نگاهی به جاذبه های گردشگری استان خراسان جنوبی (3)
#
بیرجند ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 28/12/84
* آثار و بناهای تاریخی بیرجند:
* " قلعه بیرجند" برفراز تپه ای طبیعی در شهر بیرجند قرار دارد.
این بنا از خشت و گل و چینه ساخته شده و از دوره صفویه تا قاجاریه مردم
این شهر را در مقابل تهاجم دشمنان بویژه ترکمن هاو ازبک ها محاظت می کرده
است.
بر اساس کاوشهای باستان شناسی ، این قلعه در دوره صفویه بنا شده و در
دوره قاجاریه مورد بازسازی اساسی قرار گرفت.
این قلعه دارای هفت برج بوده که از این تعداد هم اکنون شش برج آن باقی
مانده است.
* از مدارس تاریخی بیرجند " مدرسه شوکتیه " است که توسط امیر اسماعیل
علم در سال 1312 هجری قمری ساخته شده که همزمان با تاسیس مدرسه بزرک
دارالفنون در سال 1326 و همزمان با اوج قدرت سیاسی شوکت الملک به یکی از
مراکز معتبر آموزشی کشور تبدیل گردید.
مدرسه شوکتیه پرچم دار و پایه گذار فرهنک نوین و مدارسی بود که امروزه
از نظر کمی ، رشد کم نظیر و از نظر کیفی ارتقای چشمگیری یافته است.
مرحوم میرزااحمد نراقی و میرزا مهدی نراقی در این مدرسه تدریس
می کرده اند.
* " ارک کلاه فرنگی " بیرجند از بناهای اواخر دوره زندیه و اویل قاجار
است.
بنای زیگوراتی شش اشکوبه ای این بنا از بناهای منحصر بفرد و شاخص شهر
بیرجند می باشد که چون برک زرینی در دل شهر می درخشد.
بناب مزبور در شش طبقه احداث شده ولی تنها دو طبقه آن دارای کاربری
می باشد و بقیه طبقات تنها به منظور فرم بخشی ساخته شده اند.
مقرنس کاری فضای حوضخانه ، تزئینان گلدانی ، کاربندی از نوع لاله زنبوری
و رف های تزئینی از عمده ترین تزئینات و زیبایی های این بنای شکیل
می باشد.
از نظر فرم بندی و شکل خاص این بنا می توان آن را درشمار یکی از کم نظیر
ترین و شاید بی نظیرترین بناهای ایران قلمداد کرد.
این بنا محل حکمرانی حسام الدوله بوده و زمان ساخت آن به دوره زندیه
برمی گردد.
* " بند دره " بیرجند نیز بزرگترین بند کوهستانی این شهرستان است و در
هشت کیلومتری جنوب شهر بیرجند و بر روی یکی از دره های کوه باقران قرار
دارد که به دستور امیرعلم خان (حشمت الملک ) در سال 1294 هجری قمری ساخته
شده است.
مصالح بکار رفته در آن شامل آجر ، سنک و ملات آهک و ساروج و نمای بیرونی
آن آجر است.
ارتفاع دیواره بند از کف دره حدود 15 متر ، طول آن 35 متر و عرض آن بین
سه تا پنج متر می باشد.
* از دیگر بندهای این شهر " بند عمرشاه" و " بند النک " ( چارده ) را
می توان نام برد.
* " یخچال طبیعی بهلگرد " هم در 20 کیلومتری شرق بیرجند از سالم ترین
نمونه های موجود در بیرجند است و در دوره قاجار و در زمان حکومت خاندان
شوکت الملک احداث شده است.
مهمترین اجزای معماری این بنا شامل دیوار یخچال ، مخزن ، پوشش مخزن ،
اتاق های کارگران و آبگیر است.
دیوار این یخچال 42 متر طول و پنج متر ارتفاع دارد و در انتها دارای
خمیدگی نامحسوسی است و مخزن آن چهار متر عمق دارد که محل نگهداری یخ ها
می باشد.
* "مسجد جامع چهاردرخت" بیرجند در حاشیه غربی میدان تاریخی چهار درخت
این شهر به عنوان یکی از شاخص ترین بناهای بافت تاریخی آن محسوب می شود.
این بنا دارای دو ورودی مجزا، صحن، شبستان ستون دار و دو محراب می باشد
که یکی از محراب ها در داخل شبستان و دیگری در صحن بنا قرار دارد.
شبستان ستوندار که مهمترین عنصر معماری بنا محسوب می شود دارای ستون های
متعدد و با مقطع مربع است که طاقهای جناغی روی آنها استوار شده و توسط
گنبدهای چهار ترک فضای شبستان پوشیده شده است.
