختان کویری همچون گز و تاق، گرمای نوازشگر طلوع خورشید، منظره زیبای
غروب آن در هر صبحگاه و شامگاه پیام خوش آمد گویی مردم این خطه را نیز
برای استقبال از گردشگران و میهمانان نوروزی به همراه دارد.
بافت تاریخی شهر بیرجند و وجود آثار و ابینه های تاریخی بسیار در این
شهر و حوالی آن فرصتی مغتنم را برای مسافران و گردشگران فراهم کرده است.
حمامها ، موزه ها ، مدارس ، باغها و عمارتهای تاریخی این شهر به همراه
مردم خونگرم و اصیل آن، شهری دیدنی با ویژگی های غنی و فرهنگی را تداعی
می کند.
* باغها و عمارتهای بیرجند:
جهان اسلام دو سبک باغسازی را ازایرانیان اقتباس کرده که با گذشت زمان
کم و بیش در بین ملت ها رواج یافت که یک نمونه آن، باغ به عنوان ظرف که
ساختمان در وسط آن قرار گرفته و دیگری باغ به عنوان مظروف که احاطه شده
توسط ساختمان ها می باشد.
استفاده از فضای شهری به عنوان باغ میدان و محل تفریح و تفرج و تعاملات
اجتماعی از دوره صفویه در شهرهای ایران آغاز می شود که می توان این باغ ها
را در نواحی مختلف از جمله بیرجند مشاهده کرد.
باغها و عمارتهای بیرجند با طراحی فضای سبز، آب جویها، استخر و فواره
ها، محیطی زیبا و کاملا متفاوت با اقلیم منطقه را به نمایش گذاشته اند.
این باغها که اغلب متعلق به خاندان ثروتمند و به ویژه خاندان علم
(وزیر دربار رژیم پهلوی ) بوده اند به تعداد زیاد در داخل شهر بیرجند و
روستاهای اطراف پراکنده اند که می توان به باغها و عمارت های رحیم آباد،
معصومیه، بهلگرد، امیرآباد شیبانی، علی آباد، شوکت آباد و ارک کلاه فرنگی
یا ارک میر حسن خان اشاره کرد.
به دلیل حاکم نشین بودن شهر بیرجند در گذشته ، هم اکنون آثار بسیاری از
بناهای متعلق به آنان در منطقه به چشم می خورد که روزگاری نه چندان دور
محل سکونت و مامن امرای محلی و اعیان و اشراف بوده است.
* دراین میان "باغ و عمارت اکبریه" بیش از همه نگاه پرسشگر هر بیننده ای
را به سوی خود جلب می کند تا انسان را وادار به مدح ستایش طراح و سازنده
بنای عظیم و باغ با شکوه اکبریه نماید.
این باغ و بنا در زمینی به مساحت 8000 متر مربع در سه طبقه مجزا مربوط
به دوره های زند تا اوایل پهلوی احداث شده است و تزیینات بنا شامل تالار
آینه و میانخانه گنبد عرقچین و تزئینات مقرنس و رسمی بندی می باشد.
* "باغ و عمارت رحیم آباد" نیز در داخل روستای رحیم آباد قرار گرفته و
از بناهای دوره قاجار به شمار می رود.
این مجموعه شامل بخشهای متعددی ازجمله عمارت اصلی با راهروها و اتاقهای
متعدد، اصطبل و حوض خانه با گنبدی کلاه فرنگی می باشد.
"عمارت رحیم آباد" دارای سه تالار بزرک است که از نظر کاربری به عنوان
پذیرایی از مهمانان و تشریفات استفاده می شده و دارای تزیینات مقرنس، آینه
کاری و گچ بری است.
درب ها و پنجره های تالار دارای کتیبه هایی به شکل هلالی و تزیینات مشبک با
طرح اسلیمی می باشد که استفاده از شیشه های رنگی بر زیبایی آن افزوده است.
* "باغ و عمارت بهلگرد" نیز در 15 کیلومتری شرق بیرجند، شامل روستای
بهلگرد دو باغ، دو عمارت، اصطبل، محل سکونت خدمه و یخدان طبیعی می باشد.
طبقه اول این عمارت دارای چهار ستون دایره ای آجری است که مهمترین عناصر
تزیینی باغ را در خود جای داده اند.
* "باغ و عمارت شوکت آباد" هم درفاصله پنج کیلومتری شرق بیرجند شامل
بخش های متعددی است که هر بخش تزیینات خاص خود را دارد که حوض خانه دارای
بیشترین ویژگی های معماری و تزیینی آن است.
از عناصر معماری مهمی که مربوط به این مجموعه است و در فاصله 500 متری
باغ قرار دارد، یخچال طبیعی است که از خشت و گل ساخته شده است.
اینک از بخشی از این بنا به عنوان موزه تاریخ طبیعی و حیات وحش استفاده
می شود و بخشی دیگر به رستوران سنتی تغییر کاربری یافته است.
* "باغ و عمارت معصومیه" هم در نزدیکی غرب بیرجند در دوره پهلوی احداث
شده و معماری آن به گونه ای طراحی شده که نمای اصلی عمارت در آب استخر
مقابل آن کاملا بازتاب می کند به طوری که عمارت چهل ستون اصفهان را تداعی
می نماید.
