آواي روح بخشي كه زير آوار كوير ناتمام ماند

ایرج بسطامی در سال 1336 شمسی در شهرستان بم در خانواده‌ای هنرمند به ‌دنیا آمد؛ هر یك از اعضای خانواده او، از جد پدری گرفته تا پدر بزرگ و پدر در زمینه خواندن آواز و نواختن ساز‌های مختلف تجربه داشتند.

وی در سنین نوجوانی مجذوب عموی خویش 'یدالله بسطامی' شد كه از نوازندگان چیره ‌دست بم و معلم موسیقی بود؛ در همین ایام، گروهی با همكاری برادران بسطامی و با سرپرستی یدالله بسطامی تشكیل شد كه در رادیو و تلویزیون آن زمان و اردوهای رامسر اجرای برنامه داشتند.

پس از آن، ایرج با كمك زنده‌یاد 'حسین سالاری' (از نوازندگان نامدار كرمانی)، به فراگیری آواز و ردیف‌های آوازی در تهران پرداخت؛ در آن زمان وی به ‌رغم مشكلات راه و مسافت زیاد، هفته ‌ای یك بار به عشق فراگیری آواز از بم به تهران می ‌آمد تا این ‌كه اتاقی در جنوب تهران (محله پامنار ) اجاره كرد.

در آن سال‌ها هیچ چیز ایرج را از ادامه تمرینات بازنمی‌داشت؛ مشكلات شخصی، تحولات اجتماعی و غیره هرگز لحظه‌ای در روند فراگیری این هنرمند عاشق خللی ایجاد نكرد.

وی سپس نزد زنده یاد 'مشكاتیان' رفت و به فراگیری تلفیق شعر و موسیقی و ادامه‌ ردیف‌های آوازی پرداخت كه نخستین آلبوم موسیقایی بسطامی تحت عنوان 'افشاری مركب' محصول این آشنایی و همكاری است.

ایرج بسطامی در سن 40 سالگی به اوج فعالیت خود رسید و در طول 14 سال فعالیت ارزشمند، 11 كاست ماندگار به یادگار گذارد.

وی به دور از جنجال‌ها و هیاهوهای هنری در شهرستان بم، سرپرستی خانواده برادر مرحومش را به عهده گرفت كه این همراهی و سرپرستی تا زمان مرگ ادامه داشت به‌گونه‌ای ‌كه تمام اعضای این خانواده - به ‌جز یكی از فرزندان برادر ایرج - همراه وی در زلزله بم درگذشتند.

ایرج بسطامی در تمام مدت اقامتش در بم، كلاس‌های آواز خویش را برای جوانان محروم و مستعد كویر در شهرهای بم و كرمان دایر می‌ كرد تا این ‌كه در تاریخ پنجم دی ‌ماه سال1382 هجری شمسی طی فاجعه دردناك زلزله بم در سن چهل و شش سالگی دار فانی را وداع گفت.

گروه گزارش و میزگردهای ایرنا در راستا تحلیل و كند و كاو آثار زنده یاد بسطامی و تاثیرگذاری آن بر موسیقی معاصر ایران، دیدگاه های 'سید علیرضا میرعلی نقی' پژوهشگر موسیقی و 'رضا مهدوی' مدیر اسبق موسیقی حوزه هنری را در میزگردی مجازی در این باره جویا شد كه مشروح آن به شرح زیر است:



*تاثیرگذاری عاطفی شاخصه اصلی صدای بسطامی بود

'سید علیرضا میرعلی نقی' پژوهشگر موسیقی در مورد زنده یاد بسطامی به خبرنگار ایرنا می گوید: معتقدم صدای شیوای ذاتی و ارثی بود.

وی می افزاید: وی زمانی هم به یاری زنده یاد مشكاتیان مطرح شد كه دیگر برای هیچكس متصور نمی شد كه خواننده ای بتواند روی دست شجریان و یا ناظری بلند شود؛ البته علیرضا افتخاری در آن زمان بود اما اوج سال های بعدی را در آن مقطع نداشت.

این پژوهشگر موسیقی ادامه می دهد: زنده یاد بسطامی با آلبوم 'افشاری مركب' طرفداران زیادی را در جامعه هنری و موسیقی كشور بدست آورد.

وی با بیان اینكه وجه مشخصه مهم و اصلی زنده یاد بسطامی تاثیرگذاری عاطفی صدای ایشان بود، خاطرنشان كرد: صدای بسطامی از منظر عاطفی در شنونده بسیار موثر بود.

وی از لحاظ شخصیتی هم فردی بسیار دوست داشتنی و باارزشی داشت؛ بسطامی زندگی تلخ و سختی هم داشت چرا كه قوانین زندگی مادی دنیای امروز را نمی پذیرفت و با تمام احتیاجاتی كه داشت تمایل نداشت هنرمندی تاجر مسلك شود.

این پژوهشگر موسیقی اظهار داشت: منش بسطامی اهیمت ندادن به دنیای سراسر مادی بود و بر همین اساس نیز سختی های زیادی را تحمل كرد.



