یك باستان شناس دوره اسلامی و مدرس دانشگاه درباره رمز و راز این برج تاریخی روز سه شنبه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اینگونه اظهار داشت: سلجوقیان قوم ترك تباری بودند كه در كنار رود آرال در ماوراء النهر زندگی می كردند و تا زمانی كه سلطان محمود غزنوی بر دیگر قبیله تركان در نیشابور حكومت می كرد، این قوم ترك تبار توان حمله و تسخیر نیشابور را نداشت اما پس از مرگ سلطان محمود، فرزند وی سلطان مسعود غزنوی به سلطنت رسید اما این پادشاه بی تجربه درگیر جنگ های داخلی شد.
رضا نوری شادمهانی ادامه داد: سلجوقیان كه موقعیت را برای حمله به ایران مناسب دیدند به رهبری طغرل ابن میكائیل بن سلجوق به نیشابور حمله كردند و در سال 429 هجری قمری نیشابور به دست سپاه سلجوقیان كه حدود 10 هزار تن بودند فتح شد .
وی افزود: سپس طغرل عازم فتح همدان و ری شد و در سال 433 هجری قمری ری را كه در آن زمان در حكمرانی آل كاكویه بود، فتح كرد.
شادمهانی اظهار داشت: سپس طغرل بیك یكم، ری را به عنوان پایتخت حكومت خود برگزید و ری را آباد ساخت، طغرل بیك یكم در سال 455 هجری قمری در راه بازگشت از بغداد به پایتخت خود دچار بیماری رعاف(خون دماغ) شد.
وی ادامه داد: همان طور كه قزوینی رازی در كتاب 'النقض' نوشته طغرل بیك یكم را برای مداوا به روستای خوش آب و هوایی به نام طجرشت ( تجریش امروزی) در نزدیكی پایتخت بردند، اما مداوا اثر نكرد و وی در سال 455 در سن 70 سالگی فوت كرد.
نوری در باره این فرضیه كه برج طغرل آرامگاه منصوب به طغرل اول می باشد چقدر صحیح می باشد، افزود: همان طور كه قزوینی رازی در كتاب خود اشاره كرده، طغرل را در گورستانی زیبا، و پرتزئین كه در پایتخت وی آماده كرده بودند دفن كردند.
وی ادامه داد: این سند تاریخی دلیلی بر آن می باشد كه برجی كه در نزدیكی ابن بابویه قرار دارد همان مقبره طغرل بیك یكم می باشد.
این باستان شناس دوره اسلامی افزود: همچنین هیلند براند كه روی آرامگاه های ایران كار كرده، مقرنس های استفاده شده در این برج را جزء اولین مقرنس های ایران می داند كه در سده پنج هجری قمری ساخته شده است.
شادمهانی افزود: همچنین پروفسور هرتسفلد كه از تكه قطعاتی آهنی درب این برج كه در اختیار خود دارد از نوشته های روی این تكه فلزها روی آن نوشته شده، اربع و ثلثین و خمسمائه ( 534) این بنا را متعلق به آرامگاه طغرل بیك یكم می داند.
وی در خصوص اینكه به چه علت ری كه سه دوره قبل از این به عنوان پایتخت ایران بوده شكوه خود را ازدست داده اظهار داشت: در سال 574 هجری قمری در ری زلزله مهیبی آمد و این شهر بشدت آسیب دید و بعد از آن حمله مغول ها را به این شهر داشتیم كه صدمه زیادی را به آن وارد آورد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: در زمان ایلخانیان تلاش زیادی برای بازسازی و مرمت شهر ری انجام شد ولی ری دیگر شكوه و عظمت خود را نیافت.
وی با اشاره به یكی دیگر از نامهای ری تحت عنوان سوق العالم افزود: این نام یعنی شهری كه همیشه در مسیر عبور بوده و در هر تاخت تاز داخلی و مهاجمان خارجی این شهر بیشترین آسیب را دیده است .