* شهر "خوسف" بیرجند :
"خوسف" یکی از کهن ترین و قدیمی ترین شهرهای خراسان جنوبی می باشد که در
جنوب غربی شهر بیرجند واقع است.
از این شهر در ادوار مختلف به نامهای خسف و خوسف یاد شده است.
این ناحیه به تناسب بقیه نواحی اطراف ، منطقه ای پرآب به حساب می آید و
پیشینه آن به دوران قبل از اسلام باز می گردد.
شهر خوسف دارای بافت تاریخی و زیبایی می باشد و از این رو دهها اثر
ارزشمند تاریخی را در خود جای داده است.
این آثار که شامل مساجد ، آب انبارها ، قلعه ها و حسینیه ها می باشد همچون
نگینی در این شهر می درخشد.
* یکی از ارزشمندترین آثاراین منطقه "سنک نگاره های کال جنگال" می باشد.
این سنک نگاره ها در دره ای به همین نام دررشته کوه باقران قرار گرفته اند
و شامل تصاویر و کتیبه های دوران اشکانی می باشند.
* از دیگر آثار مهم این ناحیه " مسجد جامع خوسف " با 2700 متر مربع زیر
بنا است که قدمت آن به دوران اولیه اسلام باز می گردد.
اجزا و عناصر معماری آن برخوردار از پیش طاق ورودی با فضای گنبدی زیر
سقف ، ایوان رفیع و شبستانهای مختلف است.
* علاوه بر این آثار، در دوره صفویه هم آرامگاهی در خوسف بنا شد که زاهد
و عارفی گرانمایه را در خود جای داد.
آرامگاه "ابن حسام خوسفی" یکی از آثار مهم تاریخی این شهر است که در
سال 920 هجری بنیان گردید.
مدفن ابن حسام توسط سنک مرمری با نوشته های خط نسخ بر روی آن مشخص شده
است.
از جمله تزیینات داخلی مقبره ، کتیبه ای کاشی کاری شده به رنک سفید است
که حاوی اشعار ابن حسام بوده و اطراف مقبره را فرا گرفته است.
ابن حسام خوسفی از مشاهیر معتبر خراسان جنوبی است که اعتقاد راسخی به
ولایت اهل بیت (ع) داشته و پیوسته در مدح و ستایش حضرت محمد (ص ) اشعار
زیبایی می سروده است.
* همچنین مدرسه "ابن حسام" بنایی تاریخی است که طبق تاریخ لوح سردر آن،
در سال 1260 هجری قمری ساخته شده است و در یکی از خیابان های اصلی شهر
خوسف قرار دارد.
* "قلعه خوسف" هم همزمان با حکومت نادر شاه و توسط کاظم خان ، فرمان
تاسیس آن صادر شد.
* علاوه براین ، خانه های تاریخی نیز در بافت شهر، بسیار یافت می شوند و
تزئینات زیبا ، پنجره های مشبک ، هشتی ها ، ایوانها و اتاقهای شاه نشین در
این خانه ها ذوق و قریحه معماران آن دوران را به رخ می کشند.
برخی از این خانه ها عبارتند از خانه علوی ، خانه تاجور ، خانه خلیلی،
خانه مالکی که بناهای آن به دوران صفویه و بعد از آن برمی گردد.
* یکی دیگر از جاذبه های این ناحیه بافت تاریخی روستاهای ماژان است که
به دلیل بافت بسیار زیبا و گنبدی شکل بناها ، بادگیرها و خانه های قدیمی،
نظر بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند.
* حمام روستای خور خوسف مربوط به دوره صفویه نیز از دیگر آثار تاریخی
این شهر است.
این حمام همانند سایر حمامهای سنتی دارای اجزا و عناصری همچون بینه،
سربینه، گرمخانه، میان در و خزینه می باشد و پوشش های بکار رفته دراین بنا
شامل عرقچین، طاق بندی و چهار طاق پوش است.
ورودی این حمام از ایوانی است که با آجرکاری به شیوه خفته و راسته مزین
شده و بر بالای ضلع شرقی ایوان کتبه ای نصب شده که شعری بر روی آن حکاکی
گشته بطوری که بیت اول آن حکایت از زمان ساخت آن دارد.
این بنا می تواند ضمن حفظ هویت تاریخی و فرهنگی کاربری فرهنگی لازم
متناسب با نیاز را داشته باشد.
ادامه دارد ...
665/664/659