*مرگ بسطامی زیر آوار زلزله بم برای موسیقی ایران فاجعه بود

'میرعلی نقی' یادآور شد: هر چند كه مرگ بسطامی زیر آوار زلزله بم برای موسیقی ایران فاجعه بود؛ اما نمی توانم متصور باشم كه اگر این هنرمند فقید چند سال دیگر زنده بود و به سن 55 سالگی می رسید؛ چه عاقبتی پیدا می كرد.

وی در مورد دلایل جاودانه شدن بسطامی می گوید: علاوه بر صدای تاثیرگذاری و عاطفی وی؛ كار كردن با اساتید بزرگی همچون زنده یاد مشكاتیان یكی از دلایلی بود كه ایشان را در عرصه موسیقایی كشور مطرح و جاودانه كرد.

وی در خاتمه می گوید: شاید در سال های آتی صداهای مطلوب و مناسب دیگری در عرصه موسیقایی كشور پیدا شود اما آن منش ها و شخصیت های هنرمندانی همچون بسطامی كه بیشتر معنوی بودند تا مادی، دیگر پیدا نخواهد شد.



*بسطامی آیین ها و پیشینه فرهنگی موسیقی دستگاهی را حفظ می كرد

'رضا مهدوی' استاد دانشگاه و مدرس موسیقی نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: زنده یاد بسطامی جدا از اینكه صدای ویژه و خاصی داشت و شبیه هیچكس نبود و خودش بود؛ این توفیق را داشت كه با همراهی بزرگان موسیقی آثارش را تولید می كرد.

مدیر اسبق موسیقی حوزه هنری افزود: معتقدم كارهایی كه عموما تكراری نبوده و به نوعی شاخص بود؛ این هنرمند از خودش بجای گذاشت.

متاسفانه محبتی كه بسطامی لایق آن بود در دوران و زمان خودش به وی نشد و شاید تحقیر هم شد؛ معتقدم آن كالبد واقعی و روح ملكوتیش را اطرافیانش درك نكردند.

اما مردم هنردوست ایران اینگونه نبودند و وی را درك كرده و آثار وی را مورد استقبال خودشان قرار دادند و این نشاندهنده استعداد خدادادی وی و تعهد بسطامی به اصالت و سنت بود.

بسطامی حاضر نبود هر كاری را انجام دهد و به رغم اینكه زندگی معیشتی سختی داشت؛ خودش را در آن برهه زمانی حفظ كرد و سعی داشت كه آیین ها و پیشینه فرهنگی موسیقی دستگاهی را حفظ كند.



*شجریان مدیون انقلاب است

مهدوی با اشاره به حضور دیگر خواننده های موسیقایی در دوران بسطامی خاطرنشان كرد: اگر زنده یاد بسطامی همچون شجریان و یا ناظری این توفیق را داشت كه صدایش همچون آنان به گونه ای منحصر در صدا و سیما پخش شود؛ بطور حتم وی بیش از آنان شهرت كسب می كرد.

وی ادامه می دهد: شجریان مدیون انقلاب است و رادیو همیشه صدای وی را پخش می كرد و دیگران همیشه محدود و ممنوع بودند و اگر افرادی همچون بسطامی نیز می توانستند از این بستر استفاده كنند؛ بطور یقین می توانستند جایگاهی حتی بالاتر از این افراد نیز در عرصه موسیقی كشور كسب كنند.

این مدرس موسیقی می گوید: زنده یاد بسطامی دیر به عرصه موسیقایی كشور آمد و زودتر از انتظار نیز از جمع هنرمندان رفت؛ اما اگر یك دوره ای بیشتر زنده می ماند و بیشتر بها می دید؛ قطعا جایگاه ویژه تری نیز كسب می كرد؛ هر چند كه بسطامی هم اكنون نیز دارای جایگاه خاصی بین هنردوستان و اهالی موسیقی دارد.

ایرج بسطامی از مشاهیر موسیقی آواز ایران در عصر حاضر بود كه لحن داوودی اش در دهه اخیر حتی به فراسوی مرزهای ایران رسید و به یقین از معدود خوانندگان ردیف های آواز ایرانی بود كه هم صدای گرم و گیرا و پرجاذبه و قوی داشت و هم سالها از عمر خود را صرف فراگیری و به خاطر سپردن گوشه های آواز ایرانی نزد استادان فن كرد.

آلبوم های موسیقایی كه با اجرای ایرج بسطامی از آغاز تا به امروز تهیه شده، مركب خوانی افشاری با گروه عارف است كه نخستین اثر وی محسوب می شود و در سال 69 ارایه شد.

بعد از آن افق، مهر 70 با اشعار خواجو، مژده بهار اجرای كنسرت در اروپا ، بوی نوروز، خانه، سكوت، وطن من، تحریر خیال، موسم گل كه با اركستر سمفونیك ایران تهیه شده، رقص آشفته و ظهور است.

گزارمیز**9187**1542**