ابوریحان بیرونی از برجستهترین دانشمندان سراسر اعصار بشری و از بزرگ‌ترین دانشمندان ایرانی عهد اسلامی، در سال 362 قمری در شهر 'بیرون' واقع در جمهوری ازبكستان امروزی به دنیا آمد.
وی 25 سال نخست عمر خود را در خوارزم گذراند و علوم مختلف را آموخت. سپس به 'بخارا'، پایتخت سامانیان رفت و در آنجا از حمایت معنوی امیر 'منصور بن نوح سامانی' برخوردار گردید و در این دوره، ابوریحان با ابن سینا مكاتبات علمی داشته است
ابوریحان در زمان حكومت سلطان 'محمود غزنوی' به دربار راه پیدا كرد و در سفرهای جنگی محمود به هندوستان و مسافرتهای ممتد او به آن دیار، همراه وی بود.
او در ضمن این سفرها بود كه با دانشمندان آن سامان آشنا شد و علاوه بر فراگیری زبان 'سانسكریت'، از علوم و عقاید هندوان نیز آگاهی یافت و كتاب 'ماللهند' را به رشته تحریر درآورد.
آثار ابوریحان بیرونی محدود به مرزهای تخصصی رشتههای دانش بشری در آن روزگار نشده، بلكه با اندیشه وسیع خود، همه ابعاد معرفت را در برگرفته است.
بیرونی را بزرگ‌ترین دانشمند مسلمان و یكی از بزرگ‌ترین دانشمندان همه اعصار می‌دانند. همین‌طور او را پدر علم انسان‌شناسی و هندشناسی می‌دانند.
اگر دانشهای نقلی را كنار بگذاریم، وی در معارف عقلی، خصوصا در شعب علوم اثباتی و انسانی، صاحب نظر و موثر است.
بیرونی دقت و اصابت نظر خویش را مدیون مطالعات فلسفی بود، اما او در فلسفه پیرو روش متعارف عهد خویش یعنی آن روش كه به وسیله كندی و فارابی و نظایر آنان تحكیم و تدوین شده بود نبود؛ بلكه به باورهای ویژه و روش جداگانه و ایرادات خود بر ارسطو ممتاز است، وی همچنین از آثار فلسفی هندوان كتبی چون 'شامل' را به عربی ترجمه نمود.
بیرونی نویسنده پركاری بود كه تا بیش از 160 اثر از خود بر جا گذاشت. این كتب در فنون گوناگون از قبیل ریاضی، نجوم، جغرافیا، فیزیك، مكانیك، طبیعی، گیاهشناسی، طب، ادبیات، تاریخ، دین و فلسفه نگاشته شده اند. تألیفات بیرونی به زبان عربی، یعنی زبان علمی و همه كس‌فهم عالم اسلام بوده است
مهمترین آثار او التفهیم در ریاضیات و نجوم، آثار 'الباقیه' در تاریخ و جغرافیا، 'قانون مسعودی' كه نوعی دانشنامه است و كتاب تحقیق ماللهند درباره اوضاع این سرزمین از تاریخ و جغرافیا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعی آن.
بیرونی كتاب دانشنامه خود را به نام سلطان مسعود غزنوی حاكم وقت كرد، ولی هدیه او را كه سه بار شتر سكه نقره بود نپذیرفت و به او نوشت كه كه كتاب را به خاطر خدمت به دانش و گسترش آن نوشته‌است، نه پول.
دانشنامه علوم چاپ مسكو، ابوریحان را دانشمند همه قرون و اعصار خوانده است. در بسیاری از كشورها نام بیرونی را بر دانشگاه‌ها، دانشكده‌ها و تالار كتابخانه‌ها نهاده و لقب 'استاد جاوید' به او داده‌اند.
اكتشافات، اختراعات و تحقیق‌هایی نظیر استخراج جیب یك درجه، قاعده تسطیح كره و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی، چاه آرتزین، ترازوی دقیق ابوریحان، حركت خاصه وسطی خورشید، خاصیت فیزیك الماس و زمرد، جزر و مد رودها و نهرها، چشمه‌های متناوب، اشكال هندسی گل ها و شكوفه‌ها، امكان خلأ، كیفیت و چگونگی ساختن عسل توسط زنبور عسل، رصد خسوف و كسوف، مقدار حركت دوری ثوابت، تحقیق در تأسیس دولت ساسانیان، اطلاعات دقیق و كشف سلسله هخامنشیان، ساختن كره جغرافیایی، ساختن آلات و افزارهای رصدی همانند سه میله، شاقول و . . . و قاعده یافتن سمت قبله و ساختن محراب مساجد از جمله آثار این دانشمند شهیر عالم اسلام است.
این دانشمند شهیر سرانجام در دوم رجب سال 440 قمری در 78 سالگی در 'غزنین' درگذشت.
تهرام/8142/1457/
فيروزكوه- ابوريحان 'محمد بن احمد بيروني' دانشمند بزرگ و رياضي‌دان، ستاره‌شناس، تقويم‌شناس، انسان شناس، هندشناس و تاريخ نگار ايراني سده چهارم و پنجم هجري است.