شادمهانی در پاسخ به اینكه به چه علت این دودمان ترك تبار نام سلسله خود را سلجوقیان گذاشتند و طغرل نیز به چه معنا می باشد، اظهار داشت: طغرل یكم بنیانگذار این سلسله به احترام جد پدری خود سلجوق، نام دودمان خود را سلجوقیان گذاشت و طغرل هم به معنای پرنده شكاری است.
وی با بیان اینكه این بنا در دوره قاجار مرمت شده ،گفت: همان طور كه در كتیبه ای كه در سردر ورودی جنوبی این بنا نصب شده، در زمان حكومت ناصرالدین شاه به سال 1301 هجری به امین السلطان وزیر دربار دستور داده می شود تا ناظر مرمت ابوالحسن معمار باشی باشد.
نوری با بیان اینكه این مرمت از تخریب بیش از حد این بنا جلوگیری كرد، گفت: شاید اگر این مرمت صورت نمی گرفت دیگر از این برج اثری باقی نمانده بود ولی باعث از بین رفتن كتیبه های كوفی بالای مقرنس ها شد.
وی با بیان اینكه قطر داخلی این برج در حدود 11 متر و قطر خارجی آن 15 متر می باشد،افزود: ضخامت حدود 2 متر جرز دیوار به احتمال زیاد برای تحمل وزن گنبد ساخته شده و دیگر اینكه به احتمال زیاد این برج نیز همانند تمام برج های آرامگاهی عصر سلجوقی دارای گنبد بوده است.
این باستان شناس با بیان اینكه ارتفاع این برج در حدود 20 متر می باشد، اظهار داشت: مردمان آن روزگار بر این باور بودند كه هرچقدر بنای آرامگاه پادشاهی رفیع تر و بلندتر باشد، شكوه و عظمت آن پادشاه در ذهن هر بازدید كننده ای تداعی می شود.
وی افزود: همچنین كاربرد دیگری كه این برج داشته به عنوان راهنمای مسافرین نیز عمل می كرده و كاروانیانی كه به ری می آمدند از دوردستها می توانستند مسیر ورود به شهر را انتخاب كنند.
وی با بیان اینكه سبك معماری به كار رفته در این برج رازی می باشد، افزود: این نام نیز از ری گرفته شده و با توجه به اینكه این سبك معماری متعلق به قرون سوم هجری می باشد ولی در عصر سلجوقیان به اوج خود رسید.
شادمهانی گفت: نشانه های بارز این سبك معماری آن است كه از آجر به عنوان مصالح اصلی استفاده می شود، آمود و آژند بنا همزمان با هم ساخته می شود، و وجود كتیبه های كوفی نیز از نشانه های این معماری می باشد.
وی با بیان اینكه كاربرد اصلی این برج، آرامگاه بودن آن می باشد، اظهار داشت: كاربردهای فرعی نیز در كنار آن قرار داشته از جمله ساعت آفتابی می باشد كه در جدار خارجی این برج 24 ترك وجود دارد و نسبت به سایه ای كه این ترك ها روی زمین می اندازند می توان ساعت را تشخیص داد.
شادمهانی با اشاره به سوراخ هایی كه در جداره داخلی برج وجود دارد، افزود: این برج به هیچ عنوان كاربرد برج های كبوترخانه ای را نداشته و سوراخ های ایجاد شده بر روی جداره داخلی به دو منظور اول اینكه محل قرار گرفتن میله های داربست در هنگام ساخت و مرمت مورد استفاده قرار می گرفته و كاربرد دیگر آن اینكه این سوراخ ها در جداره بنا سبب می شود تا نم و رطوبت بنا به بیرون هدایت شود تا از تخریب بنا جلوگیری كند.
1194/699 / 1449
شهرري - برج طغرل شاهكار معماري و مهندسي و علم نجوم در تاريخ مي باشد كه در شرق بقعه ابن بابويه شهر ري قرار گرفته و موقعيت خود را پس از گذشت حدود يك هزار سال كه از قدمت آن گذشته حفظ كرده است.