این عمارت همچون سایر بناهای تاریخی تمام فضاها و اتاقهای آن به یکدیگر
راه دارند بصورتی که ورود به داخل ساختمان از هر سوی عمارت میسر می باشد.
دراین عمارت علاوه بر باغ اصلی دو باغ دیگر به چشم می خورد که در یکی از
آنها عمارتی ساده خودنمایی می کند و دیگری فاقد عمارت است.
* موزه های بیرجند :
نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع ، ماندگار و مروج ناب ترین
پدیده های فرهنگی است.
موزه ها از معدود مراکز حافظ یادگارهای نسل گذشته و درحقیقت فرزندان
هنر و تاریخ هستند و هر یک از اشیای موزه در عین بی زبانی به هزار زبان
سخن می گویند زیرا اسناد معتبری از هنر ، فرهنک و تاریخ را ارائه می دهند.
موزه کلمه یونانی است که از " موزه یون " به معنای مجلس فرشتگان الهام
گرفته است و به مجموعه ای از آثار و اشیایی اتلاق می شود که در محل عمارتی
نگهداری و در معرض نمایش گذاشته شوند.
در یونان قدیم به محلی موزه گفته می شد که در آنجا به مطالعه صنایع و
علوم می پرداختند.
"ایکوم" شورای جهانی موزه ها، موزه را موسسه ای دایمی دانسته که اهداف
مادی ندارد و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و
پیشرفت آن فعالیت می کند.
امروزه در کشورهای گوناگون جهان موزه ها، آثار باستانی، مردم شناسی،
طبیعی، حیوانات و وحوش و مجموعه تاریخی آن کشور را به نمایش می گذارد و
فرهنک تمدن هر قوم و ملتی از طریق اشیا و وسایلی که در آن موزه ها گردآوری
شده است، شناخته می شود.
از انواع موزه های موجود در شهرستان بیرجند می توان به موزه های باستان
شناسی، مردم شناسی ، تاریخ طبیعی و حیات وحش ، مشاهیر و وقف اشاره کرد.
* موزه "باستان شناسی" بیرجند اولین موزه استان است که در سال 1371 راه
اندازی و در سال 1374 با طراحی نو ، توسعه و تجهیز شد.
این موزه مشتمل بر بخش های متعددی از جمله بخش سفال، مفرغ و سکه، قرآن،
روشنایی، کتابت و مجموعه ای از اشیا و مواریث خاندان علم است.
* در موزه "مردم شناسی" بیرجند هم اشیای به نمایش گذاشته شده، سیر مدون
و منظمی از هزاره سوم قبل از میلاد تا دوره قاجار را در بر می گیرد و از
بخش های آن بخش مراسم عروسی ، قالیبافی ، پارچه بافی ، سفالگری ، عطاری ،
دستاسی و آهنگری در قالب مانکن های نمایشی می باشند.
* "موزه شهدا" در بیرجند برای ترویج و نشر فرهنک ایثار و شهادت در بنای
تاریخی مذهبی حسینیه خواجه خضر از دیگر موزه های استان است.
بخش وصایا ، دست نوشته ها، البسه و وسایل شهدا ، فروشگاه عرضه محصولات
فرهنگی، سقاخانه، شمع خانه ، کتیبه ها و سنک نوشته های مضامین اسمی شهدا با
تذهیب و نقوش اسلیمی و اسماء جلاله و سنک نوشته هایی با مضامین اشعار حافظ
و مولوی در مدح و رثای شهدا از بخش های مختلف این موزه است.
* "موزه مفاخر و مشاهیر ملی" در بافت تاریخی بیرجند مجموعه ای از زندگی
نامه ها، اسناد و نسخ خطی ، تالیفات، نشانهای ملی ، علمی و ادبی ، لوح ها،
عکسها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین است.
از اهداف تشکیل این موزه یادکردی از چهره های ماندگار و اندیشمندانی است
که عمر خویش را صرف تحقیق و پژوهش برای تمامی نسل ها کرده اند.
* "موزه علوم و تاریخی طبیعی" در باغ و عمارت شوکت آباد بیرجند نیز با
هدف آشنایی پژوهشگران و محققین با گونه های جانوری درسه بخش اصلی پرندگان
پستانداران و فسیل تشکیل شده است.
در این بخش ها نمونه پرندگانی همچون دال ، سیاه ، بحری ، لیل ، کبک و
تیهو و حیواناتی همچون گربه پلاس ، روباه ، قوچ و همچنین فسیل هایی از
منحصر به فردترین فسیلهای موجود در دنیا به نمایش گذاشته شده است.
* موزه "وقف" با عنوان میراث جاودان دربنای تاریخی مدرسه شوکتیه بیرجند
از دیگر موزهای استان خراسان جنوبی است.
سنت حسنه وقف در دوران قاجار بیش از پیش در میان مردم عادی ، متمولین،
رجال ، امرای شهرستان بیرجند رواج یافته بطوری که برخی افراد بخش اعظمی
از ثروت ، املاک و اموال خویش را وقف نموده اند.
ادامه دارد ...
665/664/659